________________
૩૦૦૦ વર્ષ પહેલાંના યંત્રે ૩૯ પલું પાણી કાઢવું સહેલું પડતું હતું. મધ્ય માં આવા પેચ ઘણી જ જગ્યાએ ચાલુ હતા. ઈજીપ્તમાં તે તે હજી પણ ચાલુ છે.
**
**
* * *
*
માટલાને રહેં–એવા રહેંટને નોરીઆ અથવા ઈજીપશિયન રહંટ કહે છે. એમાં
માટલાં એક મેટા પડા ઉપર બેસાડેલાં હોય છે. એવો રહે. નદીના પ્રવાહમાંથી પાણી કાઢવા માટે વપરાતા. પ્રવાહમાં માટલાનું પૈડું એક ચતુર્થેશ અથવા એક દ્વિતિયાંશ
જેટલું ઊંડે બેસાડવામાં આવતું. IITY
| કઈ
પ્રવાહ જેરવાળો હોય તે ફકત પ્રવાહના બળથી જ પૈડું ફરી શકતું એવી જાતનું વર્ણન જે માહિતી
ઉપલબ્ધ થઈ છે તેમાં છે; માત્ર ચિત્રાંક ૩ માટલાની માલા ખરેખર જ એવી પરિસ્થિતિ હતી
કે કેમ એ માટે શંકા છે,
i Re
પાણ–ચક્કીની કપના માટલાને રહેટ ઉપરથી સૂઝી હોવાને ઘણો સંભવ છે.
મોટા મેટા પત્થર ફેંકી શકાય એવા ધનુષના તત્ત્વ ઉપર બનાવેલાં યંત્રો તે વખતે પ્રચલિત હતાં. ભારતવર્ષમાં પણ એવી જાતનાં યંત્રો વપરાશમાં હતાં એવું “ રાજવલ્લભ” ગ્રંથ ઉપરથી જણાય છે.
પંપ –પાણી કાઢવાનો પંપ ટેસબસે કાઢો હશે એવો સંશોધને મત છે. પંપનું વર્ણન અને આકૃતિ હિલિહાસના પુસ્તકમાં આપેલાં છે. આ વર્ણન ઉધ્વસ્ત થયેલા રોમન નગરમાંથી હાલમાં જે પંપના અવશેષ જાથા છે તેની સાથે મળતું આવે છે. આ સિવાય સિલચેસ્ટર બોલસેના અને સંટ જર્મન વગેરે ઠેકાણે પણ પંપના કેટલાક ભાગ જડયા છે. જડેલા પંપમાંની નળીઓ, એકના લાકડાને અંદરથી કોતરીને તેમાં સીસાની નળીઓ બેસાડેલી સ્થિતિમાં છે. નળીઓનો અંદરનો વ્યાસ ત્રણ ઈચને છે..
હીંગલીઓને નાચ–એક સુંદર બાજઠ ઉપર બેસાડેલી હીંગલીઓ ગરગી ઉપરથી ધીમેધીમે નીચે આવનારા વજનને લીધે એક પ્રકારને નાચ અને હીલચાલે કરી બતાવે છે. એવી રીતની એક ગમ્મત તે વખતે અસ્તિત્વમાં હતી. રમતની શરૂઆતમાં ગરગડીની દેરીને લટકાવેલાં વજન, તળિયે વચ્ચોવચ્ચ ઝીણાં છિદ્ર હેય એવા, ઝીણી રેતીથી ભરેલા પાત્ર ઉપર ટેકવેલાં હોય છે. રમત શરૂ થતાં કાણું ઉપરને પડદો કાઢી લેવામાં આવતું. એમ થતાં રેતી પાત્રના છિદ્રમાંથી ધીમેધીમે નીચે નીકળવા માંડતી અને વજન પણ નીચે આવવા લાગતાં. પડનારા વજનથી ચાલતાં ઘડિયાળ પણ આ જ શોધ પછી નીકળ્યાં હશે એમ તા લોકેનું કહેવું છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
