________________
સિદ્ધસેન શતક [] ૧૭
અગિયારમી બત્રીસીનું નામ ‘ગુણ વચન દ્વાત્રિંશિકા' છે. કોઈક રાજાની પ્રશસ્તિરૂપે રચાયેલી આ બત્રીસીમાં દિવાકરજીનું કવિત્વ બરાબર ખીલ્યું છે. બત્રીસીમાં રાજાનું નામ નથી, વળી બત્રીસી અપૂર્ણ છે એટલે કયા રાજાની પ્રશસ્તિ કરાઈ છે તેના વિશે વિદ્વાનોમાં મતભેદો છે.
બારમી બત્રીસીનું નામ છે ‘ન્યાય દ્વાત્રિંશિકા'. નૈયાયિક દર્શનનો સાર અને ખાસ કરીને તર્કમાં વપરાતા હેતુ અને હેત્વાભાસની વિસ્તૃત ચર્ચા આ બત્રીસીમાં છે. સામા પક્ષના તર્કોમા કાં ભૂલ છે કે કયાં નિર્બળતા છે તે શોધી પ્રતિપક્ષનું કેવી રીતે ખંડન કરી શકાય તેની વિશદ ચર્ચા પણ આમાં છે.
તેરમી બત્રીસીનું નામ ‘સાંખ્ય પ્રબોધ’ છે. આમાં સાંખ્યદર્શનનો સાર દિવાકરજીએ પોતાની આગવી ઢબે આપ્યો છે. ચૌદમી બત્રીસીનું નામ ‘વૈશેષિક દ્વાત્રિંશિકા' એવું મળે છે. આમાં તે સમયે પ્રચલિત વૈશેષિક દર્શનની માન્યતાનું આલેખન થયું છે. પંદરમી બત્રીસીનો વિષય છે બૌદ્ધદર્શન અને તેનું નામ બૌદ્ધસંતાના દ્વાત્રિંશિકા' એવું મળે છે. સોળમી બત્રીસીમાં નિયતિવાદની માન્યતાઓનું સંકલન થયું છે, તેનું નામ નિયતિ દ્વાત્રિંશિકા’ એવું મળે છે. દર્શનોનો સાર સંક્ષેપ રજૂ કરતી આ બત્રીસીઓ અતિ દુર્બોધ છે. કંઈક પાઠ અશુદ્ધ હોવાના કારણે, કંઈક તે તે દર્શનના જે ગ્રન્થોનો દિવાકરજીએ ઉપયોગ કર્યો હશે તે આજે ઉપલબ્ધ ન હોવાના કારણે અને કંઈક તો અત્યંત સંક્ષિપ્ત સૂત્રાત્મક રચના હોવાના કારણે આ બત્રીસીઓનો ઘણો ભાગ અસ્પષ્ટ રહે છે.
સત્તરમી બત્રીસીનું નામ હ પ્ર.માં મળતું નથી. આ બત્રીસીમાં નિશ્ચયનયના દૃષ્ટિકોણથી ધાર્મિક-આધ્યાત્મિક વિષયોની ગહન વિચારણા થઈ છે. અઢારમી બત્રીસીમાં ગુરુએ શિષ્યનું અનુશાસન કેવી રીતે કરવું એ અંગે મૂલ્યવાન અને વ્યવહારુ માર્ગદર્શન છે. દિવાકરજીનું ધર્મ અને સાધનાવિષયક ચિંતન કેવા પ્રકારનું હતું તે જાણવા માટે ૧૭-૧૮ બંને બત્રીસીઓ સારી સામગ્રી પૂરી પાડે છે. સત્તરમી બત્રીસીને ‘અધ્યાત્મ દ્વાત્રિંશિકા' અને અઢારમીને ‘અનુશાસન દ્વાત્રિંશિકા' નામ આપી શકાય .
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
