________________
૧૮૮ ] સિદ્ધસેન શતક
સમજ જીવંત ન રહેવાથી કાં તો જડની જેમ નિયમને વળગી રહેવાનું થાય છે ને કાં તો નિયમને સમૂળગો તોડી પાડવાનું વલણ લેવાય છે. અપવાદને શાસ્ત્રીય માન્યતા મળેલી હોવા છતાં તેનો ઉપયોગ આચારનિષ્ઠ પ્રામાણિક વ્યક્તિ પણ આજે કરી શકતી નથી. આ સંજોગોમાં અઢારમી બત્રીસીનું આ ચિંતન આજે ઘણું દિશાદર્શક થઈ પડે છે.
આચાર અનેક પ્રકારનો હોય. ક્યારે કયા આચારને આગળ કરવો એ નક્કી કરી આપવાનું કામ ગુરુનું છે. વ્યક્તિ, પ્રયોજન અને પરિસ્થિતિને લક્ષ્યમાં રાખી, ગુરુ એકને અમુક કાર્યની અનુમતિ આપે છે અને બીજાને તે જ કાર્યનો નિષેધ કરે છે. આથી જ નિયમોમાં વૈવિધ્ય આવ્યું છે, અનેક રૂઢિઓ જન્મી છે. “ગીતાર્થ' એટલે કે શાસ્ત્રના મર્મશા ગુરુજનોએ ચોક્સ કાળે ચોક્ત વ્યક્તિને ચોક્સ આચાર અપનાવવાનો નિર્દેશ આપ્યો હોય તેને એક રૂઢિનું રૂપ મળી જાય છે. વસ્તુતઃ એ આદેશ તે કાળ અને તે વ્યક્તિ કે સમૂહ પૂરતો મર્યાદિત હતો. સ્થળ-કાળ-વ્યક્તિઓ બદલી જતાં તે વિધાન કે વ્યવસ્થા બદલવાં પડે. ગુરુજનોએ પ્રવર્તમાન પરિસ્થિતિને ન્યાય આપે એવા માર્ગો શિષ્યવર્ગને સૂચવવા જોઈએ અને શિષ્યોએ અથવા અનુયાયીઓએ તેને અનુસરવું જોઈએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
