________________
સિદ્ધસેન શતક [] ૧૮૯
૮
દમન નહિ, શમન
वपुर्यन्त्रजिता दोषाः
पुनरभ्यासहेतवः। प्रसङ्ख्याननिवृत्तास्तु
નિરવ્યસમાધય:II (૪.૬) કાયાનું નિયંત્રણ કરવા દ્વારા જે દોષોને જીતવામાં આવ્યા હોય તે દોષો ફરીથી જાગી શકે છે, પરંતુ જ્ઞાન અને વિવેક દ્વારા જેમનું નિવારણ થયું હોય તેવા દોષો નિર્મૂળ થઈ સદાને માટે શાંત થઈ જાય છે.
વ્યવહારનય તાત્કાલિક, બાહ્ય અને સ્થૂળ બાબતો પર વધુ ભાર આપે છે. વ્યવહાર વ્યક્તિનો વિચાર તો કરે છે, પણ સમૂહને ધ્યાનમાં રાખીને સામાન્ય નિયમો તારવવામાં વધુ માને છે. વ્યવહારના દૃષ્ટિકોણથી ધર્મક્ષેત્રના માળખાની રચના થઈ. વિધિ-નિષેધો, તપ-ત્યાગ, વ્રત-નિયમ, રૂઢિ-પરંપરા એ વ્યવહારધર્મની નીપજ છે. કોઈ એક આખા સમાજમાં, કોઈ એક પરિવાર કે જૂથમાં ધર્મની કેટલીક સારી વાતોને રોપી દેવામાં આવે છે અને તેને ચુસ્ત રીતે વળગી રહેવાનો આગ્રહ રખાય છે. આ રીતે અમુક સારી વાતો સમૂહમાં અને તેના દ્વારા વ્યક્તિમાં સહેજે સ્થિર થઈ જાય છે, અથવા અમુક અનિચ્છનીય વાતોનો સમાજ કે વ્યક્તિમાં પ્રવેશ થતો અટકાવી શકાય છે. વ્યવહારધર્મનું આ સૌથી મોટું જમા પાસું છે. તપ-જપ, વ્રત
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
For Private
www.jainelibrary.org
