________________
૧૯૪ ] સિદ્ધસેન શતક
પરમ સ્નેહથી શિષ્યને નવો અવતાર આપવાનું કામ તેઓ ચાલુ રાખે છે. ગુરુની પાસે માનસશાસ્ત્રીય દૃષ્ટિ હોવી જરૂરી છે. દિવાકરજીએ ગુરુની કાર્યશૈલી અહીં અતિ સંક્ષેપમાં નોંધી છે, જેમાં માનસશાસ્ત્રીય દૃષ્ટિકોણ સ્પષ્ટ દેખાય છે. આ શ્લોકના બધા જ શબ્દોનો અર્થ સ્પષ્ટ થતો નથી, અર્થઘટન કરવાનો બીજો કોઈ આધાર નથી. અહીં આ શ્લોકનો ભાવાર્થ લીધો છે, અને એ કેટલો સંગત છે તેનો નિર્ણય વિદ્વાનોએ કરવાનો છે.
શિષ્યને કરવાના કર્તવ્યની યોજના ગુરુ કરે. યોગ્ય સમયે યોગ્ય આદેશ આપે. શિષ્ય એ આદેશોનો અમલ કરે. આ આદર્શ સ્થિતિ ગણાય.
આદેશ આપ્યાં છતાં શિષ્ય ભૂલી જાય તો ગુરુ અકળાયા વિના સ્મરણ કરાવી આપે. શિષ્ય એ કર્તવ્ય પૂરું કરે. એ વાત ત્યાં પૂરી થઈ જાય.
કહ્યા છતાં અને સંભારી આપ્યા છતાં શિષ્ય અમુક કર્તવ્ય કરવાનું ચકે તો તેમાં પ્રમાદ જેવાં તત્ત્વ કામ કરી ગયા હશે. આ દોષ ચલાવી લેવાય નહિ. ગુરુ ઠપકો આપે. આ તબક્કે શિષ્ય નમ્રભાવે અપરાધનો સ્વીકાર કરે, તો તે શિષ્યની યોગ્યતા ગણાય.
શિષ્ય નિષિદ્ધ કામ કરે, નિર્દિષ્ટ કામ ન કરે – એટલી હદે વાત જાય તો ગુરુ શિષ્યને દડ કરે, પ્રાયશ્ચિત્ત કરાવે. શિષ્ય એનો સ્વીકાર કરે તો તેનું શિષ્યત્વ જળવાઈ રહે.
પરિસ્થિતિ જે તબક્કે પહોંચી હોય તે પ્રમાણે ગુરુ પગલાં લે. આ માટે ગુરુ પાસે માનસશાસ્ત્રીય દૃષ્ટિ હોવી જોઈએ – એવું આ શ્લોક સૂચવી જાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
