________________
૧0 ] સિદ્ધસેન શતક
નિયમ અને ક્રિયા-અનુષ્ઠાન દ્વારા વ્યક્તિ પોતાના મન-વાણી-કાયા પર અદ્ભુત કહી શકાય એવો કાબૂ મેળવી શકે છે. વિવિધ મર્યાદાઓ અને નિયંત્રણો સમાજની દૃષ્ટિએ આશિર્વાદરૂપ હોય છે જ.
આમ છતાં, સૌને એક ઘરેડમાં નાખી દેવાથી વ્યક્તિ કે સમૂહ દોષોથી મુક્ત થઈ જશે કે મુક્ત રહેશે જ એવા ભ્રમમાં રહેવા જેવું નથી. દિવાકરજી અનુશાસનનો મહિમા કરતા હોવા છતાં તેની મર્યાદા તરફ ધ્યાન ખેંચવાનું ભૂલ્યા નથી. નિયંત્રણ દ્વારા તાત્કાલિક લાભ થાય-દોષિત આચરણ થતું અટકી જાય, પણ એ આચરણની પ્રેરણા તો અંતર્મનમાં સંગૃહીત લોભમોહ-આસક્તિ કે પછી અહ-ઈર્ષ્યા-દ્વેષ જેવા તત્ત્વોમાંથી આવે છે. બાહ્ય મર્યાદાઓની અસર હેઠળ હિંસા વગેરે કાર્યોથી બચી જવાય, પણ અંતરમાં રહી ગયેલી મલિન વૃત્તિઓ ગમે ત્યારે જોર કરી જાય અને વ્યક્તિ નિષિદ્ધ આચરણ કરી બેસે એવી શકયતા ઊભી રહે છે. દિવાકરજી કહે છે કે નિયંત્રણથી કાયા જીતાય છે, મનનું શુદ્ધીકરણ નથી થતું. એ માટે તો ચિંતન-મનન, આત્મનિરીક્ષણ ભાવના, ધ્યાન જેવા સૂક્ષ્મ વ્યવહાર ધર્મ જોઈએ. અહ-મમ, કામ-ક્રોધ, રાગ-દ્વેષ વગેરે ભાવો નિર્મૂળ થઈ વ્યક્તિ સહજ નિર્દોષ અવસ્થા સિદ્ધ કરે તે માટે વિવેકનું બળ વધારવું પડે છે, ગ્રન્થિઓનું વિસર્જન કરવું પડે.
- શરીરમાં ઘા વાગવાથી લોહી વહેવા લાગે ત્યારે પાટો બાંધીને કે આંગળી દાબીને સર્વપ્રથમ લોહી વહેતું અટકાવવું જરૂરી છે. પરંતુ સાચો ઉપાય તો ચામડીમાં રૂઝ આવે એ છે. વ્યવહારધર્મની મર્યાદાઓ અને બંધનો પાટાપીંડીનું કામ કરે છે, જ્ઞાન-ધ્યાન વગેરે અધ્યાત્મની ક્રિયા રૂઝ લાવવાનું કામ કરે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
