________________
૩૮
સિદ્ધસેન શતક ૯૩
વિચાર કરવાનું આળસ
मनुष्यवृत्तानि मनुष्यलक्षणैमनुष्यहेतोर्नियतानि तैः स्वयम् । अलब्धपाराण्यलसेषु कर्णवा
Jain Education International
नगाधपाराणि कथं ग्रहीष्यति ? ।। (६.७)
મનુષ્યો વડે, મનુષ્યો માટે, મનુષ્યના વ્યવહારો સ્વયં નક્કી કરાયા છે. મંદમતિ લોકોને એ વાતો ભલે અગમ્ય લાગે, પણ વિચારશક્તિવાળો માનવી આ બધાને અકળ—અગાધ શી રીતે માની
લે?
જેમને આપણે પ્રાચીન મહાપુરુષો કહીએ છીએ તેઓ મનુષ્ય જ હતા- મનુષ્યના લક્ષણયુકત મનુષ્ય હતા. અર્થાત્ સામાન્ય નહિ, વિકસિત મનુષ્ય. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો મહામાનવ. એમણે જે કંઈ કહ્યું કે જે વ્યવસ્થા કરી તે કોના માટે ? દેવો, દાનવો કે પશુ-પક્ષી માટે તો નહિ જ. એમની નજર સામે મનુષ્યો જ હતા. તેમણે મનુષ્ય માટે જ વિચાર્યું અને કંઈક ગોઠવ્યું. તેમણે કહેલાં-કરેલાં વિધાનો મનુષ્યો માટે જ હોય તો તે મનુષ્યોને સમજાય, મનુષ્યો તેનું આચરણ કરી શકે એવાં જ હોવા જોઈએ. મનુષ્યથી થાય જ નહિ એવું કશું કહેનાર કે બતાવનાર વ્યકિત મનુષ્યપ્રકૃતિને સમજતો જ નથી એમ જ ઠર્યું. કહેવા-કરવા પાછળનો એનો આશય પણ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
