________________
૧૮૦ [ સિદ્ધસેન શતક
વર્તનનું શાસ્ત્ર બની રહે છે. મનોગત ભાવો શારીરિક સ્તરે ક્રિયામાં ફેરવાઈ જાય છે, અને વારંવારની આ પ્રવૃત્તિ મનમાં અને શરીરમાં એક મજબૂત ઘરેડ કે આદતને જન્મ આપે છે. સંસ્કાર માત્ર મનમાં જ નહિ, શરીરમાં પણ આકાર લે છે. અમુક પ્રવૃત્તિ હાનિકારક છે એમ સમજાઈ જવા છતાં ઘણી વાર માણસ એ પ્રવૃત્તિ કર્યા વિના રહેતો નથી. માત્ર સમજાઈ જવાથી ટેવ જતી નથી, એ માટે કેટલાક નક્કર ઉપાય અજમાવવાં પડે છે. એનું નામ જ ચારિત્ર છે. વિવિધ ક્રિયાઓ અને પ્રયોગો શરીરના સ્તરે સાફસૂફી કરવાનાં સાધન છે. વ્યવહાર આ રીતે નિશ્ચયને ટેકો કરે છે.
હોડીને એક પડખે જ હલેસાં મારીએ તો હોડી ગોળ ગોળ ઘૂમે, આગળ ન વધે. બંને પડખે હલેસાં મારવાથી જ હોડી પ્રગતિ કરે છે. એકલી નિશ્ચયદૃષ્ટિ કે એકલી વ્યવહારદૃષ્ટિ સ્વીકારવાથી પણ આવી જ હાલત થાય. એકલું જ્ઞાન ભ્રમમાં રાખે છે, એકલી ક્રિયા ઠાલી કસરત બની જાય છે. બંનેનું સંયોજન કે સમન્વય જ દોષોથી મુક્તિ અપાવી શકે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
