________________
३०३
નિયમો : સાધિત ધાતુઓ વિષે – ૧. નામને વિકલ્પ પ્રત્યય લગાડીને પ્રાકૃત નામ ધાતુ બનાવાય
૨. ઇચ્છાદર્શકમાં પ્રત્યય લાગ્યો હશે. અને ધાતુનો આદિ વ્યંજન
કે સ્વર બેવડાયેલા હોય છે. ૩. તેથી જ રીતે વડન અને થતુવનમાં પણ ધાતુનો આદિ ભાગ
બેવડાયો હોય છે. ૪. ઉપરના ત્રણેય જાતના પ્રયોગો ઘણે ભાગે સંસ્કૃત પ્રયોગો ઉપરથી
અક્ષર પરિવર્તનના નિયમો પ્રમાણે ફેરફાર થઈને પ્રાકૃતમાં
વપરાયેલા હોય છે. ૫. દરેકનાં તૈયાર અંગોનાં ક્રિયાપદના અને કૃદન્તોનાં રૂપો મૂળભેદ,
પ્રેરક, સહાભેદ તથા કૃદન્તો માટે પહેલાં આપેલા નિયમો
ધ્યાનમાં રાખીને કરવા. કૃદન્તો વિષે :૧. ભવિષ્ય કૃદન્ત :
નર. નાન્ય.માં સત્ત, સમાજ અને (નારી જાતિમાં સના, HETUT, #$ પ્રત્યયો ધાતુના મૂળ અંગને, પ્રેરક અંગને, ગમે તે સાધિત અંગને લગાડવાથી કર્તરિ અને સૌભેદી એમ બન્ને જાતના ભવિષ્ય કૃદન્ત બને છે. વર્તમાન કૃદન્ત :ઉપર પ્રમાણે જ દરેક જાતનાં અંગને વર્તમાન કૃદન્તના પ્રત્યયો લગાડવાથી ત્રણેય જાતિના કર્તરિ તેમજ સૌભેદી
વર્તમાન કૃદન્તો બને છે. ૩. કેટલાક ઇચ્છાદર્શક, અને થડન તથા અનુવનના કૃદન્તો
કોષમાં આપવામાં આવ્યા છે.
३०४ ૪. કેટલાક ખાસ ભૂતકૃદન્તો કોષમાં બતાવ્યા છે. પ્રેરક ભૂત
કૃદન્તો વિષે આગળ જણાવ્યું છે. [છું કોષ ] ૫. ૧ હેત્વર્થક, સંબંધક, અને વિધ્યર્થના તવ્ય, એa,
માન્ન, ય, વગેરે પ્રત્યયો મૂળ તથા સાધિત અંગોને લાગી, તે તે કૃદન્તો બને છે, પરંતુ. ૨ મૂળ અંગને પ્રત્યય લાગતાં ધાતુઓમાં જે ફેરફારો થાય છે, તે બતાવ્યા છે. ૩ ઉપરાંત કેટલાક ધાતુઓ જુદું જ રૂપ ધારણ કરે છે. તે
કોષમાં કેટલાક બતાવ્યા છે. [3 કોષ] ૬. કેટલાક પરચૂરણ કદન્તો :૧, કર્તરિ કૃદન્તો :
IT, [ તા- ] માર, પ્રત્યય લગાડવાથી ત્રણેય જાતિમાં
કૃદન્ત બને છે. મારા, મોરાર, 7 [ ના. ] ૨. ભાવે કૃદન્ત :
ધાતુને રૂ, [fa], ઉન, મા પ્રત્યયો લાગી ભાવે કૃદન્તો બને છે. જરૂ, મોથ, રિયા. શીલાર્થક કૃદન્તો :ધાતુને રૂ પ્રત્યય લગાવવાથી શીલ અર્થનું ત્રણેય જાતિમાં
કૃદન્ત બને છે. સિરી, સિરા, હરિ. ૪. કેટલાક ભાવે, કર્મણિ અને કર્તરિ કૃદન્તો પ્રત્યય લાગીને
થયેલા હોય છે. રાજા, મદ, માવ. પ. ૩૫, પ્રત્યય પર છતાં ધાતુનો ઉપાજ્ય મ નો આ થાય છે. ૬. [તિ ], અને મા પ્રત્યયો નારી જાતિમાં જ લાગે છે. ૭. મન પ્રત્યય ઘણે ભાગે નાન્યતર જાતિમાં જ હોય છે. ૮. માર [તા-7] પ્રત્યય પર છતાં ધાતુને પણ લાગે છે,
તથા ગુણ વગેરે કેટલાક ફેરફાર થયા હોય છે.
D: mishra sadhu prakrta.pm5/3rd proof
