________________
કે તમે તેમાં જે સવાલ હાથ ધર્યા છે તે માત્ર ભારતની લોકો માટે કરતાં વધુ રચનાત્મક અને સમગ્રલક્ષી રૂપાંતર માગે છે. જેમ જેમ જ નહીં પણ સમસ્ત માનવજાતિ માટે મહત્ત્વની છે.... એ સિદ્ધાંતો અપનાવીને પોતાના મનનું સ્વરાજ પામવાનની ઝંખનામાં
તમારો મિત્ર અને ભાઈ, માનવજાતિ આગળ વધશે, તેમ તેમ એવી વ્યક્તિઓ સર્વોદય
લિઓ ટૉલ્સ્ટૉય સમાજની રચના કરશે. તે જ માનવ સંબંધોમાં, તેની સામાજિક જવાબમાં ગાંધીજીએ ૧૫ ઑગસ્ટ, ૧૯૧૦ના પત્રથી પોતાની અને સાંસ્કૃતિ સંસ્થાઓ-વ્યવસ્થાઓમાં વ્યાપી જતું સત્ય અને પ્રેમમય કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરી. સાથે જણાવ્યું કે પોતાના સાથી મિત્ર શ્રી પરિવર્તન છે. મહાત્મા ગાંધીનું એ સ્વરાજ તે જ વૈકુંઠ-ઈશ્વરનું કૅલનબેક મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉયનું માય કન્વેશન વાંચીને એ વિચારો રાજ્ય છે. તેનું પ્રતીતિજનક નિરૂપણ મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉયના નીચેના મુજબ જીવનના પ્રયોગમાં પોતાની સાથે છે અને તેમણે પોતાની શબ્દમાં ધબકતું અનુભવી શકાય છે : માલિકીની વિશાળ જમીન સત્યાગ્રહીઓના સ્વાશ્રયી સામુદાયિક રાજ્ય કે સમાજને લગતી આજની ઐહિક જીવન સંબંધી જીવનના પ્રયોગ માટે આપી છે અને તેમણે તેનું નામ ‘ટૉલ્સ્ટૉય વ્યવસ્થાઓ ક્ષણભંગુર અને અર્થહીન છે. તેની સંપૂર્ણ માનવીય ફાર્મ' રાખ્યું છે. તથા એ સાથે ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહની સંપર્કપત્રિકા રચના અસંભવ છે. સર્વોપરી સત્તા એવી ઐહિક વ્યવસ્થાઓને ઇન્ડિયન ઓપિનિયનના અંક પણ મોકલ્યા.
આપણાં જીવનનું સમર્પણ ઇચ્છે નહીં. એ તો ઈશ્વરના રાજ્યની જવાબમાં મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉય તરફથી ૭ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૧૦નો સેવા માટે આપણું ક્ષણેક્ષણનું સમર્પણ છે. જે એકમાત્ર બુદ્ધિગમ્ય સાત ફુલસ્કેપ પાનાંમાં ટાઈપ કરાયેલો સવિસ્તર લાંબો અને તેમ જ સર્વથા સંભવ છે અને જેનો આવિષ્કાર સંપૂર્ણપણે નક્કી વિચારણાની પ્રેરણાથી ધબકતો ઉષ્માભર્યો પત્ર મળ્યો. કદાચ આ છે. ઇશ્વરના રાજ્યની સેવાનો અર્થ છે, પૃથ્વી પરનાં સમસ્ત પત્ર મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉયે લખેલ જીવનના અંતિમ પત્ર પૈકી જ હતો, માનવજીવન માટે ઐક્યની મહત્તમ શક્યતાની સ્થાપનાનાં દિવ્યતા કેમ કે, તેમાં જોડે પોતે હવે મૃત્યુની સમીપ પહોંચી રહ્યા છે, એમ વડે થઈ રહેલાં કાર્યમાં આપણો સંપૂર્ણ સહયોગ, માનવ ઐક્યની શરૂઆતમાં જ લખે છે; અને ખરે જ; તા. ૨૦મી નવેમ્બર, આ શક્યતા એકમાત્ર સત્ય સિવાય બીજી કશી નથી. જે સત્ય ૧૯૧૦ નાં તેઓ અંતિમ શ્વાસ લે છે.
આપણને પ્રકાશિત થયું હોય તેને સ્વીકારીને આત્મસાત્ કરવું અને વૈકુંઠ એટલે ‘ઇશ્વરનું રાજ્ય તો આ ગ્રંથનો મૂળ વિચાર છે. તે મુજબ તેનું પાલન-આચરણ કરવું તે જ એકમાત્ર આપણા તેનું સામ્ય મહાત્મા ગાંધીએ હિંદ સ્વરાજ (૧૯૦૯)માં રજૂ કરેલા હાથની સત્તામાં છે. (પાન ૧૮૬). ‘સ્વરાજ' ના વિચાર સાથે લાગે તો તે સ્વાભાવિક છે. તેમણે લખ્યું મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉયનું આ ચિંતન બાહ્ય ભભકાઓવાળાં ક્ષણભંગર છે, ‘સ્વરાજ તે આપણા મનનું રાજ્ય છે... તેવું સ્વરાજ લેવા જીવનના દંભ અને હિંસામાં અટવાયા કરતી માનજાતિને સતત ખાતર આ દેહ અર્પણ છે, એમ મન સાક્ષી પૂરે છે. (પાન ૭૬) ભાન કરાવે છે કે : ‘વૈકુંઠ તારા હૃદયમાં છે!'' પોતાનું આ સમર્પણ જે ‘સ્વરાજ' માચે એમણે બતાવ્યું તે કોઈ રાજકીય સ્વતંત્રતા પૂરતું સ્વરાજ નથી, પણ “મનનું સ્વરાજ છે.'
૫૪, પારસકુંજ વિભાગ ૨, મહાત્મા ટૉલસ્ટૉયે તેને આંતરિક ચેતનાનું રૂપાંતર કહ્યું. એમ સત્ય
મહારાણી લક્ષ્મીબાઈના સ્ટેચ્ય પાસે, અને પ્રેમમાં વ્યક્તિનું આંતરિક રૂપાંતર એ જ વૈકુંઠ એટલે ઇશ્વરનું
સેટેલાઈટ રોડ, આંબાવાડી, રાજ્ય છે. મહાત્મા ગાંધીએ માનવીનાં સત્યમય રૂપાંતર માટે
અમદાવાદ ૩૮૦OO૬. સત્યાગ્રહ સિદ્ધાંતનો પ્રયોગ કરી બતાવ્યો. જ્યારે પ્રેમમય રૂપાંતર
ફોન નં. ૦૮૫૧૧૧૭૨૩૨૨ માટે ટ્રસ્ટીશિપ અને સર્વોદયના સિદ્ધાંત આપ્યા, જે સત્યાગ્રહ
Email :nirali@gmail.com
આનું નામ અંત્યોદય જ્યારે ગાંધીજીએ ગોધરામાં એક હરિજન આશ્રમનો પ્રારંભ કર્યો અને મામાસાહેબ (ફડકે) જેવા એક તપસ્વી બ્રાહ્મણે એ કામ માથે લીધું, ત્યારે ગોધરાના ઢેડ લોકો કહેવા લાગ્યા કે, ભંગીઓને અમારી સાથે બેસાડશો, ઓ અમે તમારી આશ્રમમાં આવવાના નથી. | ગાંધીજીએ કહ્યું, ‘એમ જ હોય તો અમે ભંગીઓથી પ્રારંભ કરીશું. આશ્રમમાં ભંગી વિદ્યાર્થીઓને પ્રથમ દાખલ કરીશું. એમની સાથે બેસવા જે બીજાઓ તૈયાર હોય તે ધીરે ધીરે આશ્રમમાં આવશે. પ્રારંભ તો ભંગીઓથી જ થશે.'
આનું નામ અંત્યોદય જે લોકો વધારેમાં વધારે પછાત છે, દબાયેલા છે, ઉપેક્ષિત છે, તેમની સેવાથી પ્રારંભ કરવો જોઈએ.
૧૬૬ ) (સત્ય-અહિંસા- અપરિગ્રહ
પ્રબદ્ધ જીવન : ગાંધી સાર્ધશતાબ્દી વિશેષાંક (ઑક્ટોબર- ૨૦૧૮
