________________
'જૈન પરંપરાના પુનરુધ્ધારકો-૧૮ એક્સો સીત્તેર જેટલી વિશાળ નવલકથાઓના લેખક, કવિ, પત્રકાર, નાટ્યકાર, વૈધ શ્રી મોહનલાલ ચુનીલાલ ધામી : અનોખા લોકપ્રિય નવલકથાકાર
આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરીશ્વરજી ગાંધીયુગીન સાહિત્યકારોમાં જૈન સાહિત્યકારોનું પણ વિશિષ્ટ અને ખાસ કરીને રૂઢી ચુસ્ત પરંપરાને જાળવતી હોવા છતા પ્રદાન રહ્યું છે. શ્રી મોહનલાલ ચુનીલાલ ધામી પ્રસિદ્ધ નવલકથાકાર એટલા માટે લોકપ્રિય બની કે તેમાં વાર્તારસ અખંડ જળવાયો અને તરીકે એવા સમયમાં પોતાનું મૂલ્યવાન સાહિત્ય પ્રદાન કરી ગયા મોહનલાલ ધામીએ તે સમયનું વાતાવરણ એવું સુંદર રજુ કર્યું કે જે સમયે ગુજરાતી સાહિત્યકારોનો ચોતરફ ડંકો વાગતો હતો. શ્રી તેમની નવલકથાઓ ખૂબ વંચાઈ અને અનેક આવૃત્તિઓ પણ મોહનલાલ ધામી જૈન સાહિત્યકથા દ્વારા જ આગળ આવ્યા પણ થઈ. આ કથાઓમાં કાપાલીકની વાતો પણ ઘણી આવતી અને તેમની લોકપ્રિયતા કલ્પનાતીત હતી.
શૃંગાર રસ પણ વ્યાપક રહેતો તે છતાંય જૈન કથાનો મર્મ તેમણે શ્રી મોહનલાલ ચુનીલાલ ધામીએ સાહિત્યના લગભગ તમામ તપ, ત્યાગ અને સંયમ દ્વારા અચૂક પ્રગટ કર્યો. ક્ષેત્રોમાં ખેડાણ કર્યું છે. બાલસાહિત્ય, પ્રવાસકથા, નિબંધ, શ્રી ધામીના સમયમાં અનેક લેખકો હતા પણ તેમના જેટલું જીવનચરિત્ર, નવલકથા, વાર્તા, ધર્મ, ઈતિહાસ વગેરે તેમના વિશાળ સાહિત્ય અન્ય કોઈએ લખ્યું હોય તેવું લાગતું નથી. તેઓ લેખનનાં ક્ષેત્રો રહ્યા. શ્રી મોહનલાલ ધામી મોટા ગજાના લેખક એક સિદ્ધહસ્ત નવલકથાકાર હતા તેમાં બે મત નથી. છે. તેમણે ૧૭) નવલકથાઓ લખી છે. તેઓ શીદ કવિ પણ ક્યારેક એવું લાગે છે કે, વીસમી સદીની જૈન નવલકથાઓ હતા. તેમણે ૨૦૦ જેટલા લોક ગીતો અને ચારણી ગીતો પણ વિશે અભ્યાસ કરવો જોઈએ અને તે માટે એક સેમિનારનું આયોજન લખ્યા છે. તેમના ૩ નાટકો તેમના સમયમાં ભજવાયા અને સફળ કરવું જોઈએ. જૈન નવલકથાકારોની સંખ્યા બહુ મોટી નથી પણ પણ થયા. તેમણે ૨ ગુજરાતી ફિલ્મો ‘વરઘેલી’ અને ‘ભણેલી જેટલી નવલકથાઓ લખાઈ છે તેનું મૂલ્ય મોટું છે. શ્રી ધામીની વહુ'ના ગીતો, કથા, સંવાદ લખીને પોતાની વિશિષ્ટતા પુરવાર નવલકથાઓમાં જૈનધર્મ, રાજનીતિ, સમાજધર્મ, યતિધર્મ અને કરી છે. એ જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે તેમની ‘રૂપકોશા' નામની કલ્પનોડયન વગેરે તપાસવા જેવા છે. જૈન કથાઓમાં એવું નવલકથા મહારાષ્ટ્રની યુનિર્વસીટીમાં અનુસ્નાતક કક્ષાએ ભણાવવામાં ઘણીવાર બને છે કે, એક કથા બીજી કથામાં મળી જાય છે અને આવી રહી છે. અને તેનું અંગ્રેજી અને હિન્દીમાં રૂપાંતર પણ થયું ઘણી કથાઓમાં માત્ર કલ્પના જ લાગે છે. આ વિશે સંશોધન કરવું
જોઈએ. શ્રી મોહનલાલ ધામી જાણીતા વૈદ્ય પણ હતા. આર્યુવેદમાં મોહનલાલ ધામી બાળપણથી ધાર્મિક વાતાવરણમાં ઉછર્યા તેમણે ‘આર્યુવેદ ભૂષણ' અને “આર્યુવેદ શાસ્ત્રીની પરીક્ષા આપીને અને ધાર્મિક પાઠશાળામાં ભણીને તેમણે જે પ્રાપ્ત કર્યું તે તેમના જ્યારે વૈદ્ય તરીકે કાર્યનો પ્રારંભ કર્યો ત્યારથી કોઈપણ દર્દીના સર્જનમાં પ્રગટ થાય છે. કહે છે કે શ્રી ધામીએ બાળપણમાં દીક્ષા પૈસા ન લેવાનો સંકલ્પ કર્યો અને આજીવન પાળ્યો!
લેવા માટે ભાવના પ્રગટ કરેલી પણ તે પૂરી ન થઈ તેથી તેમણે - ગાંધીજીના સમયમાં કોઈપણ વ્યક્તિ આઝાદીના સંગ્રામમાં ન આજીવન દૂધપાકનો ત્યાગ કર્યો હતો. શ્રી ધામી તીર્થોની યાત્રા જંપલાવે તેવું બને જ નહિ. શ્રી મોહનલાલ ધામી પણ આઝાદીના કરવા જતા અને ત્યાં રોકાઈને તેની આસપાસના વાતાવરણને આંદોલનમાં જોડાયા. જોશીલા પ્રવચનો કરીને મહારાષ્ટ્રના સમજવા કોશીષ કરતા. જૈન મુનિઓના શરણમાં નિયમિત જઈને ગામડાઓમાં ગાંધીજીનો સંદેશો પહોચાડ્યો.
બેસતા અને તેમની પાસેથી ઉપદેશ પણ અહણ કરતા. કોઈ શ્રી મોહનલાલ ધામી સફળ પત્રકાર પણ રહ્યા. તેમણે મુનિવરનો કંઠ સરસ છે તેવું જાણે તો તેમની પાસે સ્તવન અને ‘જયહિંદ'માં વર્ષો પર્યન્ત અગ્ર લેખો લખ્યા.
સક્ઝાય અચૂક સાંભળતા અને આ તમામ પ્રસંગોમાંથી ઝીલાયેલી મોહનલાલ ધામી એક સાથે પાંચ-પાંચ અખબાર અને પ્રેરણા તેમના લેખનમાં ઝળહળી ઉઠતી. સામયિકમાં નવલકથાઓ લખતા અને તેમની લોકપ્રિયતાને કારણે વીસમી સદીના જૈન સાહિત્યકારોમાં શ્રી મોહનલાલ ચુનીલાલ તે અખબાર અને સામયિકનું વાચકવૃંદ પણ વધી જતું. મોહનલાલ ધામી સૌથી વધારે લોકપ્રિય થયા અને જૈનકથાઓને વિશાળ સમાજ ધામીએ લખેલી નવલકથાઓમાં ડીટેક્ટીવ કથાઓ પણ છે, સામાજિક સુધી પહોચાડીને લોકભોગ્ય બનાવનાર થયા. આ સિધી માટે કથાઓ પણ છે પરંતુ વધારે તો જૈન કથાઓને જ તેમણે નવલકથા તેમને હંમેશાં યાદ કરવામાં આવશે. તરીકે વિકસાવી છે. આ નવલકથાઓ જૈન પરંપરાને અનુસરતી
(૧૯૮) (સત્ય-અહિંસા-અપરિગ્રહ
પ્રબ જીવન : ગાંધી સાર્ધ શતાબ્દી વિશેષાંક (ઑકટોબર- ૨૦૧૮
