________________
મે ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૧
ઘટના વિશેના ખ્યાલો સંકુચિત અને અપૂર્ણ છે એ વાત આપણને સમજાય છે. અલગ અલગ દૃષ્ટિએ જોતાં જે વિચારો પરસ્પર વિરોધી
સરળ, સહૃદયી, પરગજુ અને નવા નવા વિચારોને જણાતા હોય છે તે જ સમગ્રતાલક્ષી દૃષ્ટિએ જોઈએ તો એમાં કોઈ
ઉત્તેજન આપનાર એક દીર્ઘદૃષ્ટા સજ્જન હતા. વિરોધ દેખાતો નથી. એકાન્ત દૃષ્ટિ અધૂરી છે, અનેકાન્ત દૃષ્ટિ યથાર્થ
આજે જ ટપાલમાં, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નો અંક મળતાં, વાંચતા, દષ્ટિ છે, કેમકે તે વસ્તુ કે ઘટનાનું અવલોકન અંશોમાં, ખંડોમાં કે
હૃદયને બેચેન કરી મૂકે તેવા દુ:ખદ સમાચાર મળ્યા. હવે સ્મૃતિશેષ...! ટૂકડાઓમાં કરતી નથી. અહિંસા અને અનેકાન્ત દૃષ્ટિ એક સિક્કાની ;
ડૉ. ધનવંતભાઈ ટી. શાહ. બે બાજુઓ જેવી છે. એક નિમિત્ત કારણ છે, બીજી ઉપાદાન કારણ છે.
ખૂબ દુ:ખ થયું. રૂબરૂ ક્યારેય મળાયું ન હોવા છતાં, કેવળ અક્ષર જેનદર્શનની વિશેષતાઓ:
દ્વારા આત્મીયતાપૂર્વકના સંબંધો બાંધનાર-જાળવનાર, ડૉ. જૈન ધર્મ એકાશ્રમી અને નીતિવાદી છે, એ જૈન ધર્મની વિશેષતાઓ
ધનવંતભાઈ, સરળ, સહૃદયી, પરગજુ અને નવા નવા વિચારોને છે, તેમ જૈન તત્ત્વદર્શનની પણ કેટલીક વિશેષતાઓ છે. જૈન તત્ત્વદર્શન બાહ્યાર્થવાદી દર્શન છે, કેમકે એ સાત (અથવા
ઉત્તેજન આપનાર એક દીર્ઘદૃષ્ટા સજ્જન હતા. પાપ અને પુણ્યને ઉમેરતાં નવ) તત્ત્વોમાં માને છે.
મારા પત્રો-લેખો છાપતા, ઉત્તેજન આપતાં, તે સાથે જૈન-ધર્મ આ દર્શન સાપેક્ષવાદી દર્શન છે કેમકે આ દર્શન સત્ તત્ત્વોનું
વિશાળતા પ્રાપ્ત કરે, તેનો ફેલાવો થતો રહે, તેમાં એકતા સ્થપાય, વિવિધ દૃષ્ટિકોણથી નિરૂપણ કરે છે.
એ ઉદ્દેશથી તેઓ આજીવન જાગૃત રહ્યા. કર્મ કરતાં રહ્યાં. સૌનું આ દર્શન બહુ તત્ત્વવાદી દર્શન છે કેમકે આ દર્શન અસંખ્ય ભલું વિચારતાં રહ્યાં. 'પ્રબુદ્ધ જીવન’ના વિશેષાંકોમાં તેમનું આગવું જીવસમૂહો તેમ જ અસંખ્ય ભૌતિક તત્ત્વોમાં વિશ્વાસ કરે છે. બુદ્ધિ-ચાતુર્ય નોખું તરી આવતું. પર્યુષણની વ્યાખ્યાનમાળાઓ, તેના
આ દર્શન વાત્સલવાદી દર્શન છે. તે બહુ તત્ત્વોમાં વિશ્વાસ કરે વક્તાઓ અને વિષયોની પસંદગી બેનમૂન રહેતી. એ તો ઠીક, છે તેથી આદર્શવાદી લાગે, પરંતુ એવું નથી.
પણ મારા જેવા ગરીબ લેખકો પ્રત્યે તેઓ વિશેષ કાળજી બતાવતા, આ દર્શન કર્મવાદી દર્શન છે. કેમકે એ વ્યષ્ટિ અને સમષ્ટિમાં જે ઉપયોગી થતા, મદદ કરતા અને અન્યને મદદ કરવા પ્રેરતા. શ્રી વૈચિત્ર્ય જણાય છે, તે કર્મને આધીન છે, એવું માને છે. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ સાથે મારો છેલ્લી અર્ધી સદીથી પરોક્ષ સંબંધ
આ દર્શન આધુનિક વિચારધારાને અનુરૂપ દર્શન છે, કેમકે એ રહ્યો છે. છેક મુ. શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહના સમયથી એક સમગ્રતાલક્ષી અભિગમ (Wholistic approach) ધરાવે છે. લેખક તરીકે હું સંકળાયેલો રહ્યો છું. ભૂતકાળમાં મારું વ્યાખ્યાન
ભારતીય બાર દર્શનો પૈકીનું તે એક અત્યંત મહત્ત્વનું દર્શન છે, પણ યોજાયું હતું. તે બે-વાર, સમયાંતરે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રસિદ્ધ કેમકે તેમાં બહુ સૂક્ષ્મ અને ગહનરૂપે તત્ત્વમીમાંસા થઈ છે. * * થયું હતું તેની જાણ થતાં ડૉ. ધનવંતભાઈએ મને ફરીથી ‘પ્રબુદ્ધ કદમ્બ બંગલો, પ્રોફેસર્સ સોસાયટી, મોટા બજાર,
જીવન'ના અંકો મોકલવાનું શરૂ કર્યું હતું. વચ્ચે, ડૉ. રમણભાઈ વલ્લભ વિદ્યાનગર-૩૮૮૧૨૦. મોબાઈલ : ૦૯૭૨૭૩૩૩૦૦૦
શાહના સમયમાં સંપર્ક તૂટી ગયો હતો. તેને મુ. શ્રી ધનવંતભાઈએ મુઠ્ઠી ઊંચેરા માનવીની વિદાય
પાછો શરૂ કર્યો હતો. આમ, “પ્રબુદ્ધ જીવનના એક તંત્રી તરીકે નશ્વર દેહે આપણી વચ્ચે આજે નથી એવા ડૉ. ધનવંત શાહ પણ તેમની સેવા બિરદાવવા યોગ્ય રહી છે. લેખકો સાથે સંબંધો અક્ષરદેહે સદૈવ આપણને પ્રેરણા અને ટકોર કરતા રહેશે. નિભાવવા, પત્રવ્યવહારમાં જાગૃત રહેવું એ તેમની આગવી ખૂબી ધનવંતભાઈનું પ્રબુદ્ધ જીવન' દ્વારા શ્રુતજ્ઞાનની પ્રભાવનામાં જબરું હતી. તેઓ સમયસર પત્રનો ઉત્તર આપતાં, તેમાં તેમની સરળતા, યોગદાન રહ્યું. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વિશેષાંકોની જાહેરાત થયા પછી નિખાલસતાના દર્શન થતાં. વાચકો ચાતક નજરે તેની રાહ જોતા. તેમાં પણ વિચારક અને દૃષ્ટા આમ, આપણે સૌ આપણાં પનોતા પુત્ર એવા ડૉ. ધનવંતભાઈને એવા ધનવંતભાઈના તંત્રીલેખ તો કેમ ભૂલાય? ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ના ગુમાવી બેઠાં છીએ, તેમની ખોટ પૂરાતાં સમય લાગશે. તેમની વાચક તરીકે મારો પણ કાંઈક આવો જ અનુભવ છે.
સહૃદયતા પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વાચકોના હૃદયમાં કાયમ ધબકતી ડૉ. ધનવંતભાઈએ ચાતરેલ ચીલાને આગળ ધપાવવાનું બળ રહેશે. તેઓ કર્મ દ્વારા પોતાના જીવનને ઉજવળ કરીને મહાન બની. ડૉ. સેજલબેનને મળે એવી હૃદયની પ્રાર્થના.
ગયા. | ડૉ. ધનવંતભાઈનો આત્મા ફરી એક વાર માનવભવને
ઈશ્વર તેમના આત્માને શાંતિ અર્પે એવી પ્રાર્થના સાથે વિરમું છું. પામીને અધૂરી આરાધના પૂરી કરી પંચમગતિને પામે તેવી
સદ્ગતનો આત્મા અતિ પવિત્ર, ઊંચો અને વ્યાપક જણાતો રહ્યો છે. અંતરની ભાવના.
Dહરજીવનદાસ થાનકી Lજીતેન્દ્ર સંઘવી (કાંદિવલી)
સીતારામનગર, પોરબંદર Cell : 9821123352
