________________
મે ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯૩૦ની આસપાસ અમદાવાદમાં એલ.ડી. આર્ટ્સ કૉલેજ છત્રછાયા ગુમાવેલી. તેમના માતાજીએ તેમના સંસ્કાર ઘડતરમાં સ્થપાઈ, જેમાં શ્રી આનંદશંકર ધ્રુવના પ્રયાસોથી તેઓ અર્ધમાગધીના અગત્યની ભૂમિકા ભજવી છે. તેમના ગામમાં ભણવાની કોઈ અધ્યાપક તરીકે નિમાયા. ઈ. સ. ૧૯૪૦માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીની વ્યવસ્થા ન હોઈ તેઓ શાળાકીય શિક્ષણ ન મેળવી શક્યા. તેમના ઠક્કર વસનજી માધવજી વ્યાખ્યાનમાળામાં ‘ગુજરાતી ભાષાની માતા તેમને ધર્મના ગીતો-સ્તવનો મુખપાઠ કરાવતા જેમણે ઉત્ક્રાંતિ' વિષય પરના તેમના વ્યાખ્યાનોએ તેમની વિદ્વતા પર તેમનામાં ધર્મના સંસ્કારો રોપિત કર્યા. ગામમાં વિહારયાત્રા યશકલગી ઉમેરી દીધી. તેમના અભ્યાસની નિપજરૂપ કેટલાય ગ્રંથો દરમિયાન આવતા સાધુભગવંતો પાસે તેમણે જૈન ધર્મનું પ્રારંભિક પ્રકાશિત થયેલ છે. દેશ-વિદેશમાં તેમના કાર્યની નોંધ લેવાઈ છે. શિક્ષણ મેળવેલું. આ સાધુસંગે તેમનામાં વૈરાગ્યપ્રીતિ વધતી ગઈ નિવૃત્તિ બાદ તેમણે વા. દ. પ્રાચ્ય મંદિરમાં પણ સેવા આપેલી. તા. ને તા. ૨૯-૧-૧૯૩૧ના રોજ સરદારગઢના તેઓ આચાર્ય કાલગણી ૧૧-૧૦-૧૯૮૮ના રોજ તેમણે શાંતિપૂર્વક દેહ છોડ્યો. (તેરાપંથના આઠમા આચાર્ય)ના શિષ્ય તરીકે દીક્ષિત થયા. આચાર્ય (૪) ‘સમણસુત'ના હિન્દી અનુવાદકર્તા પંડિત કૈલાશચંદ્રજી શાસ્ત્રી તુલસી પાસે તેમણે જૈન ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો. જૈન
જૈન ધર્મ-શાસ્ત્રના અભ્યાસમાં જીવન સમર્પિત કરનાર તેમજ આગમોનો તો તેમણે ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યો જ સાથોસાથ સમસ્ત જૈન સમાજમાં આદરપૂર્વક જેમનું નામ લેવાય છે તેવા લેખક, તેઓ ભારતીય તેમજ પાશ્ચાત્ય તત્ત્વજ્ઞાનના પણ સુજ્ઞ જ્ઞાતા બન્યા. સંપાદક પંડિત કેલાશચંદ્રજી શાસ્ત્રીનો જન્મ ઈ. સ. ૧૯૦૩માં માત્ર બાવીસ વર્ષની આયુથી તેમણે લેખનકાર્ય આરંભેલ ને આજીવન નિહતોર, જિલ્લો બીજનોર-ઉત્તર પ્રદેશમાં થયો હતો. તેમનું તેઓ આ કાર્યમાં રત રહ્યા. તેમણે ત્રણસોથી વધુ પુસ્તકો આપ્યા પ્રાથમિક શિક્ષણ નિહતોરમાં જ થયું. ઈ. સ. ૧૯૧૫માં સ્યાદ્વાદ છે. તેઓ સાધુ હોવા છતાં તેમને વિભિન્ન નામાંકિત એવૉર્ડથી મહાવિદ્યાલય-વારાણસીમાં દાખલ થયા. માણેકચંદ દિગંબર જૈન સન્માનવામાં આવેલ. જૈન ધર્મના આ પ્રજ્ઞાવાન આચાર્ય જ્યાં દીક્ષિત પરીક્ષાલય-મુંબઈથી ઈ. સ. ૧૯૨૩માં શાસ્ત્રીની પરીક્ષા પાસ કરી. થયેલા તે જ સરદારશહર-રાજસ્થાનમાં તેઓ ૯મી મે ૨૦૧૦ના બંગાળ સંસ્કૃત અસોસીએશનમાંથી ઈ. સ. ૧૯૩૧માં ન્યાયતીર્થની રોજ દેહ છોડી પરમાત્મામાં લીન થઈ ગયા. પરીક્ષા પ્રથમ શ્રેણીમાં પાસ કરી.
(૬) “સમસુત ચયનિકા'ના સંપાદક તેમજ તેનો હિન્દી-અંગ્રેજીમાં ઈ. સ. ૧૯૨૭ થી ઈ. સ. ૧૯૭૨ સુધી તેમણે સ્વાવાદ અનુવાદ કરનાર પ્રો. ડૉ. કમલચંદજી સોગાણી મહાવિદ્યાલયના આચાર્ય તરીકે કાર્ય કર્યું. તેમની નિષ્ઠાપૂર્વકની ‘સમરસુત’માંથી ચૂંટેલી ગાથાઓનો હિન્દી તેમજ અંગ્રેજી કામગીરીએ સંસ્થાને ભારે ખ્યાતિ અપાવી. તેમણે તૈયાર કરેલ અનુવાદ કરનાર ડૉ. કમલચંદજી સોગાણીનો જન્મ ૨૫ ઓગસ્ટ છસોથી વધુ વિદ્યાર્થીઓ ભારતભરમાં સન્માનનીય પદો શોભાવી ૧૯૨૮માં જયપુર-રાજસ્થાનમાં દિગંબર જૈન પરિવારમાં થયો હતો. રહ્યા છે. તેઓ ભારતીય જ્ઞાનપીઠના સલાહકાર સભ્ય પણ રહી ઈ. સ. ૧૯૬૧માં તેમણે 'Ethical Doctriness in Jainism' વિષય ચૂક્યા છે. જૈન ધર્મ' તેમનું ભારતભરમાં પ્રશસ્તિ પામેલું પુસ્તક પર મહાશોધ નિબંધ લખી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. છે. તત્ત્વાર્થ સૂત્રનો તેમણે હિન્દી અનુવાદ કર્યો છે. ‘દક્ષિણ ભારત તેમણે ફિલોસોફી ડિપાર્ટમેન્ટ મોહનલાલ સુખડિયા યુનિવર્સિટી, મેં જૈન ધર્મ', ‘નયચક્ર', ‘પ્રમાણ નય નિક્ષેપ', ‘ભગવાન ઉદયપુરના વિભાગાધ્યક્ષ તરીકે ફરજ બજાવી છે. તેમના માર્ગદર્શન ઋષભદેવ’, ‘જૈન સાહિત્ય કે ઈતિહાસ કી પૂર્વ પીઠિકા’, ‘જૈન હેઠળ દસ જેટલા વિદ્યાર્થીઓએ પીએચ.ડી.નો અભ્યાસ કરેલ છે. ન્યાય' આદિ તેમના નોંધપાત્ર પુસ્તકો છે. તેમની વિદ્વત્તાના યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ કમીશન, ભારતીય જ્ઞાનપીઠ, જૈન વિશ્વભારતી પરિણામ સ્વરૂપ તેમને “સિદ્ધાંતાચાર્ય'નું બિરુદ પ્રાપ્ત થયેલું. યુનિવર્સિટી, પ્રાકૃત ભારતી અકાદમી તેમજ અન્ય ધાર્મિક તથા | (૫) શ્રમણામૃતના સંકલનમાં અગત્યની ભૂમિકા ભજવનાર વિદ્યાકીય ક્ષેત્રની સંસ્થાઓમાં તેમની સેવાઓ પ્રાપ્ત થતી રહી છે. તેમજ તેના હિન્દી અનુવાદક મુનિશ્રી નથમલજી
તેમના પુસ્તકો પ્રતિષ્ઠિત એવૉર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા છે. જૈન ધર્મની એક મજબૂત પાંખ તેરાપંથની પરંપરાએ દસમા (૭) “સમણસૂત'નો અંગ્રેજી અનુવાદ કરનાર ડૉ. કે. કે. દીક્ષિત આચાર્ય થયેલા મુનિશ્રી નથમલજી (આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજી)થી ભાગ્યે ‘સમણભૂત'નો અંગ્રેજી અનુવાદ કરનાર ડૉ. કે. કે. દીક્ષિત જ કોઈ જૈન અપરિચિત હશે. તેમનો જન્મ ૧૪મી જુન ૧૯૨૦ના જાણીતા વિદ્વાન લેખક છે. તેમણે મહદ્ અંશે અંગ્રેજી ભાષામાં રોજ તામકોર-જિલ્લો જુનજુનુ-રાજસ્થાનમાં તેરાપંથી જૈન લેખનકાર્ય કર્યું છે. 'Early Jainism'-દલસુખ માલવણિયા સાથે, પરિવારમાં થયો હતો. તેમનું બાળપણનું નામ નથમલ હતું. તેમના 'Jaina Ontology દલસુખ માલવણિયા સાથે, 'Tatvartha પિતાનું નામ તોલારામ ચોરસિયા અને માતાશ્રીનું નામ બાલુજી Sutra'સુખલાલ સંઘવી સાથે, 'Yogabindu' (હરિભદ્રસૂરિની હતું. તેઓ માત્ર અઢી માસના હતા ત્યારે જ તેમણે પિતાની રચનાનો અંગ્રેજી અનુવાદ) 'Yogadrashtisammuchay and
