Prabuddha Jivan - Tarun Jain 1937 Year 11 Ank 24

Author(s): Chandrakant V Sutariya
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 4

૮૮
: : તરુણ જૈન : :
હું એ ટોળા ટોળા માંહેની નથી.
શેષ પ્રશ્ન' નામે શ્રી શરદ્બાપુની છેલ્લી વાર્તા કૃતિ છે. પેાતાના પરિપકવ વિચારોથી એ સાહિત્ય શિરામણએ રચેલું આ નારી ભાવનાનું ચિત્ર નિહાળવા જેવુ છે, એમ તેના અનુવાંદક શ્રી સુશીલ કહે છે. અને પેાતાની રસીલી ભાષામાં ગુજરાતી અનુવાદ કરી કુલછાબના તા. ૨૯ નવેમ્બરના અંકમાં પ્રગટ કરેલ છે. અહિં' હેતુ સંપૂર્ણ અવતરણ કરેલ છે. તની.
એકનિષ્ઠ પ્રેમ
“ ઓત્રાના આ તાજમહાલના વિષયમા હું કંઈ વિશેષજ્ઞ હાવાના દાયા નથી ધરાવતા. સૌંદર્યંતત્વના મૂળાક્ષર પણ નથી જાણતા. એ દષ્ટિએ તાજમહાલ હું નથી જોતા. મને તે એમાં સમ્રાટ્ શાહજહાન દેખાય છે. શાહજહાનની અનંત વેદના જાણે કે તાજમહાલના પત્થરે પત્થર ઉપર અંકાઇ ગઇ હોય એમ મને લાગે છે. તાજમહાલના શિલ્પમાં પણ હું બીજું કઈ નથી નીહાળતા નીહાળું છું અને એકનિષ્ઠ પત્નિપ્રેમઃ શબ્દો વડે નહી-પત્થરના અક્ષરા વડે એક અમર મહાકાવ્ય લખીને એ વિદાય થયેા હાય એમ મને દેખાય છે, ’' અધુતારો તાજમહાલના ઉદ્યાનમાં બેસીને તાજમહાલ તરફના પોતાના ભકિતભાવ બતાવ્યા.
શ્રીમતી કમલાએ કહ્યું: પણ સાંભળવા પ્રમાણે શાહજહાનને ઘણી બેગમ હતી. મમતાજ વિષે એને જે એંમ હતા એવા જ બીજી દશ બેગમ વિષે પણ હાઇ શકે છે. મમતાજનું આકષ ણુ, ધારા કે કંઇક વિશેષ હશે, પરંતુ એને એકનિષ્ઠ પ્રેમ કહેવાય જ નહી. ’’
“નહીં, નહીં, ખીલકુલ નહીં, કમલા ! આની અંદર સમ્રાટને એકનિષ્ઠ પ્રેમ ન હેાય તે પછી આ મહાન સ્મૃતિમ“દિરને કષ્ટ અ જ નથી. એ ગમે તેવી સૌદર્યાં ષ્ટિ ખડી કરે પણ તે માનવ હૃદયની આંતિરક શ્રદ્ધા તા ન જ મેળવી શકે. લેાકહૃદયમાં એ શ્રદ્ધાનું આસન લઇ જ ન શકે.”
તા તેા એ મનુષ્યની મતા જ ગણાય, નિષ્ઠાનું મૂલ્ય નથી એમ હું નથી કહેતી. હું એમ કહેવા માગુ' છુ કે હજારા યુગે થયા નિષ્ટ ને લેાકા જે મહત્વ આપતા આવ્યા છે તે એનુ યચા મુલ્ય નથી. એકના પ્રત્યે જે અનુરાગ ઊપજ્યા તેમાં કાષ્ટ દિવસ કાઇ પણ કારણે પરિવર્તન જ ન આવે એ અચળ અટળ જડધમ છે અને તે જેમ સુખદ નથી તેમ સુંદર પણ નથી.''
...
શ્રોતાઓને કમળાનાં આ વાકયે ન રૂચ્યાં. એક જણ ખેલ્યું: “તમારે માટે એમ હશે. અમને તમારા વિચાર ગાંઠતા નથી.”
કમળાએ સૌને મૌન જોઇને આગળ ચલાવ્યું: સમ્રાટ્ટ ભાવનાશીલ હતા, કવિ હતા; એ પેાતાની શકિત, સ’પતિ અને ધર્મનેકાઇ અંગે આવી એક વિરાટ સૌદર્યાંની વસ્તુ મૂકી ગયા. મમતાજ તેન એક આકસ્મિક નિમિત્ત માત્ર હતી. એ નિમિત્ત ન મળ્યુહાત તે યે બીજા કાઇ નિમિત્ત આવી કાઇ રચના કરી જાત. તે નિમિત્ત ખનાવ્યા હૈ।ત તે। પણ કઇ ખોટું ન્હેતું. જેની અંદર હતરો-લાખો માનવાના હાર થાય છે .એવા એક દિવિજયના સ્મારકરૂપે પણુ એ આવું કંઇક મુકી જાત. તાજમહાલ, એકનિષ્ઠ પ્રેમનું દાન છે. ગેમ નહીં, બાદશાહુના પોતાના આનંદ' –જગતનું એક અક્ષયદાન છે, એજ માન્યતા મને તે ઠીક લાગે છે. ''
ઘણા દિત્રસના જડમૂળ ધાલી બેઠેલા સંસ્કારાને જ્યારે આધાત લાગે છે ત્યારે તે અસહ્ય થઈ પડે છે, પણ તમે જે એમ કહ્યું કે મારા માટે. એ બરાબર હશે તે વાતની સાથે હું સમ્મત છું મને એ સ્વાભાવિક લાગે છે. મારા દેહું અને મનમાં યોયન ઉભરાય છે, જે દિવસે મને એમ લાગશે કે જરૂરત પડવા છતાં હું રિવર્તન કરવાની શક્તિ ગુમાવી બેઠી છું” તે વિષે હું મારા અંત આવ્યા ન્તુ મરી ગઈ છું એમ જ માનીશ. સ્મૃતિ પૂજા
*
“એક દિવસે તમે તમારી પત્નિને ચાહતા, આજે તે હૈયાત નથી. આજે તમે એને કષ્ટ આપી શકતા નથી. અને સુખી
કરી શકતા નથી તેમ એને દુઃખ પણ જી શકતા નથી. કારણ કે એ પોતે જ નથી. પ્રેમનું પાત્ર માટીમાં મળ ગયું છે, માત્ર એને એક દિવંસે તમે ચાહતા હતા એ ઘટના બાકી રહી ગઈ છે. માણસ નથી, એની સ્મૃતિ રહી છે. એ સ્મૃતિને જ પાળી પેાષીને ઉછેરવી, વમાન કરતાં ભૂતકાળને વધુ સ્થિર માની જીવન વીતાવવું એ મહાન આદર્શી હોય એમ મને નથી લાગતુ. ”
“પણ આપણા દેશની વિધવા પાસે તે એ સ્મૃતિ જ જીવનનુ ભાતુ બની રહે છે. સ્વામિના મૃત્યુ પછી એ સ્મૃતિ જ વિધવા જીવનની પવિત્રતાને અખડિત રાખે છે. તમે એ વાત નથી સ્વીકારતા !’’
“નહીં.' કમળાએ જવાબ આપ્યા; “માઢું નામ આપવાથી ક્રાઇ વસ્તુ સાચેસાચ સંસારમાં મહાન બની જતી નથી. એના કરતાં તે તમારે એમ કહેવું જોઇતું હતું કે આ દેશમાં એ રીતે જ વૈધવ્યજીવન વીતાવી શકાય-એ જ અહિં વિધિ છે. હું તેા તે અર્થ એવે કરૂં છું કે મિથ્યાને સત્યનું ગૌરવ આપી લેાકા એક
પ્રકારની જ જાળ વધારે છે. એ બધામાં નથી માનતી.” સયમ ઃ રામ્દમાહુ
વિધવાનું બ્રહ્મચ તમે નથી માનતા ? બ્રહ્મચર્યાંની વાત જવા દા. મૃત્યુ પર્યંતનો સયમી જીવનમાં જે એક પવિત્રતાની મર્યાદા રહેલી છે તે પણ તમે નથી માનતા ?"
કમળા સ્હેજ હસી અને ખેાલીઃ ભાઇ, એ શબ્દોના મેહ છે. સયમ' શબ્દ લાંબા સમયથી એટલે બધા સન્માન પામતા આવ્યા છે અને એને લીધે એટલેા મેાહક બન્યો છે કે એને કયારે. કયાં, શા માટે એસારવે! એ ભૂલી જવાયુ છે. એ શબ્દો ઉચ્ચારા એટલે હજારા માણસાનાં માથાં એક સાથે નમી જાય. હું એ ટાળા પૈકીની નથી. કયારે એ શબ્દ ભેદે અને છે તે કળી જઉં છુ,