Pathik 1989 Vol 29 Ank 11

Author(s): K K Shastri and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 3

દસમે
શાલિગ્રામ
ભારતની જનતા મળની અનિવાર્યતા માનતી-સ્વીકારતી આવી છે, જન્મ-જન્માંતરનાં કર્મ ફળ અને સસ્સાર પ્રમાણે વ્યક્તિ વર્તમાન અવસ્થાને પામે છે, એક વ્યક્તિએ પાતાનાં કર્મોનાં કુળ ભગવવાં જ પડે છે, આ માન્યતાં ઘણી રૂઢ થઈ ગઈ છે. આપણા આચારવિચાર પણ એનાથી પ્રભાવિત થતા રહ્યા છે. વળી એના કારણે જ આપણા જીવનમાં ઘણાં નિષેધાત્મક તત્ત્વો પણ ઘૂસી ગયાં છે; જેમકે આપણે માનીએ છીએ કે કાઢ જેવા રોગ પૂર્વ-જન્મના શ્વપનું પરિણામ છે, બેશક આ રેગ ઘણા જુગુપ્સાજનક છે. આ રાગ બાબત ભયંકર આતં↓ અને ઘણા ભ્રમ ફેલાયેલા છે. આપણે ફ્રાઢીના પડછાયાથી પણ દૂર ભાગીએ છીએ, પરપરા અને લેાક-ક્રયાઓ દ્વારા જાણવા મળે છે કે કેાઢીને એના કુટુ'બના સભ્ય. પણ ત્યાગી દેતા હોય છે.
એવા જ એક કાઢી હતા. નામ હતું પીઠવા. એ ચારણ હતા. પરિવારથી ત્યક્ત, ગામથી નિષ્કાસિત ‘મારા પૂર્વજન્મનાં પાપાને કારણે હું મહા રેગી થયે છું' એવુ' માની પીઢા રાગને મટાડવા અનેક પ્રકારના ઉપાય અને ઉપચાર કરવા લાગ્યા, તીથૅર્થાંમાં ભટકતા ફર્યા, વિભિન્ન નદીઓમાં સ્નાન કરતા રહો, અનેકાનેક અનુષ્ઠાન કરાવતા રહ્યો, જુદા જુદા દેવા અને પીરોની માનતા માનતા રહ્યો, છતાં પણુ અંતે રાગથી મુક્તિ મળી નહિં, બધા જ ઉપાય નિરઃ- નાકામયાબ રહ્યા !
એક દિવસ પાઠવે! રાવળ મલ્લિનાથજીના નાના ભાઈ જૈતમાલને મળવા એમને ઘેર જઈ પહેલુંચ્યા. ચારણને પોતાના ઘેર આવેલા જોઈ જૈતમાલ એને ભેટવા હાથ ફેલાવી આગળ વધ્યા. પીધે સ્તબ્ધ થઈ એકદમ પાછળ ખસવા લાગ્યા અને મેથી ઊંચો : હું મહારાગી છુ. બધાં મારાથી દૂર દૂર ભાગે છે. ઘર અને ગામનાં લે મને પારકા ગણે છે આવા રેગી શરીરે હું આપને ધ્રુવી રીતે ભેરી શકું' ?” આમ ખેલતાં ચારણે નિસાસા નાખ્યા.
પીઠવા ચારણની વ્યથાની તીવ્રતા અને યથાર્થતાની વિભીષિકાએ જૈતમાલના હૃદયમાં અપાર અનુકંપા જગાવી. એ વિચારવા લાગ્યા : પીઠવાને આવેલ રાત્ર થયા, પણ એમાં એને શા દોષ ? કેટલું સહન કરવુ. પ છે. આ ખિચરા ચારણને ! અરે, એ પશુ એક માસ છે, સમાનની અધિકારી છે, પેાતાની પીડા તે એને પેતાને એકાંતિક રૂપથી ભાગવવી જ પડે છે. શું આપણે એને ચેાડી સહાનુભૂતિ પશુ ન આપી શકીએ ? હું. એની પીડા ઓછી કરી શકુ એમ તે નથી, તેા હુ એની ઉપેક્ષા કરી એની વેદનામાં વધારો તા નહિ જ કરું !'જૈતમાલ હસતા હસતા પીઠવાને ભેટવા આગળ વધ્યા અને મેલ્યા : “જો ધર્મમાં મારી દૃઢ શ્રદ્ધા હશે તે મારું કાંઈ બગડશે નહિ, મને કઈ થશે નહિ, તું મારા ભાઈ જેવા છે. જો ભાઈ ભાઈને ન ભેટ તા ને ભેટ ?” એટલું કહી જેતમાલ તભિત ચારણને પ્રેમપૂર્વક ભેટી પડથા.
કહેવાય છે કે જેતમાલજીના બેટવાથી ચારણના ૩૮ અલેપ થઈ ગયે। પીઠવા ચારણે જૈતમાલને દસમા શાલિગ્રામ' કહી સમાન્યા અને ગદ્-ગદ સ્વરે એમની ખિરદાવલિ ગાઈ : “દસમે શાલિગ્રામ સંદૈવત, દિનષ્ણુિ પીઢવ વિરદ દિયે.”
આ દંતકથાને કવિરાજ ખાંકીદાસની રચના સુપહ-છતીસી'માં પણ વાચા મળી છે :
પાવન હુએ ન પીઠવા, ન્હાય ત્રિવેણીની ્ ।
હેક જૈત મિળિયાં ધ્રુવી, સે। નિકળક શરીર ।।” (ત્રિવેણીજળમાં સ્નાન કરવા છતાં જે પીઠવા પવિત્ર થયે નહિ તે એક જૈતમાલના બેટવાથી નિષ્કુલ ફ શરીરવાળા થઈ ગયે!)
[અનુસંધાન પા. ૪ પૂર્કીમાં