________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સતત સ‘પકને કારણે નવાખાના પરિવારમાં તથા મુસ્લિમ સમાજનાં રીતરિવાજો પ્રણાલિક એ વ્યવહારો રૂઢિઓ ઉપર હિન્દુધર્મ તથા રીતરિવાજોની ખૂબ જ ઘેરી અસર પડી હતી.
જૂનાગઢનું વહીવટીતંત્ર ની ભાવનાની અસરથી મુક્ત રહ્યું હતું તેથી રાજ્યસેવા કામી ધારણે ભરતી કરવાના જૂના ખ્યાલને તિલાંજલિ આર્મી લાયકાતનું ધારણ સ્વીકારવામાં આવેલ. સામાન્ય રીતે સિધી બલોચ મકરાણી અરખ પડીશુ જેવી લડાયક ક્રમેક્રમાંથી પોલીસ અને લશ્કરમાં ભરતી થતી, જ્યારે હિન્દુએ વહીવટીત ત્રમાં જોડાતા હતા તેથી રાજ્યનીતિના ઘડતરમાં પણ સમાનતા સહિષ્ણુતા અને સમભાવના ત્રિવેણીસ ંગમ થયો હતો. આમ જૂનાગઢની ગાદી સુન્ની મુસ્લિમ શાસક્રાના હાથમાં હતી, પર`તુ વહીવટ હિન્દુઓના હાથમાં રહ્યો હતા. એની અસર નીચે રહેલા નવાબાએ હિન્દુઉસવાને પોતાના જ ઉત્સવ તરીકે સ્વીકારેલ તથા એમાં ઉલ્લાસપૂર્ણાંક ભાગ લેતા હતા. હિન્દુ-મુસ્લિમ એવા ભેદ જૂનાગઢમાં નામશેષ બની ગયા હતા.
હિન્દુએના તહેવારા, જેવા કે દિવાળી મકરસંક્રાંતિ ઢાળી નવરાત્ર દશે- વગેરે ઉત્સવેા, ખ'ને કામ ઊજવતી હતી. નવાખે! પણ એમાં ભાગ લેતા હતા. ઈ. સ. ૧૭૭૪ માં નવાબ હામઃખાન-૧ જૂનાગઢની ગાદી પર ૮ વર્ષની ઉમરે આવ્યા ત્યારે એના જીવન પર અનેક સકા હ. ત્યારે દીવાન અમરજીએ એનુ' વાલીપદ સભાળી એને રાજકારણનું જ્ઞાન આપ્યું' તથા એના હક્કોનું રક્ષત્રુ પણ કરેલ તેમજ હોળીને, ઉત્સવ મહેલમાં ઊજવી ભાળ નામેાને રંગથી રમાડવામાં આવતા હતા, જેનુ વિસ્તૃત વર્ણન સમકાલીન સારણીમાં જોવા મળે છે. એવી જ રીતે દિવાળીના ઉત્સત એ સમસ્ત પ્રજાના ઉત્સવ હતા. મુસ્લિમા પણ એ ઊજવતા તથા મહેલ માટે ફટાકડા ખરીદવા બજેટમાં ખાસ જોગવાઈ હતી. ૧૦ દિવાળીના ચાર દિમ રાજ્યના ખર્ચે ધામધૂમથી રાજ્યના બધા મહાલેમાં ઊજવવામાં આવતા હતા તેમજ હિન્દુ અધિકારીઓ દ્વારા ચેપડા-પૂજન અને લક્ષ્મીપૂજન કરવામાં આવતું હતું. નવા ચેપડામાં ક્રેસર કકુના સાથિયા, શ્રીગણેશાય નમઃ, શ્રી ૧ા વગેરે લખવામાં આવતુ ૧૧ તેમજ આ બધી જ વિધિ પુરે હિત દ્વારા કરાવવામાં આવતી.
મુસ્લિમ સમાજ રક્ષાબંધન, લગ્નપ્રસંગે મંડપારોપણ, માણેકસ્ત ંભ, ગ્રહ કે કુ‘લીમાં, મુર્તીમાં વિશ્વાસ ધરાવતા નથી છતાં કોઈ પણ મુસ્લિમ રાજ્યમાં નહાય તેવી પ્રણાલિએ જૂનાગઢતા મુસ્લિમ નવાબેએ અપનાવી હતી તેમજ એમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા. જૂનાગઢના પ્રશ્નોરા નાગર કાશીનાથ જોશી જૂનાગઢ રાજ્યના રાજ યાતિથી હતા. એની ૫ સે રાજકુટુંબમાં જન્મેલા બાળકાની જ-મકુંડળો કરાવવામાં આવતી હતી. નવાબ રસુલખાનના રાજાભિષેક સમયે એએને નવાબ મહેબતખાનનું સંતાન વા કે નહિ એવા પ્રશ્ન અગ્રેજોએ ઊભા કરે, ત્યારે રાજોતિષીએ રસૂલ ખાનનો દોરેલ જન્મપત્રિકા રજૂ કરી હતી તથા રસલખાનને મહેબતખાના કાનૂની પુત્ર તરીકે સ્વીકારવામાં આવેલા.૧૨ મહાબતખાન-૨ ઈ. સ. ૧૮૭૭ માં દિલ્હીમાં દરબાર ભરાયેલ તેમાં ભાગ લેવા ગયેલ ત્યારે ત્યાં મૂહુર્ત જોવા માટે કાશીનાથ જોશીને સાથે લઈ જવામાં આવેલ.૧૭
જુનાગઢની વિશિષ્ટ અસ્મિતાને ટકાવી રાખવાની ભાવનાથી નવાખે। ગુજરાત બહારના મુસ્લિમે તે જૂનાગઢમાં નેકરી આપવાનુ પસંદ કરતા ન હતા તેમજ છેલ્લા નવા” મહાબતખાન-૩ સુધી એક પણ નવાબે ગુજરાત બહારની કન્યા સાથે લગ્નસબધ પશુ ખાંધવાનું પસંદ કર્યું ન હતુ અને તેથી ૧૯૦૬ માં સ્થપાયેલ મુસ્લિમ લીગની અસર જૂનાગઢમાં થઈ ન હતી તેથી હિન્દુ તથા મુસ્લિમ અને પ્રજાને રાજ્યમાં સમાન હક્ક મળ્યા હતા. તેમજ દરેક કામનાં દેવસ્થાને સમાન ધોરણે રાજય તથથી મદદ મળતી હતી. જૂનાગઢ રાજય દાન-ધર્મ અને ખેરાત માટે પ્રસિદ્ધ હતું. દરેક મસ્જિદને લાખાનબત્તી માટે અને મદિને ધૂપ-દીપ માટે દર વસે નિશ્ચિત રકમ મળતી હતી૧૪ તેમજ મદિરાપથિક
આગસ્ટ/૧૯૯
૧૧
For Private and Personal Use Only
