________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આર્થિક વિકાસનું મહત્ત્વનું બાધક પરિબળ અસામાજિક બનાવે (ઈ.સ. ૧૯૭૩ થી ૧૯૮૭) રાજકોટ જિલ્લાની અનુસૂચિત જાતિઓના વિશેષ સંદર્ભમાં
છે. મહેશચંદ્ર પંડયા ભારતની જેમ સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છની ભૂમિ પણ ભાતભાતની વિભિન્નતાઓથી ભરપૂર છે. માલધારી અહીરે અને ભરવાડે, કાઠી રાજપૂત અને દરબારે, પટેલ અને દલિતની મુખ્ય વસ્તી ધરાવતી સૌરાષ્ટ્રની ધરતી સંતે અને શરાઓની ભૂમિ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. જેસલ જાડેજો, વાલે નામોરી, કાદુ મકરાણી, ભૂપત બહારવટિયા વગેરેનાં પરાક્રમે પ્રજામાં પ્રસિદ્ધ છે. અન્યાયને સામને કરવા એ થરવીરોએ બહારવટાં ખેડેલાં. એ પછી સૌરાષ્ટ્રમાં નાની મોટી બાબતોને મહત્વ આપીને સંઘ કરવા એ સામાન્ય બાબત બની ગઈ. પરિણામે થોડા જ સમયમાં નાનકડા સૌરાષ્ટ્રની પ્રજા અનેક નાના નાના રાજકીય વિભાગમાં વિભાજિત બની. શરાઓ અને રાજાઓના રાતનના સંસ્કાર સૌરાષ્ટ્રની પ્રજાએ પણ ઝીલ્યા. પરિણામે આહીર ભરવાડ મેર હાટી મયા ખારવા કાઠી દરબારો કારડિયા રજપૂત પટેલ વગેરે જ્ઞાતિઓનાં પણ ખમીર ખુમારી અને ખુન્નસનાં પારખાં કરાવતા સંખ્યાબંધ સંઘર્ષો થતા રહ્યા. એ પછી શરતનને નામે અસામાજિક બનાવો પણ બનવા લાગ્યા, જેને ભગ દલિત પણ બન્યા. દલિતોને કચડી નાખવાના સંખ્યાબંધ બનાવ બનવા લાગ્યા. એ બનાવો પૈકી જજ બનાવો પિોલીસ-દફતરે નોંધાયા, કેટલાક બનાવની અખબારોએ નોંધ લીધી, જ્યારે મેટા ભાગના બનાવે તે દલિતોના ભયભીત બનેલા દિલમાં ચૂપચાપ ધરબાઈ ગયા. અહીં મુખ્યત્વે ૨૦ મી સદીના પ્રવર્તમાન છેલા દેઢ દાયકા દરમ્યાન રાજકોટ જિલ્લાનાં ગામોમાં સામાજિક આર્થિક અને રાજકીય કારણસર બનેલા દલિત-દમનના બનાવેને તપાસીને, એનું એતિહાસિક સંદર્ભમાં વિશ્લેષણ કરીને એની આર્થિક વિકાસની પ્રક્રિયા પર થતી અસરાને અભ્યાસ કરવા નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે. સામાજિક કારણે: (અ) હવસખોરી પિષવા ગુજારાયેલા અત્યાચાર :
ગરીબકી જે સબકી ભાભી” એ ઉક્તિ મુજબ ગરીબ દલિતની સ્ત્રીઓ પર અત્યાચાર ગુજારવાના સંખ્યાબંધ બનાવ બનતા રહે છે. સૌરાષ્ટ્ર પણ એવા બનાવોથી મુક્ત રહી શકયું નથી.
રાજકોટ જિલ્લાના પાનેલી પાસે આવેલા દરિયામણ ગામની બાઈ અમરી ખેતરમાં મગફળી કાઢતી હતી તે વખતે ગામના માથાભારે ભરવાડે એનું શિયળ નંદવા પ્રશત્ન કર્યો. બાહોશ અમરીએ હિંમતભેર એને સામને કર્યો તેથી ભાન ભૂલેલા ભરવાડે એનું ખૂન કર્યું. ત્યારબાદ એ ભરવાડની ધરપકડ કરવામાં આવી, માણાવદરની સીમમાં બળતણ વીણવા ગયેલી બે મહિલાઓને ઝાડ સાથે બાંધીને એમના પર પશુ જુલમ ગુજારવામાં આવ્યું હતું. (બ) અસ્પૃશ્યતાને લીધે થયેલા અત્યાચાર :
આઝાદી પ્રાપ્તિ પછીના ૪૩ વર્ષ જેટલા લાંબા સમય–ગાળામાં પણ લેકમાનસમાંથી સંપૂર્ણપણે અસ્પૃશ્યતાનું ભૂત નીકળી શકયું નથી. પરિણામે અસ્પૃશ્યતાને લીધે આઝાદી પ્રાપ્તિ પછી પણ દલિતાનાં ખૂન થતાં રહ્યાં છે. સૌરાષ્ટ્રમાં હજુ પણ અસ્પૃશ્ય સાથે અણછાજતા વ્યવહાર કરવામાં આવે છે. એમને સાર્વજનિક કૂવા પરથી પાણી ભરવા દેવામાં આવતું નથી, એએ હોટલે કે જેમાં પ્રવેશ મેળવી શક્તા નથી. હજુ પણ દુકાનદારે એમને વસ્તુઓ દૂર ફેંકીને આપે છે. રાજકોટ જિલાના, ગાંડળથી ૧૫ કિ.મી. દૂર આવેલા, દાળિયા ગામના હરિજને અસ્પૃશ્યતાને કારણે બહિષ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા. મજેઠી ગામે આહીર અને અસ્પૃશ્ય વચ્ચે અસ્પૃશ્યતા અંગે ભારે ઝઘડે પથિક ગર૧૯૯૦
૧૭
For Private and Personal Use Only
