________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જનાગઢના બાબી નવાબેની ધર્મ–સહિષ્ણુતાની નીતિ* [એક અભ્યાસ]
પ્રો. એ. એમ. કીકાણી ઈ. સ. ૧૭૦૭ માં શક્તિશાળી મુઘલ બાદશાહ ઔરંગઝેમનું મૃત્યુ થયું. ત્યારબાદ મુઘલ-તખ્ત પર આવેલા નબળા શાસકે સામ્રાજ્ય પર એકાધિપત્ય જાળવી ન શક્યા અને નબળી પડેલ મુઘલસામ્રાજયની ઈમારતના કાંગરા એક પછી એક ખરવા લાગ્યા.
સૌરાષ્ટ્રની દક્ષિણે આવેલ સેરઠના પ્રદેશ (જુનાગઢ રાજય) પણ મુઘલ સામ્રાજયનો એક ભાગ હતા, જેને વિસ્તાર ૩૨૮૦ ચે. મા. હતે.
મુઘલ ફોજદાર એના વહીવટનું સંચાલન કરતા હતા. ઈ. સ. ૧૭૪૦ માં મુઘલસતા અત્યંત નબળી પડી ગઈ. પરિણામે સેરઠનું વહીવટીતંત્ર પણ અસ્થિર બની ગયું હતું. આ સમયે બાબીએ મુવલન ફોજદાર તરીકે જૂનાગઢમાં નેકરી કરતા હતા. એમાંના શેરખાન ઉર્ફે બહાદુરખાને મુઘલ સત્તાની ધૂંસરી ફગાવી, “નવાબ'નું બિરુદ ધારણ કરી, મુઘૂલેથી સ્વતંત્ર બની જૂનાગઢમાં સ્વતંત્ર સોરઠ સરકારની સ્થાપના કરી. ઈ. સ. ૧૭૪૭ થી ઈ. સ. ૧૯૪૭ એમ બે સદી સુધી બાબી વંશના નવાબેએ જૂનાગઢમાં શાસન કર્યું હતું અને આ વંશના છેલા નવાબ મહોબતખાન ૩ જાએ જૂનાગઢનું પાકિસ્તાન સાથે જોડાણ કર્યું (તારીખ ૧પ-૮-૧૯૪૭) અને પછીથી માત્ર બે મહિના બાદ કેશોદથી વિમાન દ્વારા પાકિસ્તાન ચાલ્યા ગયા.
સામાન્ય રીતે એવી માન્યતા પ્રવર્તે છે કે જૂનાગઢના મુસ્લિમ શાસકોએ પણ ભારતવર્ષના ન્ય મુસ્લિમ શાસકેની જેમ હિન્દુ પ્રજાને ભોગે મુસ્લિમનું કલ્યાણ અને ઇસ્લામના પ્રચાર માટે ધામ તરને પ્રત્સાહન આપ્યું હશે કે હિન્દુ દેવસ્થાને ધર્મશાળાઓ મૂર્તિ એ ખંડિત કરી હશે. બાબીવંશના રાજવીઓ ચુસ્ત સુન્ની મુસ્લિમ જરૂર હતા, પરંતુ સાથે સાથે ધર્મસહિષ્ણુ પણ હતા અને પિતાની સમગ્ર હિન્દુ-મુસ્લિમ પ્રજા પ્રત્યે સમભાવથી વર્યા હતા.
કાઠિયાવાડના દેશી રાજ્યનું ભારત-સંધમાં વિલીનીકરણ થયું ત્યારે કાઠિયાવાડમાં નાનાં મોટાં ૨૨૨ દેશી રાજ્ય હતા તેઓમાં જૂનાગઢ પ્રથમ વર્ગમાં પણ સૌથી મોટું રાજ હતું.'
જૂનાગઢ રાજયના મુસ્લિમ શાસકોની સમભાવભરી નીતિના પાયાના કારણેમાં અકબરની ધર્મસંહિષ્ણુતાની તથા સાથી સાથે સ્થાનિક પરિબળેની ઘેરી અસર હતી અને પ્રજાજીવનમાં શાંતિ જળવાઈ રહે એ માટે શાસકે. એ સતત જાગૃતિ બતાવી હતી.
જુનાગઢ રાજયમાં ૮૦% વસ્તી હિન્દુની તથા ૨૦% વસ્તી મુસ્લિમેની હતી. રાજ્યના વહીવટી સંચાલન માટે સમગ્ર રાજ્યને ૨૦ મહાલેમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું હતું તથા રાજયના વહીવટી તંત્રમાં હિન્દુઓનું પ્રમાણ પહેલેથી જ વિશેષ રહ્યું હતું. નવાબ બહાદુર ખાને જુનાગઢમાં બાબી શાસનની સ્થાપના કરી ત્યારથી દીવાન તરીકે નાગરને રાખવામાં આવ્યા હતા તેમજ નાગરે ધહીવટી તંત્ર સાથે વિશેષ સંકળાયેલ હ્યા હતા. હકીકતે જુનાગઢ રાજયના વિકાસમાં નાગરોનું પ્રદાન સવિશેષ રહ્યું હતું અને એમણે નવાબને વિશ્વાસ સંપાદિત કર્યો હતો તેમજ રાજયને આર્થિક સંકટ સમયે નાણાકીય મદદ પણ નાગરેએ કરી હતી.’ આમ શાસનની શરૂઆતથી જ હિન્દુઓના પ્રભાવ અને યોગ્ય સલાહને કારણે મુસ્લિમ નવાબની સહિષ્ણુતામાં વૃદ્ધિ થઈ હતી તેમજ હિન્દુ અધિકારીઓના *ગુજરાત ઇતિહાસ પરિષદના કલકત્તા અધિવેશનમાં વંચાયેલે નિબંધ, તા. ૨૬-૨-૮૮
ઑગસ્ટ૧૯૯૦
પથિક
For Private and Personal Use Only
