________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમ, જ્યારે કોઈ વિશિષ્ટ વ્યક્તિના પત્રે એના વ્યક્તિત્વની ગરિમાને લીધે સમરત સમાજને પ્રેન્તિ અને પ્રભાવિત કરે ત્યારે એ અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ અને સાહિત્યની અમૂલ્ય સૌંપત્તિ બની જાય છે. કૅપ્ટનના સચિત્ર વિશ્વકોશમાં આ ત્ર્યને લિપિબદ્ધ કરતાં કહેવામાં આવ્યું છે : લેખકોનાં આકર્ષણ અને વ્યક્તિને એટલાં બધાં વ્યક્ત કર્યાં હોય તરીકે ગણવામાં આવ્યાં હૈાય છે.’૨
કેટલાક પત્રાએ એમેના છે કે એને જગત્સાહિત્યના ભાગ મહાન સાહિત્યકારોના પત્ર એમના ગ્રંથ કરતાં પશુ વિશેષ મહત્ત્વપૂર્યું હોય છે, કારણ કે એ પત્રામાં ભાવનાઓનાં સ્પંદન વિશેષ જોવા મળે છે. ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ ટાગરના હૃધ્ધે દૂગારની સહજ અભિવ્યક્તિ જે રીતે ‘છિન્ન પત્રાવલી'માં જોવા મળે છે તેવી અભિવ્યક્તિ આપણને એમની પ્રસિદ્ધ નવલકથા ગા'માં દેખાતી નથી.
પશ્ચિમના દેશોમાં, પ્રાચીનકાલથી જ, સાહિત્યકારો અને સાહિત્યેતર ક્ષેત્રેની વિભૂતિએના પત્રાને ખૂ" જ મહત્ત્વ અપાતું રહ્યું છે. ક સાહિત્યમાં વક્તા અને અલકારશાસ્ત્રનું શિક્ષણ પત્રા દ્વારા જ આપવામાં આવતું. આજે પણ પ્લેટા, ઇસાક્રેટ્સ, ઍરિસ્ટોટલ વગેરે દાર્શનિકોના પત્રો શ્રીક સાહિત્યની બહુમૂલ્ય સત્તરૂપે સુરક્ષિત છે
અંગ્રેજીમાં પ્રચુર પત્રસાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે. અલ ચેસ્ટફીડ દ્વારા એના પુત્રને લખાયેલા પત્રો જ્ઞાન અને મનેર ંજનની દષ્ટએ અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ મનાય છે. એ જ રીતે વિલિયમ કૂપરના પત્રો પણ ર્કાવતા જેટલા જ આનદાયક તથા ઉત્પ્રેરક છે.
માસ અને એન્જસ વચ્ચે થયેલા પત્રવ્યવહાર આપણી સમક્ષ એક અતેાખી મૈત્રીતા સાદ ઉપસ્થિત કરે છે, કવીન્દ્ર રવીન્દ્ર તથા દીનબંધુ એન્ડ્રુન્જ વચ્ચેના પત્રવ્યવહાર પશુ ઉત્કૃષ્ટ મૈત્રીની આપણતે ઝાંખી કરાવે છે. ગુરુદેવ ટાગોરના દીનબંધુ પર લખાયેલા પત્રો લેટસ ટુ એ ફ્રેન્ડ' એ મથાળા હેઠળ પ્રકાશિત થયા છે. આ પત્રસગ્રહના લગભગ બધી જ ભારતીય ભાષાઓમાં અનુવાદ પણ થયા છે.
ટુ
ખી ડન ?' પુસ્તક વાંચી
વિશ્વપ્રસિદ્ધ રશિયન સાહિત્યકાર લિયે ટેસ્ટેયે ઇ.સ. ૧૮૮૭ માં એના પત્રના ઉત્તરમાં ૩૮ પાનાંના જે આત્મીયતાપૂર્ણ પત્ર પાઠવ્યા વિચારધારાથાં ક્રાંતિકારી પત્િન આવ્યું હતું. ટૉલ્સ્ટૉયનુ “ૐ ટ ઈઝ નવયુવક રોલાંના મનમાં પ્રશ્નોના જે ઝંઝાવાત જાગ્યા હતા તે તરત જ પત્રપઠનથા શમી ગયો હત અને એને અપૂર્વ સ્ફૂર્તિની અનુભૂતિ થઈ હતી. ટૂંકમાં, ટોલ્સ્ટોયનો એ પત્ર રામાં રેલાંની સાહિત્યસાધના માટે કુવતારક સમાન બની ગયા હતા,જ
ૉ.સ્ટાયના તારીખ ૭–૯–૧૯૧૦ ના રોજ મહાત્મા ગાંધી પર લખાયેલે પત્ર પણ સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિએ ખૂબ જ મહત્ત્વતા ગાય છે. આ પત્રને વિદ્વાના અને વિવેચક ‘અહિ સાપર વિસ્તૃત ભાષ્ય’ માને છે.પ આ પત્રન પોતાની પાસે રાખવા માટે લડનના એક વેપારીએ ઇ.સ. ૧૯૭૬ માં એક સંસ્થાને ૨૮૦૦ પાઉન્ડ ચૂકવ્યા હતા.
માનનીય શ્રીનિવાસ શાસ્ત્રીનું નામ ભારતના શ્રેષ્ઠ પત્રલેખક' તરીકે જાણીતુ છે, એમતા પગોનુ સ'પાદન શ્રી ટી.એન. જગદીશને કર્યું છે, 'લેટર્સ ઍક્ શ્રીનિવાસ શાસ્ત્રી નામે પ્રસિદ્ધ થયેલા એ સંગ્રહની પ્રસ્તાવનામાં સપાદકે શ્રી શાસ્ત્રીજીનો પત્રલેખન લાના પરિચય. આ રીતે આપ્યા છેઃ “શ્રી શાસ્ત્ર પગલેખનની કલાના સ્વામ છે, એમના મિત્રો જાણે છે કે એમની કલમમાંથી થૈડી લીટીઓ ધરાવતુ ઢપાલનું પત્તુ પશુ સૌ અને આનંદની સાતન વસ્તુ છે. ’૬ ઔગસ્ટ/૧૯૯૦
પથિક
For Private and Personal Use Only
ફ્રાંસીસી યુવક ામાં લાંતે હતા તે વાંચી રામાં રાલાની
19
