Book Title: Patanjal Yogdarshan tatha Haribhadri Yogvinshika
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Atmanand Jain Pustak Pracharak Mandal
View full book text
________________
[ ६० ]
अनुयोगविषयक ग्रन्थोंमें ही नहीं बल्कि जैन न्याय तथा भारतवर्षीय तत्कालीन समग्र दार्शनिक सिद्धांतों की चर्चावाले ग्रन्थोंमें भी बहे हुए हैं । इतना करके ही उनकी प्रतिभा मौन न हुई, उसने योगमार्ग में एक ऐसी दिशा दिखाई जो केवल जैन योगसाहित्य में ही नहीं बल्कि आर्यजातीय संपूर्ण योगविषयक साहित्य में एक नई वस्तु है । जैनशास्त्र में आध्यात्मिक विकासके क्रमका प्राचीन वर्णन चौदह गुणस्थानरूपसे, चार ध्यान रूपसे और बहिरात्म आदि तीन अवस्था
के रूपसे मिलता है । हरिभद्रसूरिने उसी आध्यात्मिक विकासके क्रमका योगरूपसे वर्णन किया है । पर उसमें उन्होंने जो शैली रक्खी है वह अभीतक उपलब्ध योगविषयक साहित्य में से किसी भी ग्रंथमें कमसे कम हमारे देखने में तो नहीं आई है । हरिभद्रसूरि अपने ग्रन्थोंमें अनेके योगियोंका नामनिर्देश करते हैं । एवं योगविषयक ग्रन्थों का उल्लेख करते विषयक - पञ्चवस्तु, धर्मविन्दु आदि ३, धर्मकथानुयोगविषयकसमराइचकहा आदि ४ ग्रन्थ मुख्य है ।
१ अनेकान्तजयपताका, पड्दर्शनसमुच्चय, शास्त्रवार्त्तासमुचय आदि ।
२ गोपेन्द्र ( योगबिन्दु श्लोक. २००) कालातीत ( योगविन्दु श्लोक ३००) । पतञ्जलि, भदन्तभास्करवन्धु, भगवदन्त ( त ) बादी ( योगदृष्टि० श्लोक १६ टीका ) |
३ योगनिर्णय आदि ( योगदृष्टि० श्लोक १ टीका ) |