Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 33

न्यायाबिन्दुटोका [२ परिच्छेदः प्रतिबद्धः स्वभावोऽस्यति सोऽयं अप्रतिबद्धस्वभावः तम्य भावः अप्रतिबद्धस्वभावत्वं तस्मात् 'अप्रतिबद्धस्वभावत्वात्' । यदि अतत्स्वभावे अनुत्पादके च कश्चित् प्रतिबद्धत्वभावो भवेत् , भवेदन्यतोऽपि निमित्तात् स्वभावप्रतिबन्धः । प्रतिबद्ध स्वभावत्वं हि स्वभावप्रतिबन्धः, न चान्यः कश्चिदायत्तस्वभावः । तस्मात् तादात्म्यतदुत्पत्तिभ्यामेव स्वभावप्रतिबन्धः ।
भवतु नाम तादात्म्यतदुत्पत्तिभ्यामेव स्वभावप्रतिबन्धः , कार्यस्वभावयोरेव तु गमकत्वं कथमित्याह ----- ते च तादात्म्यतदुत्पत्ती स्वभावकार्ययोरेवेति
ताभ्यामेव वस्तुसिहिः ॥ २५ ॥ इतिस्तस्मादर्थे । यस्मात् स्वभावे कार्ये एव च तादात्म्यतदुत्पत्ती स्थिते तन्निबन्धनश्च गम्यगमकभावः , तस्मात् 'ताभ्यामेव ' कार्यस्वभावाभ्यां ' वस्तुनः ' विधेः सिद्धिः ।
____ अथ प्रतिषेधासहिरदृश्यानुपलम्भादपि कस्मान्नेष्टेत्याह - प्रतिषेधसिडिरपि यथोक्ताया एवानुपलब्धेः ॥ २६ ।।
प्रतिषेधव्यवहारस्य सिद्धिः यथोक्ता या दृश्यानुपलब्धिः तत एव भवति यतः , तस्मादन्यतो नोक्ता ।
ततस्तावत् कस्माद्भवतीत्याह -- सति वस्तुनि तस्या असंभवात् ॥ २७ ॥
सति तस्मिन् प्रतिषेध्ये वस्तुनि यस्माद् दृश्यानुपलब्धिः न संभवति, तस्मात् असंभवात् ततः प्रतिषेधसिद्धिः ।
अथ तत एव कस्मादित्याह -- [२८] अन्यथा च अनुपलब्धिलक्षणप्राप्तेषु देशकालस्वभावविप्रकृष्टेष्वात्मप्रत्यक्षनिवृत्तेरभाव
निश्चयाभावात् ॥ २८ ॥ सति वस्तुनि तस्या अदृश्यानुपलब्धेः संभवादित्यन्यथा