Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 95

न्यायाबिन्दुटोका [ ३ परिग्रः क्यार्थप्रतिपत्तिविषयो दृष्टान्त उपादयः । स च प्रदर्शितान्धय एव । अनेन त्वन्वयवाक्यमनुक्कैव दृष्टान्त उपात्तः । ईदृशश्च साधर्म्यमात्रेणैवोपयोगी । न च साधात् साध्यसिद्धिः । अतो ऽन्वयार्थी दृष्टान्तः, तदर्थश्चानेन नोपात्तः ; साधार्थश्चोपात्तो निरुपयोग इति बक्तदोषादयं दृष्टान्तदोषः । वक्रा ह्यत्र परः प्रतिपादयितव्यः । ततो यदि नाम न दुष्टं वस्तु तथापि वक्रा दुष्टं दर्शितमिति दुप्टमेव । तथा विपरीतान्वयः यदनित्यं तत्कृतकम् ॥ १२८ ॥ ____ तथा विपरीतो ऽन्वयो यस्मिन्दृष्टान्ते स तथोक्तः । तमेवोदाहरति । यदनित्यं तत्कृतकमिाते । कृतकत्वं अनित्यत्वानेयतं दृष्टान्ते दशनीयम् । एवं कृतकत्वादानत्यत्वगतिः स्यात् । अत्र तु अनित्यत्वं कृतकत्वनियतं दर्शितम् ; कृतकत्वं तु अनियतमेव अनित्यत्वे । ततो यादृशमिह कृतकत्वं अनियतं अनित्यत्वे प्रदर्शितं ताशात नास्ति अनित्यत्वप्रतीतिः । तथा हि । 'यदनित्यं' इत्यनित्यत्वं अनूद्य ' तत्कृतकं' इति कृतकत्वं विहितम् । अतः अनित्यत्वं नियतमुक्तं कृतकत्वे न तु कृतकत्वं अनित्यत्वे । ततो यथा अनित्यत्वात् अनियतात्प्रयत्नानन्तरीयकत्वे न प्रयानानन्तरीयकत्वप्रतीतिः तद्वत् कृतकत्वात् अनित्यत्वप्रतिपत्तिः न स्यात ; अनित्यत्वे अनियतेत्वात् कृतकत्वस्य । यद्यपि च कृतकत्वं वस्तुस्थित्या अनित्यत्व नियत तथापि अनियतं वक्रा दर्शितम् । अतः तत् वयं न दुष्टमपि वक्तृदोषात् दुष्टम् । तस्मात् विपरीतान्वयोऽपि वक्तुरपराधात् न वस्तुतः । परार्थानुमान च वक्तुरपि दोषश्चिन्त्यते ।
इति साधयेण ॥ १२० ॥ इति साधर्म्यण नव दृष्टान्तदोषा उक्ता । ___ [९०] वैधयेणापि नव दृष्टान्तदोषान्वक्तुकाम आह. वैधhणापि परमाणुवत्कर्मवदाकाशवदिति . साध्याद्यव्यतिरेकिणः ॥ १३०॥
नित्यत्वे शब्दस्य साध्ये अमूर्तत्वे हेतौ परमाणुर्वेधर्म्यदृष्टान्तः साध्याव्यतिरेकी, नित्यत्वात्परमाणूनाम् । कर्म साधनाव्यतिरेक, अमू