Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 98

३ परिच्छेदः] न्यायाविन्दुटीका इति धर्मी । ' परिग्रहः' लभ्यमानस्य स्वीकारः प्रथमः । स्वीकारादूर्ध्व यत् गाय मात्सर्यं स ' आग्रहः' । परिग्रहश्च आग्रहश्च ताभ्यां योगात् । कपिलादयो लभ्यमानं स्वीकुर्वन्ति स्वीकृतं न मुञ्चन्तीति ते रागादिमन्तो गृह्यन्ते ।
___ 'अत्र' प्रमाण · वैधयॊदाहरणं' यत्र साध्याभावे साधनाभावो दर्शयितव्यः । यो वीतराग इति साध्याभावमनूद्य, न तस्य परिग्रहाग्रहाविति साधनाभावो विहितः । यथा ऋषभादरिति दृष्टान्तः । एतस्मात् ऋषभादेः दृष्टान्तात् अवीतरागत्वस्य साध्यस्य परिग्रहायोगस्य च साधनम्य निवृत्तिः संदिग्धा। ऋषमादीनां हि परिग्रहाग्रहयोगोऽपि संदिग्धो वीतरागत्वं च। यदि नाम तसिद्धान्ते वीतरागाश्च निप्परिग्रहाश्च पठ्यन्ते तथापि संदेह एव ।
__ अपरानपि त्रीनुदाहतुमाह- - अव्यतिरेको यथाऽवीतरागो वक्तृत्वात् । वैधPदाहरणं यत्रावीतरागत्वं नास्ति न स वक्ता यथा उपलखण्ड इति । यद्यप्युपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं तथापि सर्वे। वीतरागो न वक्तेति व्याप्त्या
___ व्यविरेकासिद्धेरव्यतिरेकः ॥ १३४ ॥ ___ अविद्यमानो व्यतिरेको यस्मिन् सः अन्यतिरेकः । अवीतराग इति रागादेमत्त्वं साध्यम् । वक्तृत्वादिति हेतुः । इह व्यतिरेकमाह । यत्रावीतरागत्वं नास्तीति साध्याभावानुवादः । तत्र वक्तृत्वमपि नास्तीति साधनाभावविधिः । तेन साधनाभावेन साध्याभावो व्याप्त उक्तः । दृष्टान्ता यथोपलखण्ड इति । कथमयमव्यतिरेकः यावता उपलखण्डादुभयं निवृत्तम् ? किमतः । यद्यप्युपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं सरागत्वं च वक्तृत्वं च ; तथापि व्याप्त्या व्यतिरेको यः तम्य आसद्धेः कारणात् अव्यतिरेकोऽयम् । कीदशी पुनः व्याप्तिरित्याह-सर्वो वीतराग इति साध्याभावानुवादः । न वक्तति साधनाभावविधिः । तेन साध्याभावः साधनाभावनियतः ख्यापितो भवतीति । इदशी व्याप्तिः। तया व्यतिरेको न सिद्धः । [९३] अम्य चार्थस्य प्रसिद्धये दृष्टान्तः । तस्मात् ।