Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 100

३ परिच्छेदः] न्यायबिन्दुटीका विपरीतव्यतिरेके च साधनाभावः साध्याभावे नियत उच्यते, न साथ्याभावः साधनाभावे । तथा हि । ' यदस्तकं' इति साधनाभावमनूद्य ' तन्नित्यं' इति साध्याभावविधिः । ततोऽयमर्थः । अकृतको नित्य एव । तथा च सति अकृतकत्वं नित्यत्वे साध्याभाव नियतमुक्तं [९४] न नित्यत्वं साधनाभावे । ततो न साध्यनियतं हेतुं व्यतिरेकवाक्यमाह । तथा च विपरीतव्यतिरेकोऽपि वक्तुरपराधात् दुष्टः ।
दृष्टान्तदोषानुदाहृत्य दुष्टत्वनिबन्धनत्वं दर्शयितुमाहन ह्येभिदृष्टान्ताभासैहेतोः सामान्यलक्षणं सपक्ष एव सत्त्वं विपक्षे च सर्वत्रासत्त्वमेव निश्चयेन शक्यं दर्शयितुं विशेषलक्षणं वा ।
तदर्थापत्त्यैषां निरासो वेदितव्यः ॥ १३७॥ · न ह्येभिरिति । साध्यनियतहेतुप्रदर्शनाय हि दृष्टान्ता वक्तव्याः । एभिश्च हेतोः सपक्ष एव सत्त्वं विपक्षे च सर्वत्रासत्त्वमेव यत् सामान्यलक्षणं तत निश्चयेन न शक्यं दर्शयितुम् । ननु च सामान्य लक्षणं विशेषनिष्टमेव प्रतिपत्तव्यं न स्वत एवेत्याहविशेषलक्षणं वा । यदि विशेषलक्षण प्रतिपादयितुं शक्येत, स्यादेव सामान्यलक्षणप्रतिपत्तिः । विशेषलक्षणमेव तु न शक्यं एभिः प्रतिपादयितुम् । [ 'तत्'] तस्मात् ' अर्थापत्त्या' सामर्थ्येन एषां निराकरणं द्रष्टव्यम् | साध्यनियतसाधनप्रतिपतये उपात्ताः तदसमर्थाः दुष्टाः, स्वकार्याकरणादिति सामर्थ्यम् । इयता साधनमुक्तम् । दूषणं वक्तुमाह
दूषणा न्यूनताद्युक्तिः ॥ १३८ ॥ दूषणा का द्रष्टव्या ? न्यूनतादीनां उक्तिः । उच्यते ऽनयेति 'उक्तिः ' वचनं, न्यूनतादिवचनम् ।
दूषणं विवरीतुमाह-- ये पूर्व न्यूनतादयः साधनदोषा उक्तास्तेषामुद्भावनं दूषणम् । तेन परेष्टार्थसिडिप्रतिबन्धात् ॥ १३९॥