Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 48

३ परिच्छेदः] न्यायबिन्दुटीका
४३ द्वाभ्यामपि त्रिरूपं लिङ्गं प्रकाश्यत एव । ततः प्रकाशयितव्यं प्रयोजनमनयोरभिन्नम् । तथा च न ततो भेदः कश्चित् । अभिधेयभेदोऽपि तर्हि न स्यादित्याह
अन्यत्र प्रयोगभेदात् ॥७॥ अन्यत्र प्रयोगभेदादिति । 'प्रयोगः ' अभिधानं वाचकत्वम् । वाचकत्वमेदादन्यो भेदः प्रयोजनकृतो नास्तीत्यर्थः । एतदुक्तं भवति । 'अन्यदभिधेयं अन्यत्प्रकाश्यं प्रयोजनम् । तत्राभिधेयापेक्षया वाचकत्वं भिद्यते । प्रकाश्यं त्वभिन्नम् । अन्वये हि कथिते, वक्ष्यमाणेन न्यायेन व्यतिरेकगतिर्भवति; व्यतिरेके चान्वयगतिः । ततः त्रिरूप लिङ्ग प्रकाश्यमभिन्नम् । न च यत्राभिधेयभेदः तत्र सामर्थ्यगम्योऽप्यर्थो भिद्यते ; यस्मात् 'पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते', 'पानो देवदत्तो रात्रौ भुते' इत्यनयोर्वाक्ययोराभिधेयभेदेऽपि गम्यमानमेकमेव । तद्वत् इहाभिधेयभेदेऽपि गम्यमानं वस्तु एकमेव ।
तत्र साधर्म्यवत् ॥ ८॥ तत्रेति तयोः साधर्म्यवैधर्म्यवतोरनुमानयोः ।
साधर्म्यवत् तावदुदाहरन्ननुपलब्धिमाहयद्यदुपलब्धिलक्षणप्राप्तं सन्नोपलभ्यते सोऽसद्यवहारविषयः सिद्धः यथा अन्यः कश्चित् दृष्टः शशविषाणादिः, नोपलभ्यते च कचित्प्रदेशविशेष उपलब्धि
लक्षणप्राप्तो घट इति ॥९॥ यदित्यादिना । यत् ' उपलब्धिलक्षणप्राप्तं सत्' दृश्यं सत् 'नोपलभ्यते' इति । अनेन दृश्यानुपलम्भोऽनूद्यते । सोऽसंव्यवहारस्य विषयः सिद्धः'। तत् ' असत्' इति व्यवहर्तव्यमित्यर्थः । [४] अनेनासयवहारयोग्यत्वस्य विधिः कृतः । ततश्चासब्यवहारस्य योग्यत्वे दृश्यानुपलम्भो नियतः कथितः; दृश्यमनुपलब्ध असद्व्यवहारयोग्य