Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 76

३ परिच्छेदः] न्यायबिन्दुटीका प्यते । अतएव दृश्यमाने रूपे यन्निषिध्यते तत् दृश्यमेवाभ्युपगम्य निषिध्यते । तथा हि । अभावोऽपि पिशाचोऽपि यंदा पीते निषेडुमिप्यते तदा दृश्यात्मतया निषेध्य इति दृश्यत्वमभ्युपगम्य दृश्यानुपलब्धेरेव निषेधः । तथा च सति रूपे परिच्छिद्यमाने एकस्मिन् तदभावो दृश्यो व्यवच्छिद्यते । ततः स्वप्रच्युतिवत् प्रच्युतिमन्तोऽपि व्यवच्छिन्ना इति । ये परस्परपरिहारस्थितरूपाः सर्वे तेऽनेन निषिहैकत्वा इति । सत्यपि चास्मिन्विरोधे सहावस्थानं स्यादपि । ततो भिन्नव्यापारी विरोधी - एकेन विरोधेन शीतोष्णस्पर्शयोरेकत्वं वार्यते, अन्येन सहावस्थानम् ; भिन्नप्रवृत्तिविषयौ च । सकले वस्तुन्यवस्तुनि च परस्परपरिहाराविरोधः । वस्तुन्येव कतिपय सहानवस्थानविरोधः । तस्माद्भिन्नव्यापारौ भिन्नविषयौ च । ततो नानयोरन्योन्यान्तर्भाव इति । . स च द्विविधोऽपि विरोधो वक्तृत्वसर्वज्ञत्वयोर्न
संभवति ॥ ७८ ॥ [ ७१ ] स चायं द्विविधोऽपि विरोधो वक्तृत्वं च सर्वज्ञत्वं च तयोः न संभवति । न ह्यविकलकारणस्य सर्वज्ञत्वस्य वक्तृत्वभावादभावगतिः । सर्वज्ञत्वं ह्यदृश्यम् । अदृष्ट(श्य)स्य चाभावो न वसीयते । ततो नानेन विरोधगतिर्भवति । न च वक्तृत्वपरिहारेण सर्वज्ञत्वमवस्थितम् , काष्ठादयोऽपि [य] वक्तृत्वपरिहृताः तेषामपि सर्वज्ञत्वप्रसङ्गात् । नापि सर्वज्ञत्वपरिहारेण वक्तृत्वम् । काष्ठादीनामपि वक्तत्वप्रसङ्गात् । तत एवाविरोधाद्वक्तत्वावधानन सर्वज्ञत्वनिषेधः ।
स्यादेतत् । यदि नास्त्येव विरोधो घटपटयोरिव, स्यादपि तयोः सहावास्थतिदर्शनम् । अदर्शनात्तु विरोधगतिः । विरोधाच्चाभावगतिरित्याशङ्कयाह - न चाविरुद्धविधेरनुपलब्धावप्यभावगतिः ॥ ७९ ॥
___ न चाविरुद्धविधेरिति । अनुपलब्धावपि नायं विरुद्धविधिः । यद्यपि च सहावस्थानानुपलम्भः तथापि न तयोर्विरोधः ; यस्मान्न सहानुपलम्भमात्राद्विरोधः, अपि तु द्वयोरुपलभ्यमानयोर्निवय॑निवर्तकभावावसायात् । तस्मादनुपलब्धावपि न वक्तृत्वविरोधिविरुद्वविधिः ।