Nyayabindu Tika

Author(s): P I Tarkas
Publisher: Nutan Mudranalay

Page 80

३ परिच्छेदः] न्यायाबिन्दुटोका
ननु चोक्तविपर्ययं न साधयति तत्कथं उक्तविपर्ययसाधनयोरेव अन भाव इत्याहन ह्ययमाभ्यां साध्यविपर्ययसाधनत्वेन
भिद्यते ॥ ९३ ॥ नायमिति । हीति यस्मादर्थे । यस्मादयमिष्टविघातकृत् आभ्यां हेतुभ्यां साध्यविपर्ययसाधनत्वेन न भिद्यते - यथा तो साध्यविपर्ययसाधनौ तथा अयमपि - उक्तविपर्ययं तु सांधयतु वा मा वा, किमुक्तविपर्ययसाधनन ; तस्मादनयोरेवान्तर्भावः ।
ननु चोक्तमेव साध्ये, तत्कथं साध्यविपर्ययसाधनत्वेनाभेद इत्याह---- न हीष्टोक्तयोः साध्यत्वेन कश्चिद्विशेष इति ॥१४॥ - नहीति। [हि यस्मात् इष्टोक्तयोः परपरस्य साध्यत्वेन न काश्चत् 'विशेषः ' भेदः ' इति' तस्मात् ; अनयोरेवान्तभावः इत्युपसंहारः । प्रतिवादिना हि यत् जिज्ञासितं तत् प्रकरणापन्नम् । [ ७५ ] यच्च प्रकरणापन्नं तत् साधनेच्छया विषयीकृतम् | साध्यमिष्टं उक्तमनुक्तं वा । नतूक्तमात्रमेव साध्यम् । तेनाविशेष इति ।
[ एकस्यासिद्धावपरस्य च संदेहे कहिशो हेत्वाभासः ? ] द्वयो रूपयोरेकस्यासिद्धावपरस्य च
संदेहेऽनैकान्तिकः ॥ ९५ ॥ द्वयो रूपयोरसिद्धौ विरुद्ध उक्तः । अनयोद्वियोर्मध्ये एकस्यासिद्धावपरस्य च संदेहेऽनैकान्तिकः ।
कीदृशोऽसावित्याह-- यथा वीतरागः कश्चित्सर्वज्ञो वा वक्तृत्वादिति । व्यतिरेकोऽत्रासिद्धः । संदिग्धोऽन्वयः॥९६॥ . - यथेति । विगतो रागो यस्य स 'वीतरागः' इत्येक साध्यम् । सर्वज्ञो वेति द्वितीयम् । वक्तृत्वादिति हेतुः । व्यक्तिरेकोऽत्रासिद्धः इति स्वात्मन्येव सरागे चासर्वज्ञे च विपक्षे वक्तत्वं दृष्टम् । अतोऽसिद्धो व्यतिरेकः ; संदिग्धोऽन्वयः ।