Jinpranit Karm Vigyan

Author(s): Kirti Maneklal Shah
Publisher: Kirti Maneklal Shah

Page 5

[ 8 ] દાર્શનિક સિદ્ધાંતનું જ્ઞાન મેળવવું ઘણું કઠણ છે. કોઈ એક વિષયની જાણકારી પ્રાપ્ત કરવા સંબંધિત અન્ય વિષયેની જાણકારી મેળવવી પડે છે. કર્મસિદ્ધાંતનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે કર્મથી જે બંધાય છે તે જીવસ્વરૂપનું જ્ઞાન, જીવને બાંધનાર કર્મ પૌગલિક (Material) હોવાથી તેના સ્વરૂપનું જ્ઞાન તેમજ સર્વ વિજ્ઞાનના બીજ સમાન ગણિત, પદાર્થ વિજ્ઞાન (Physics and Metaphysics) તર્ક (Logic) નવતત્વ, અનેકાંત સિદ્ધાંત આદિ અનેક વિષયો પ્રતિ દષ્ટિ કરવી પડે છે. આ બધું એકસાથે ભણવું કે ભણાવવું અશકય તે નહિ પરંતુ મુશ્કેલ તે છે જ. વળી આધુનિક શિક્ષણથી રંગાયેલા વિદ્યાર્થીઓ માટે આ બધા જ વિષયની શિક્ષા માટેની વ્યવસ્થામાં આધુનિક ગણિત, પદાર્થવિજ્ઞાન, રસાયણશાસ્ત્ર, પ્રાણિશાસ્ત્ર, લોજીક ઈત્યાદિ વિજ્ઞાનના પદાર્થોને (Concepts) પણ સમાવેશ કરી તે તે પદાર્થોમાં ક્યા કયા પદાર્થો આગમાનુકૂળ છે અને કયા નથી અને નથી તે શા માટે નથી તેની પણ છણાવટ કરી હોય તે શિક્ષા રસદાયક થાય. પરંતુ આધુનિક વિજ્ઞાનથી અપરિચિત વર્ગને આમાં રસ ન પડે તેથી મૂળ પ્રકરણમાં કર્મવિષયક રાખી દરેક પ્રકરણના અંતે પરિશિષ્ટમાં જિનાગમ સંબંધીત પદાર્થો પર ટૂંકું વિવેચન કર્યું છે જેથી ઊંડી રુચિવાળા વિદ્યાર્થિઓ તે વાંચી, મનન કરી શકે.
જ્યાં સુધી હું આધુનિક વિજ્ઞાન સમજું છું અને તેનું મારું જ્ઞાન અત્યંત પ્રાથમિક કક્ષાનું છે, તેટલા પરતું થોડુંક પ્રસંગોપાત્ત આગમિક પદાર્થોનું આધુનિક વિજ્ઞાનની દષ્ટિથી વિવેચન કર્યું છે. પ્રત્યેક પ્રકરણની વસ્તુ ઉપર દર્શાવેલા જ્ઞાની મહાત્માઓને પુસ્તકોના ભાષાંતરે પરથી (કારણ કે હું સંસ્કૃત બીલકુલ જાણતું નથી) તેમજ અન્ય ગ્રંથે પરથી લીધી છે. સિદ્ધાંત વિરૂદ્ધ કંઈ પણ કહેવાઈ ન જાય તે માટે સતત જાગૃતિ રાખવા છતાં પણ માનવ-સહજ પ્રમાદદોષથી શાસ્ત્રવિરુદ્ધ લખાઈ જાય તે મને ક્ષમા કરજો અને મારી ભૂલ દર્શાવવાને ઉપકાર કરશે જેથી તે સુધારી ઉતસૂત્રપ્રરૂપણના મહાદેષનું પ્રતિક્રમણ કરી હળવે થઈ શકું.
છેલે અભ્યાસકોનું ધ્યાન દોરું છું કે જ્ઞાનપ્રાપ્તિ સાધ્ય નથી પરંતુ ઈષ્ટપ્રાપ્તિનું સાધન છે. સાધ્ય તે મોક્ષ છે. વાંચન, મનન, ચિંતન, સતત અભ્યાસાદિ જ્ઞાનપ્રાપ્તિના બાહ્ય સાધને જરૂર છે પરંતુ અંતરંગ કારણ તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મોને ક્ષયપશમ વા ક્ષય છે. આ કર્મોને ક્ષપશમ તે જ્ઞાન, જ્ઞાનનાં સાધનો અને જ્ઞાનીની તેમજ દેવગુરુની ભક્તિ, તેમને વિનય, તેમની સેવા થકી અને સર્વ જીવ પ્રતિ મૈિત્રીભાવ કેળવવાથી થઈ શકે છે. આથી જ્ઞાનીઓની સેવા તથા આજ્ઞામાં રહેવું તે જ્ઞાન અને તેના ફળરૂપે મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે પ્રબળ આલંબન છે. વળી અહંકાર જ્ઞાનપ્રાપ્તિમાં મહાન વિન જાણી તેને ત્યજ જરૂરી છે. વિરતિ રહિત જ્ઞાન પણ નિષ્ફળ છે તેથી વિરતિ-- ધર્મ પ્રતિ રુચિ કેળવવી અત્યંત આવશ્યક છે. * આ નિશાનીવાળા પદાર્થોનું વિશેષ સ્વરૂપ પ્રકરણના અંતે પરિશિષ્ટમાં આપેલું છે.