________________
પ્રવચન વત્સલત્વ, પ્રવચન ઉકાહ, પ્રવચનની હિલના, પ્રવચન પ્રભાવના વિગેરે શબ્દોમાં શાસન અર્થમાં પ્રવચન શબ્દ છે.
શ્રી ઉપદેશમાળા વિગેરેમાં ઘણે ઠેકાણે પ્રવચન શબ્દ શાસન સંસ્થા અર્થમાં વપરાયેલ છે. બીજા પણ ઘણાં પ્રમાણ મળે છે.
શાસનદેવ-દેવી, પ્રવચન દેવી વિગેરેમાં પણ શાસન સંસ્થાના દેવ-દેવી અર્થમાં પ્રવચન શબ્દ છે. શ્રુતદેવી કરતાં શાસનદેવી અલગ હોય છે. દીક્ષા વિગેરે વિધિઓમાં શ્રુતદેવી અને પ્રવચન શાસનદેવીના કાઉસ્સગ્ગ અલગ અલગ આવે છે. જો કે કોઇક ઠેકાણે શ્રુતદેવી શાસનદેવી તરીકે ગણાયેલ છે જેમ કે ‘કલ્લાણ કંદ' અને ‘સંસાર દાવાનલ’ સ્તુતિ વિગેરેમાં. છતાં શ્રુતદેવી અને શ્રી સિદ્ધાયિકા વિગેરે શાસન દેવીઓ જુદાં જુદાં છે, શ્રુતદેવીને શાસન દેવી તરીકે ગણાવાયેલ છે, પરંતુ શાસનદેવીઓને શ્રુતદેવીઓ તરીકે ગણેલ નથી.
તીર્થંકર, સિદ્ધ આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, ગણધર, પ્રવચન, શ્રુત પ્રવચન વિગેરે જયાં સૂચવાયેલા છે, તેવા શાસ્ત્રવાક્યોમાં પ્રવચન શબ્દ શાસન અર્થમાં છે.
શાસન-અનુશાસન એ શબ્દો પણ બંધારણીય વ્યવસ્થા અર્થમાં વપરાય એ સ્પષ્ટ છે.
શાસન વ્યવસ્થાતંત્ર છે. રાજ્યશાસન એટલે રાજ્ય વ્યવસ્થા તંત્ર, ધર્મશાસન એટલે ધર્મવ્યવસ્થા તંત્ર, અને વ્યવસ્થા તંત્ર બંધારણ વિના તે સંભવે નહિ.
જજુદા જુદા નામે જુદા જુદા ધર્મી જગતમાં પ્રસિધ્ધ છે. તે શબ્દોના પણ મુખ્ય અર્થ તો ધર્મસંસ્થાઓ, ધર્મશાસનો, ધર્મ તીર્થો એવા છે. એ ઉપરથી અન્ય તિર્થિક સ્વતિર્થિક વિગેરે શબ્દો પણ પ્રચલિત છે.
૪૦
