________________
જુદા જુદા તીર્થકરો જૈનશાસન નામની બંધારણીય સંસ્થાને વખતોવખત સ્થાપિત કરે છે, અને તે મારફત શાશ્વતધર્મ લોકોને ગ્રાહય બને છે. તેમાંથી જુદા જુદા અનેક નાના મોટા ધર્મશાસનો જગતમાં ફેલાયા છે. અને તે દરેક ઓછે વઘતે અંશે શાશ્વત ધર્મમાંથી જ કેટલાક સિદ્ધાંતો લઈને અસ્તિત્વમાં આવતા હોય છે.
આવાં ધર્મશાસને પ્રાગતિક નથી હોતાં પરંતુ તે સાંસ્કૃતિક આદર્શો ધરાવનારા હોય છે પરસ્પર ઘણી બાબતોમાં સમન્વય પણ ધરાવે છે. જે કાંઈ ભેદ છે તે સંજોગવશ તથા કાળાંતરે ફેલાયેલા થોડા ઘણા અજ્ઞાનને કારણે હોય છે. પણ તે દરેકમાં સત્તત્વો જ્યાં હોય તે સર્વનો સમન્વય પણ છે. અને એ સમન્વય ભારતનાં ધર્મગુરૂ મહાજનો ચલાવી રહી સર્વને ધર્મમાર્ગમાં-સંસ્કૃતિના માર્ગમાં રાખી રહ્યા હોય છે.
અને તેના સ્થાનિક અનુયાયી આગેવાન મહાજનો પણ એજ કામ કરતા હોય છે તેની સામે શ્વેત પ્રજા કોગ્રેસ વિગેરે બહુમતવાદની સંસ્થાઓ સ્થાપીને પ્રાગતિક જીવનધોરણને પ્રચાર કરી વેગ અપાવી રહેલ છે હવે તેના પ્રાગતિક બળો ધર્મગુરૂઓ-ધર્મસંસ્થાઓ ઉપર પોતાનો અધિકાર સ્થાપિત કરી વધુ છિન્નભિન્ન ભવિષ્યમાં કરવા માટે રાજ્યતંત્ર દ્વારા ગોઠવણ કરી રહયા છે. - હાલના ધાર્મિક ટ્રસ્ટ બીલો, યુનેસ્કો, ધાર્મિક કમિશનો નીમવા વિગેરેનો આજ ઉદ્દેશ છે. બીજો કોઈ પણ ઉદ્દેશ સાબિત કરી શકાય તેમ નથી. વિદેશીય સત્તાએ ધર્મપ્રધાન સંસ્કૃતિમાં છેલ્લા પાંચસો વર્ષોમાં અનેક ડખલો કરીને ધર્મને અનેક રીતે હાનિ પહોંચાડી છે. તે હાનિને મૂળ ભૂમિકા રૂપે રાખીને અને સામાન્ય પ્રશ્નની આગળ તે ખામીઓની જાહેરાત કરીને, સામાન્ય પ્રજાને ધર્મ અને સંસ્કૃતિના આગેવાનો સામે ઉશ્કેરાયેલા રાખવામાં આવે છે. અને તેના આધારે રાજ્યતંત્ર ધતિંત્ર ઉપર ભરડો લેવાની તક લઈ શકે છે.
