________________
હતાં. એટલે જ તેઓ માનવ જીવન માટે એક સુરેખ જીવનવ્યવસ્થા ઉપજાવી શકયા હતા.
૩. જો તેઓએ આમ ન કર્યું હોત, તો દિવસે દિવસે કથળતી જતી લોકોની નીતિ મહા અન્યાય અને મહા અનર્થ નિપજાવત. સુલેહ, શાંતિ, વ્યવસ્થા, મર્યાદાઓ વિગેરે રહી શકત જ નહીં. આ સ્થિતિમાંથી ઉગારી લેવા એ મહાત્મા પુરૂષોનું કામ છે. તેઓ સિવાય આવડી મોટીગોઠવણ કોણ કરી શકે ?
૪. જો કે આ સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં દેખીતી રીતે હિંસા, આરંભ, ઉથલપાથલ વિગેરે જોડાયેલાં છે જ. છતાં તે વ્યવસ્થા કર્યા વિના જે મહા અવ્યવસ્થા, હિંસા, ચોરી, મારામારી, વ્યભિચાર, લૂંટ વિગેરે ભયંકર અવ્યવસ્થા હોત, અને તેમાં જે હિંસા વિગેરે પ્રવર્તત, તેની અપેક્ષાએ ઘણી જ ઓછી હિંસા અને આરંભ સમારંભ વિગેરે આ વ્યવસ્થામાં રહે છે. માટે એટલે અંશે ધર્મ થાય છે.
કુળવ્યવસ્થા, ગ્રામ-નગર વિગેરેની વ્યવસ્થા વિગેરે પણ સ્થાપિત કરે છે. ચક્રવર્તીની રાજ્યવ્યવસ્થા તેમના પુત્ર ભરત ચક્રવર્તી કરે છે. જેથી બીજા દેશોના ત્રણ કાળમાં સ્થાયી છે. માટે તેનું નામ શાશ્વતધર્મ, સનાતન ધર્મ-જે નામ આપવું હોય તે આપી શકાય.
ધમ્મો વãઉ સાસઓ' - અર્થાત્ શાશ્વત ધર્મ વૃદ્ધિ પામો.
પરંતુ આ શાશ્વત ધર્મ એક સિદ્ધાંતિક આદર્શરૂપ છે. ધર્મ એ વિશ્વમાં એક સ્વતંત્ર પદાર્થ રૂપે પણ કહી શકાય, તેમ એક વસ્તુરૂપે પણ છે. તેના ઉપદેશક, પ્રચારકના નામ ઉપરથી પણ તેના ધર્મ તરીકે તે પ્રસિદ્ધ થાય છે. ધર્મ એકાએક અમલમાં આવી શકતો નથી. તેથી તેને માટે વ્યવહારિક યોજનાઓની જરૂર પડે છે. તેના માટેની સંસ્થા, તેના સંચાલકો, તેના માર્ગદર્શક શાસ્ત્રો તથા ધર્મ સહાયક વિવિધ પ્રકારનાં બાહ્ય તથા અત્યંતર સાધનો રૂપ સંપત્તિઓની જરૂર પડે છે.
૪૯
