Jain_Satyaprakash 1946 02

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 8

૧૩૪ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ બ, હું દિગંબર વૃત્તિથી રહેતું હતું, કાઈ પણ જાતનું લૌકિક આચારનું બંધન પાળવાનું મેં છોડી દીધું હતું.”
“.શાક, સ્યામાક, નીવાર, શેવાળ, થૂલું, શેકેલું અનાજ, પિણ્યક, લીલું ઘાસ, ફળ, પાંડ, ગોમય, ચમારોએ ફેંકી દીધેલા ચામડાના ટુકડા વગેરે ખાઈને હું જીવન ધારણ કરતો હતો.”
“કોઈ કોઈ વાર હું ગોવત્સોનું છાણુ ખાઈને રહેતો. પિતાના મળમૂત્ર ખાઈને પણ મેં કેટલાક દિવસે કાઢયા છે. આવું સૂમ ચઢે એવા પ્રકારનું મારું ખાવાનું હતું. ઘેર જંગલમાં મેં નિવાસ કર્યો હતો. ટાઢના દિવસોમાં હું ખુલ્લા મેદાનમાં સૂતે. કેાઈ વાર સ્મશાન ભૂમિમાં જઈ મૃતોનાં હાડકા ઓશીકે મૂકીને સૂતો હતો. લોકે મારા ઉપર થૂક્તા હતા; તથાપિ મારા મનમાં મેં તેમને માટે જરા જેટલો પણ ખરાબ વિચાર આવવા દીધો નથી.”
બુદ્ધ ભગવાને કરેલા તપમાંનો ઉપરને ઉતારો એટલા સારૂ આપવામાં આવ્યો છે કે જેથી એ તપવિધાન અને જૈનદર્શનમાં દર્શાવેલ તપ-આચરણમાં કેટલે તફાવત છે એને વાચકને ખ્યાલ આવે. કેટલાક ઉલ્લેખ ઉપરથી જેમ પુરવાર થયું છે કે શાક્યમુનિ યાને બુદ્ધ ભગવાને પિતાના પથની સ્થાપનામાં અથત બૌદ્ધધર્મના વ્રત-નિયમ નક્કી કરવામાં ન દર્શનના યમ-નિયમોને ધ્યાનમાં રાખ્યા છે, તેમ એ રીતે જુદો પંથ શરૂ કરવામાં તેમને એ જ જૈનદર્શનના તપેપર પ્રથમ સ્નેહ જમ્યા હતા. કેટલાક સમય પર્યત તેમણે એ આચરણમાં પણ મૂક્યા હતા, પણ પાછળથી એ કેવળ દેહકષ્ટરૂપ અને હેતુહીન જણાયા હતા.
પ્રથમની વાત ઉભય કર્મના વ્રત-નિયમો સરખાવતાં સહજ ઊડીને આંખે વળગે છે. એમાં સમાયેલ સત્યની ઝાંખી થવામાં ઝાઝે વિલંબ નથી જ થતો. પણ પાછળની વાત એટલી સહજ રીતે ગળે ઊતરતી નથી. તપ અંગેના એ મંતવ્યને બારીકાઈથી તપાસવાની જરૂર છે. માત્ર દિગંબર વૃતિથી રહેવાની વાત બાજુ પર મૂકીએ તે સારીપુરને ઉદેશો કહેલી તપઆચરણમાં અને પરમાત્મા મહાવીર દેવે કહેલા તપવિધાનમાં આસ્માન જમીન જેટલું અંતર જણાશે, જે સામાન્ય બુદ્ધિમાં પણ ન ઊતરે અને આરોગ્યની નજરે પણ જે વસ્તુઓ હાનિકારક ગણુય. વળી આહારની દૃષ્ટિએ જે વસ્તુ નિંદ્ય લેખાય એને ગ્રહણ કરવી અને એના ઉપર તપ કર્યાની છાપ મારવી એ આજે વર્તી રહેલા ફરાલીયા ઉપવાસ જેવું હાસ્યાસ્પદ છે. આવી ક્રિયા પરથી શાક્યમુનિને જલદી વિરાગ આવતો જોઈતો હતો. આ જાતની કારવાઈને તપનું નામ આપી શકાય જ નહી! આવા પ્રકારના આચરણને નિગ્રંથ દર્શનમાં સ્થાન જ નથી; એ ક્રિયાઓને અજ્ઞાનભરી કહેલી છે, એનું બીજું નામ અજ્ઞાનકષ્ટ છે. એ માટેની ફળપ્રાપ્તિનાં ઝાઝાં મૂલ્યાંકન અંકાયો જ નથી એ વાતની પ્રતીતિ કામલી અને પૂરણ તાપસના દૃષ્ટાંતો પરથી કરાવી શકાય તેમ છે. આ ઉપરથી ભાર મૂકીને કહી શકાય કે શાક્ય મુનિએ અમલમાં મેલેલો તપ એ શ્રમણપંથનો ન હતો. તે
શ્રમણો માટે તીર્થંકર પ્રભુએ જે તપવિધાન દર્શાવ્યું છે એ મુખ્ય બે પ્રકારમાં વહેચાયેલું છે: (૧) બાસ્થતપ, (૨) અત્યંતરતા. એ દરેકના છ પ્રકાર છે. પ્રથમમાં અનશનની મુખ્યતા છે. અને પાછળમાં પ્રાયશ્ચિત્ત અગ્રપદે મૂકાયેલ છે. એ બાર પ્રકારના સ્વરૂપમાં ઊંડો ઊતરનાર નિશંકપણે આત્મદર્શનમાં—પૂર્ણજ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં–એ કેટલા જરૂરી છે