Jain_Satyaprakash 1946 02

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 29

અંકે ૫ ] રાત્રિભોજનને નિષેધ
[ ૧૫૫ શાસ્ત્રદષ્ટિ-દુનિયામાં કેટલાક સિદ્ધાંત એવા હોય છે કે એમાં કોઈને પણ મતભેદ હોઈ શકતો નથી. જેમ બે ને બે ચાર-એને માટે તમે એશિયા, અમેરિકા, આફ્રિકા કે યુરોપ-કોઈ પણ સ્થળે જઈને પૂછે તે એકી અવાજે એક જ જવાબ મળશે તેમ જૈનશાસ્ત્ર હેય કે જૈનેતરશાસ્ત્ર હેય પણ કોઈ પણ રાત્રિભોજન કરવા કહેશે નહીં. જેનશાસ્ત્ર તે પિકારી પિકારીને કહે છે કે ચતુર્વિધ સંઘ પૈકી કોઈ પણ વ્યક્તિએ રાત્રિભૂજન કરવું નહીં. આટલાથી પણ નહીં અટકતાં સાધુ-સાધ્વીને તે ભાર દઈને કહેવામાં આવેલું છે કે તમારે તે રાત્રિભોજન જિંદગી પર્યન્ત સર્વથા ત્યાગ કરવાનું છે. અને ચઉભંગીથી બચવાનું છે–
(૧) રાતના લાવીને રાત્રે વાપરવું. (૨) રાતના લાવીને દિવસે વાપરવું. (૩) દિવસના લાવીને રાત્રે વાપરવું. (૪) અને દિવસના લાવીને રાત્રે રાખી બીજે દીવસે વાપરવું.
ઉપરોક્ત ચઉભંગીને જૈનશાએ સાધુ–સાખી માટે સર્વથા નિષેધ કરે છે. એટલા જ માટે સાધુ-સાધ્વીને ઉપસ્થાપના એટલે વડી દીક્ષા (મોટી દીક્ષા) વખતે પાંચ મહાવત ઉચ્ચરાવ્યા બાદ છ રાત્રિભોજન નામનું વત ઉચ્ચરાવવામાં આવે છે. આને મહાવત નહીં કહેતા વ્રત જે કહેવામાં આવેલું છે, તે એટલા જ માટે કે ગૃહસ્થાવાસમાં રહેલ શ્રાવક-શ્રાવિકા પણ આ વ્રત ઉચ્ચારી શકે છે. અર્થાત આની જીવન પર્યંત પ્રતિજ્ઞા કરી શકે છે.
સૂર્યોપાસક રાત્રિભોજન કઈ રીતે કરી શકે ?-જે લેકે સૂર્યને ઇષ્ટદેવ તરીકે સ્વીકારે છે, તે લોકો દિવસે પણ જે સૂર્યને રાહુએ ઘેરી લીધે હેય. અર્થાત સૂર્યગ્રહણ થયેલું હોય તે વખતે ઘરમાં રહેલ ગળાનું પાણી પણ બહાર ફેંકી દે છે, તે પછી ખાવાની તો વાત જ કયાંથી? આમ કરવાનું કારણ શું? સૂર્યને અસ્ત તો હજુ થયો નથી માત્ર રાહુએ ઘેરી લીધે તેમાં તો આ રીતે કરવું પડે છે. તો પછી તેઓને સૂર્યાસ્ત થઈ ગયા બાદ રાત્રે ભોજન કરવું તે કઈ રીતે કપી શકે છે અર્થાત સૂર્યોપાસકને રાત્રિભોજન કરવું બિલકુલ ઉચિત નથી.
નક્તભેજી વ્રતને ખરે અર્થ-કેટલાએક જૈનતર ભાઈઓ તરફથી કહેવામાં આવે છે કે અમારા શાસ્ત્રમાં તે “નતભેજી વ્રત કરવાનું કહ્યું છે, માટે અમે રાત્રિભેજન કરીએ છીએ. એ ભાઈઓએ જરા ઊંડા ઊતરીને નક્તભેજી વ્રતનું પ્રતિપાદન કરતા કને અર્થ સમજવાની જરૂર છે.
"दिवस्याष्टमे भागे मंदीभूते दिवाकरे ॥
नक्तं तद्धि विजानीयान्न नक्तं निशि भोजनम् ॥५७।। દિવસોને આઠમે ભાગ કે જે અવસરે સૂર્યનું તેજ મંદ થાય છે તે વખતે ભજન કરવું તે ન ભોજન (એટલે નક્તભોછ વ્રત) જાણવું, પણ રાત્રિભોજન જે કરવું તે નક્તભેજને ન કહેવાય.