Jain_Satyaprakash 1946 02

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 35

[ ટાઈટલના બીજા પાનાથી ચાલુ ]. સત્ય જ હોય છે. અપેક્ષાની બહાર સત્યને ખેંચી શકાય નહિ. અપેક્ષા વિના જે તે સત્ય વિચારવામાં આવે તે પક્ષ અને પ્રતિપક્ષના મહાને ઝધડે ઉપસ્થિત થાય છે. તેથી હરેક સત્યને તેની અપેક્ષા લાગુ કરી મધ્યસ્થ વૃત્તિ, દાખવવી જોઈએ. જ્ઞાની પુરુષ મધ્યસ્થ અને સર્વનયાશ્રિત વિશ્વદૃષ્ટિવાળા મહાત્મા હેાય છે.
ઢોઈ પણ વસ્તુ વિષે અનંત દષ્ટિ છે જ, તેમાંની એક એક દષ્ટિએ વસ્તુનું જે સત્ય કહેવામાં આવે છે તે દૃષ્ટિ-અપેક્ષા તે તે સત્ય સાથે ગાઢ સંબંધ રાખે છે. અપેક્ષા દૂર કરી માત્ર સત્યને પકડી શકાતું નથી. એવું સત્ય તે કાંઈ કામનું નથી. દરેક અપેક્ષાને સમજનાર જ્ઞાની પુરુષ' વસ્તુ વિષેની તે અપેક્ષા અને સત્ય અને વિચારી શકે છે, અને ત્યારે જ તે સત્ય પ્રમાણુ બને છે.
વસ્તુ વિષે એક જ દૃષ્ટિથી સત્ય ઉચ્ચારી વસ્તુ એમ જ છે અને બીજું કાંઈ નથી એમ જેઓ વિવેચન કરે છે, તેઓ વસ્તુસ્વભાવને સમજયા નથી; અન્ય અનંત દષ્ટિએ તે જ વસ્તુ સંબંધમાં લાગુ પડે છે, એવી વસ્તુને સ્વભાવ તેઓ નિહાળી શક્તા નથી પોતે જોયેલ સત્યને જ સાચું ગણી પોતાની મિથ્યાભાનની વૃતિ પોષે છે અને તેના પરિણામે કલહકંકાસ અને વિગ્રહ થાય છે. પરંતુ જે આત્માઓ વસ્તુના ઉપર કહેલા સ્વભાવ નિયમને જાણે છે તેઓ તો હરેક સત્ય સાથે તે તે સત્યની અપેક્ષાને સમજે છે, સમજવા પ્રયત્ન કરે છે અને હરેક સત્ય અને તેની અપેક્ષા સમજી તેને કબૂલ રાખે છે. તેઓ મધ્યસ્થ વૃત્તિ દાખવો સધળા પર અનુગ્રહ કરે છે. તેઓના જ્ઞાનનું સફળ૫ણું છે. - - જેને તત્ત્વ જાણવું છે તે વસ્તુના અનંતધર્માત્મક સ્વભાવના નિયમને જાણ રહ્યો. હરેક દષ્ટિ એ વસ્તુ વિષેનું સત્ય વિચારી અપેક્ષાઓ લાગુ કરવામાં આવે છે અને ત્યારે તે સત્ય સ્પષ્ટ દેખાય છે, એમ દરેક સત્ય વિષે તે અપેક્ષાઓ સમજવાથી તે સ્વરૂપ સમજી શકાય છે. એટલે તત્ત્વજ્ઞાન-ખરુ જ્ઞાન થાય છે. આમ અપેક્ષાઓ અને તેનાં સત્ય સમજવાથી તત્ત્વબોધ અને પરિણામે કલ્યાણનિ «ત્તિ થાય છે. પરંતુ મારું' તે સાચું” અને એટલું જ સાચું એમ વાદ કરવાથી તો બીજાના સત્યની અપેક્ષા ન સમજવાથી તે સત્યનું દર્શન થતું નથી એટલે તત્ત્વજ્ઞાન મળતું નથી અને હાનિ જ થાય છે. e જે વસ્તુના સ્વભાવને, અનંત દૃષ્ટિને અને અનંત સત્યને અંતરાત્મા વડે સમજ્યા છે તેઓએ જગતતા ક૯યાણનો ખરો માર્ગ બતાવ્યો છે, તે જ જગતને સાચા માર્ગ આપી શકે છે, કારણ કે હરેક સત્યને તેઓ ઉચ્ચારે છે, તેની સાથે તેની અપેક્ષા બતાવવામાં આવે છે અને એમ વસ્તુ વિષેનું તેઓ ખરું તત્ત્વ વિશ્વને રજુ કરે છે.
અમુક માણુ નિશ્ચય માર્ગ જ છે તેમ કહી વ્યવહારનું ઉત્થાપન કરે છે, બીજ વળી વ્યવહાર માગ જ છે એમ કહી નિશ્ચયનું ઉત્થાપન કરે છે; &ાઈ જ્ઞાન છે ક્રિયાની જરૂર નથી તેમ કહે છે; તેથી વિરુદ્ધ કાઈ ક્રિયા છે અને જ્ઞાનની જરૂર નથી તેમ કહે છે; આમ કહેનારા બધા ભાત ભૂલે છે અને શુદ્ધ માગ પર આવી શકતા નથી. હરેક માગ” તેને લગતી અપેક્ષાઓ સમજી સત્ય છે તેમ શ્રદ્ધા રાખવી ઘટે છે, તેનું જ્ઞાન મેળવવું ઘટે છે. તેવી સત્યાસત્યની પરીક્ષા કરવી તે જ વાજબી છે. પક્ષપાત તજી સઘળાં સત્યોને તેમની અપેક્ષાએ સમજી પરીક્ષા કરવી તેમાં જ પરમ તત્વ અને પરમાનન્દપણું મળે છે. -