Jain_Satyaprakash 1946 02

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 7

જૈનધર્મમાં તપવિધાન
લેખક-બીયત મેહનલાલ દીપચંદ શેકસી. પ્રાચીન જૈનધર્મ' ના લેખમાં બૌદ્ધગ્રંથના આધારે જે છ પથ પ્રચલિત જણાવ્યા હતા એમના જૈનધર્મ યાને નિગ્રંથમાર્ગ સિવાયના પાંચનું ટૂંક સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે
(૧) અક્રિયાવાદી પંથના આદાચાર્ય પૂરણકાશ્યપ છે. તમામ દુઃખનું મૂળ, પાપપુણ્ય સંબંધેની ભાવનામાં હોવાથી તે ભાવનાને જ નષ્ટ કરી નાખીએ કે થયું, એવો તેમને ઉપદેશ હતો. પાપ-પુણ્યને વિચાર એ કેવળ ભ્રમ છે, એમ તેઓ માનતા, અથત આ પથ તે એક પ્રકારને નાસ્તિકવાદ જ છે, એમ કહીએ તેપણ ચાલે.
(૨) સંસારશુદ્ધિવાદી પંથને પ્રસ્થાપક મખલી ગોસાલ છે. આ વાદનું જ નિયતિવાદ એવું બીજું પણ નામ છે. સૃષ્ટિમાંની અખિલ ચરાચર વસ્તુ, પ્રાણુ અને જીવ અર્બળ ને અસ્વતંત્ર હેઈને બધા દેવના તંત્રથી ચાલે છે. પોતપોતાના કર્મને ઉપભાગ હોતાં રહેવું એ જ તેમનો વ્યવસાય અને એ વ્યવસાયમાંથી તેમને કદી પણ છુટકારો થતા નથી, એ આ પંથનું આવતા છે
(૩) ઉચ્છેદવાદી પંથ અજિતકેસકંબલીએ સ્થાપ્યો. આ નિર્ભેળ નાસ્તિકવાદી હતે. મનુષ્ય એટલે પૃથ્વી, અપ, તેજ ને વાયુ-આ ચતુસ્તાની બનાવેલી પૂતળી. મૃત્યુ પછી તેના દેહનું આ ચાર મહાભૂતમાં ફરીથી રૂપાંતર થઈ જાય છે, ને ઈકિયે આકાશમાં લીન થઈ જાય છે. પાપ-પુણ્ય વગેરે જૂઠું છે. અહિક સૌખ્ય એ એક જ ખરું તત્ત્વ છે. આ એ પંથને મુખ્ય સિદ્ધાંત છે.
(૪) અન્યોન્યવાદી પંથના મત પ્રમાણે સૃષ્ટિમાં પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ, સુખ, દુખ ને જીવે, આ સાત નિત્ય તત્વ છે, એને નાશ કરે એવી કોઈ પણ વ્યક્તિ નથી. મનુષ્યના મરણ પછી પણ આ તો અબાધિત રીતે અસ્તિત્વમાં હેય છે-વગેરે સિદ્ધાંત પર આ પંથની રચના થયેલી હતી.
(૫) હવે બાકી રહ્યો વિક્ષેપવાદી પંથ-એનું જેનેના સ્વાવાદની સાથે પુષ્કળ સામ્ય છે. એને નિત્યસંશયી નામ શોભવા જેવું છે. આ મત પ્રમાણે પ્રત્યેક પ્રશ્નને માટે ઠરાવેલ સાત ઉત્તરો છે: દેવ છે કિવા નહિ? આ પ્રશ્નને દેવ છે, દેવ નથી, દેવ છે એમ પણ નહિ, દેવ નથી એવું યે નહિ, આવા નમૂનાના તેમના ઉત્તર હોય છે.
ઉપરના ઉલ્લેખથી સહજ સમજાય તેવું છે કે એ પાંચ પશે ઝાઝું આયુષ્ય ન ભે ગવી શકળ્યા અને સ્થાપકાના અવસાન પછી થોડા સમયમાં નામશેષ થઈ ગયા, જ્યારે નિગ્રંથ એવા શ્રમણને પંથ અથત જૈન ધર્મ તે અદ્ય પિ પ્રવર્તમાન છે. એમાં મુખ્ય કારણ તે એના સિદ્ધાંતોની શ્રેષ્ઠતા અને યુક્તિયુક્તતા જ છે. જેનધર્મના પ્રણેતા અર્થાત તીર્થંકર પ્રભુએ પિતાને સંપૂર્ણ જ્ઞાન યાને કેવલદશાની પ્રાપ્તિ વિના કોઈ પણ પ્રકારની પ્રરૂપણું કરતા જ નથી, પ્રથમ સર્વ વસ્તુ જાણે છે, જુવે છે અને પછી જ લેકે પકારને નજરમાં રાખી એ વહેતી મૂકે છે. એટલે જ એમાં શંકાને સ્થાન નથી.
ભગવાન બુદ્ધ સારીyત્તને ઉપદેશ આપ્યાનું મહાસીહના સુત્તમાં જે વર્ણન આપ્યું છે, તેને સારાંશ આ પ્રમાણે છે
“હે સારીyત્ત! મેં ચાર પ્રકારનાં તપ આચર્યાનું મને સ્મરણ છે. હું પ્રથમ તપસ્વી બન્યો, પછી ક્ષ થયો, કેટલાક દિવસે જુગણિતાને સ્વીકાર કર્યો ને છેવટે પ્રવિવિગત