Jain Dharm Prakash 1937 Pustak 053 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

૩
હું સમતાનું મહત્ત્વ છે
હe G૦૦૦૦
(જિજ્ઞાસુઓને અતિ બોધપ્રદ ) જેમ સ્ફટિકમણિ ઉપાધિ રહિત થતાં તેની નિર્મળતાને ગુણ પોતાની મેળે વિસ્તરે છે તેમ મમતાનો ત્યાગ થતાં જ સમતાને સ્વાભાવિક ગુણ પ્રકાશિત થાય છે.
આ જગતમાં “આ પ્રિય અને આ અપ્રિય” એવી જે ક૯પના છે તે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ છે, પરંતુ નિશ્ચયનયથી જોતાં કઈ વસ્તુ ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ છે જ નહિ. વ્યવહાર કલ્પનાને લઈને જે પદાર્થ ઉપર દ્વેષ હોય તે જ પદાર્થ ઉપર કાળે કરીને રાગ થઈ જાય છે એટલે જે જેને દ્વેષી હોય તે તેને રાગી થાય છે. નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ તે કોઈ વસ્તુ ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ હોતી નથી તેથી સમતા રાખવી યોગ્ય છે.
જે વિષય પિતાના અભિપ્રાય પ્રમાણે પિતાને પ્રિય લાગતું હોય તે બીજાને તેની બુદ્ધિ પ્રમાણે અપ્રિય લાગે છે, એટલે પ્રિય અને અપ્રિય લાગવાને આધાર પિતાની બુદ્ધિ ઉપર છે તેથી સમતા ગુણની આવશ્યકતા છે.
આ જગતમાં પ્રિય અપ્રિય અથવા રાગ દ્વેષ એ મનની કલ્પનાથી જ છે; વસ્તુત: એ સત્ય નથી. જ્યારે મનના વિકપ વિરામ પામી જાય છે ત્યારે પ્રિય અપ્રિયને–રાગદ્વેષને તદ્દન ક્ષય થઈ જાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે વિકલ્પને નાશ કરનારી સમતા પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ.
આ પ્રયજનની સિદ્ધિ મારે આધીન છે” એટલે હું હૃદયથી ધારણા કરીશ તે, એ પ્રયોજનની સિદ્ધિ અવશ્ય થવાની. જ્યારે હૃદયમાં આ આભાસ થાય ત્યારે તેના હૃદયના સંકલ્પ કે જે બહારના પદાર્થોને માટે વારંવાર ઊઠતા હેય છે તે પિતાની મેળે જ વિરામ પામી જાય છે. સંક૯પ-ઉત્થાન વિરામ પામ્યા પછી સમતાને પ્રકાશ સ્વયમેવ આવિર્ભાવને પામે છે. (પ્રગટ થાય છે.)
જ્યારે મનુષ્યને મેહને ભય દૂર થઈ જાય છે ત્યારે તેને પિતાને સ્વભાવ પ્રાપ્ત થાય છે, એટલે પિતાના શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન થાય છે તે થતાં તેને પછી ગઢષ રહેતા નથી. જ્યારે રાગદ્વેષનો અભાવ છે ત્યારપછી અનાહત અખંડ) સમતા ઉપસ્થિત થાય છે.