Jain Dharm Prakash 1914 Pustak 030 Ank 04

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 3

૧૦૩
જ્ઞાનમ્રાર સૂત્ર વિવરણ. ज्ञानसार सूत्र विवरण. कर्मविपाक ध्यानाष्टकम् (२१)
(લેખક-સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી.) જે નિર્મળ જ્ઞાન જ્ઞાનીના અનુગ્રહથી તરવદષ્ટિગે નિજ ઘટમાંજ સકળ મૃદ્ધિને ઈ–અનુભવી પ્રગટ કરી શકે છે તે મહારાજ શુભાશુભ કર્મનું સ્વરૂપ સમજી સર્વત્ર સમભાવે રહે છે પણ તેમાં મુગ્ધ જનેની પિરે મુંઝાતા નથી. તે કર્મની વિચિત્રતા શાસ્ત્રકાર હવે બતાવે છે –
दुःखं प्राप्य न दीनः स्यात्, मुखं माप्य च विस्मितः ।।
मुनिः कमविपाकस्य, जानन् परवशं जगत् ।। १ ।। ભાવાર્થ–સર્વે જગતુ જંતુઓ ઉદયાગત કમાનુસારેજ સુખ દુઃખ પામે છે; એવું સમજનારા મુનિજને દુઃખને પામીને દીન થતા નથી, તેમજ સુખને પામીને ચકિત થતા નથી. મુનિજને સારી રીતે સમજે છે કે જગત્ માત્ર કર્મ વિપાકને વશવર્તી છે. કર્મની શક્તિ અજબ છે. ૧.
વિવેચન-આ જગતું બધું કર્મ વિપાકને વશ છે એમાં તે કાંઈ શંકા રાખવા જેવું થી; કારણુંકે એ વાત અનુભવથી સર્વને સિદ્ધ છે. પરંતુ એમ જાણુવાનાં ફળ તરીકે પ્રથમ કલેકના પૂર્વાર્ધમાં કહે છે કે-મુનિજને દુઃખને પામીને દિન થતા નથી અને સુખને પામીને વિસ્મિત થતા નથી. ” આ વાત અત્યંત મુશ્કેલ છે. ઘણું વાત કહેવી સહેલી હોય છે પણ તે પ્રમાનું વર્તન અતિ મુશ્કેલ હોય છે. દુઃખ ગમે તેવું-નાનું કે મેટું-સહ્ય કે અસહ્ય-કાયિક કે માનસિક જે પ્રાપ્ત થાય તેને દીન થયા વિના-દીનતા બતાવ્યા વિના સહન કરવું એ જેવી તેવી વાત નથી. તેમજ સુખને પામીને તેને અનુભવ કરતાં આનંદ ન થવો, હર્ષ ન આવે, હૃદય વિકસ્વર ન થવું-એ પણ બહુ મુશ્કેલ હકીકત છે. જે પ્રાણીને કર્મવિપાકના સંબંધમાં અચળ કરતા થઈ ગઈ હોય તેજ તેવી બંને સ્થિતિમાં સમાન રહી શકે છે. ૧
येषां भ्रूभंगमात्रण, भज्यन्ते पर्वता अपि ॥
તેદી #in, પાકવિ નાતે |૨ ભાવાર્થ–જેમની ભ્રકુટી ફરતાં પર્વતને પણ બુક થઈ જાય એવા ભૂપને વિધમકર્મના ચંગે ભિક્ષા સરખી પણ માગતાં મળતી નથી. વ વિપરીત પંચે છને મોટા ભૂપાલને પશુ પાતાનું પેટ ભવાને ફાંફાં મારવાં પડે છે, તે પછી