Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जैन धर्म प्रकाश.
जो नजाः केयमविद्या ? कोऽयं मोहः ? केयमात्मवञ्चनता ? केयमात्मवैरिकता ? येन यूयं गृध्या विषयेषु । मुह्यथ कक्षात्रेषु । बुन्यथ धनेषु । मिनाथ स्वजनेषु । हृष्यथ यौवनेषु । तुष्यथ निजरूपेषु । पुष्यथ प्रियसङ्गतेषु । रुप्यथ हितोपदेशेण । दुष्यथ गुणेषु । नश्यथ सन्मार्गात्सत्स्वप्यस्मादृशेष सहाये । प्रीयथ सांसारिकरमुग्वेषु । न पुनयूयमन्यस्यथ ज्ञानं । नानुशीतयथ दर्शनं । नानुनिष्टथ चारित्रं । नाचरथ तपः । न कुरुथ संयमं । न संपादयथ सतगुणसंजारजाजनमात्मानमिति । एवं च तिष्ठतां जवतां जो जद्र ! निरर्थकोऽयं मनुष्यनवः । निष्फलमस्मादृशसन्निधानं । निष्प्रयोजनो जवतां परिझानाजिमानः । अकिश्चित्करमिव जगवदर्शनासादनं । एवं हि स्वार्थभ्रंशः परमवशिष्यते । स च नवतामझत्वमालकयति । न पुनश्चिरादपि विपयादिषु संतापः। तन्न युक्तमेवमासितुं नवादृशां । अतो मुञ्चत विषयप्रतिबन्धं । पविहरत जननेहादिकं । विरहयत धननवनममत्यव्यसनं । परित्यजत निःशेपं सांसारिकमन्त्रजांवावं । गृहीत नागवती नावदीक्षां । विधत्त : संज्ञानादिगुणगणसंचयं । पृग्यत तेनात्मानं । जवत स्वार्थसाधका यावत्सन्निहिता जवतां वयं ।
उपमिति भवप्रपश्चा कथा.
१स्त 30 मुं.
१५. सं. 14se. शाडे १८३९. ....... २५
4.
४ यो.
सत्य जीवन. . .. (रिगात छ'.) . નિદા અને વિકથા વિવશ આજીવીકા અભિમાનમાં, રાડા જુવાન પુર વાદ વિવાદ ને ગુલતાનમાં; સ્વારથ વિશે સંજય લાભે સત્યતા લોપાય છે, જીવન સફળ તસ જગતમાં જે સત્યતાને હાય છે. ૧ નિન્દા કરો નિજ આત્મની ધરી શાસ્ત્રને શુભ કાયદે, नि:॥ ॥२ त ६२ गुला िवभाव यही;
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેના પ્રકાશ. આજીવીકા કરતા પશુ પણ નર વિષે શુભ ન્યાય છે,
જીવન સફળ નસ જગતમાં જે સત્યાન રહાય છે. ૨ વેશ્યા અને કાળ નરક નિગદના દુઃખે ઘણું, મસ્તક ઉધે મળમાં રહી પામેલ પૂર્ણ વિટંબણા બાજી જુડી અવલેતા મન માનથી મૂકાય છે, જીવન સફળ તાસ જગતમાં જે સત્યતાને હુય છે. ૩ રઝળ્યા અને કાળ ઇદ્રિય વશ રહી સંસારમાં, ભાડાતણ ઘરમાં ફરે થઈ લુધ વિષયવિકારમાં લાડી અને ગાડી વિભવ ગુલતાન અળગા જાય છે, જીવન સફળ તસ જગતમાં જે સત્યતાને હાય છે. ૪ કંગાલપણું કુબતે સંપે સમૃદ્ધિ સાંપડે, સિદ્ધિ બુદ્ધિ ઉગ વશ દારિદ્રતા આવડે; ઉદાર મતિ યશ લેભ અપયશ દુર્મતિ દુઃખદાયી છે, જીવન સફળ તસ જગતમાં જે સત્યતાને હાય છે. ૫ જાણે અગત્ય તમામ કાર્યાલય વિષે અતિ જેની, છે ધમ સત્ર વિશાળ શોભા પૂર્ણ માનવ દેહની વિશ્વાસ ભાજન સત્યથી શુભ કાર્ય સર્વ સધાય છે,
જીવન સફળ તલ જગતમાં જે સત્યતાને રડાય છે. સંસારમાં સુખ પામવા તરવા દધિ આખરે, ઉમી સફળ સત્વર થશે જે સત્યતા અંતર ઠરે; બુદ્ધિ સમૃદ્ધિ સંપ ને વ્યવહાર સુધરી જાય છે, જીવન સફળ તસ જગતમાં જે સત્યતાને હાય છે. ૭ બાળવયે નિજ બાળકો આ ટેવ તાતથી પામશે, તે દિવિજય કરિ સરલતાએ સર્વ કાર્યો જામશે; દુર્લભ પ્રભા ગુનું સમુદ્રની શુભ સત્યથી સચવાય છે, જીવન સફળ તસ જગતમાં જે સત્યતાને હાય છે. ૮
દુલાજી વિ. ગુલાબચંદ મહેતા.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૩
જ્ઞાનમ્રાર સૂત્ર વિવરણ. ज्ञानसार सूत्र विवरण. कर्मविपाक ध्यानाष्टकम् (२१)
(લેખક-સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી.) જે નિર્મળ જ્ઞાન જ્ઞાનીના અનુગ્રહથી તરવદષ્ટિગે નિજ ઘટમાંજ સકળ મૃદ્ધિને ઈ–અનુભવી પ્રગટ કરી શકે છે તે મહારાજ શુભાશુભ કર્મનું સ્વરૂપ સમજી સર્વત્ર સમભાવે રહે છે પણ તેમાં મુગ્ધ જનેની પિરે મુંઝાતા નથી. તે કર્મની વિચિત્રતા શાસ્ત્રકાર હવે બતાવે છે –
दुःखं प्राप्य न दीनः स्यात्, मुखं माप्य च विस्मितः ।।
मुनिः कमविपाकस्य, जानन् परवशं जगत् ।। १ ।। ભાવાર્થ–સર્વે જગતુ જંતુઓ ઉદયાગત કમાનુસારેજ સુખ દુઃખ પામે છે; એવું સમજનારા મુનિજને દુઃખને પામીને દીન થતા નથી, તેમજ સુખને પામીને ચકિત થતા નથી. મુનિજને સારી રીતે સમજે છે કે જગત્ માત્ર કર્મ વિપાકને વશવર્તી છે. કર્મની શક્તિ અજબ છે. ૧.
વિવેચન-આ જગતું બધું કર્મ વિપાકને વશ છે એમાં તે કાંઈ શંકા રાખવા જેવું થી; કારણુંકે એ વાત અનુભવથી સર્વને સિદ્ધ છે. પરંતુ એમ જાણુવાનાં ફળ તરીકે પ્રથમ કલેકના પૂર્વાર્ધમાં કહે છે કે-મુનિજને દુઃખને પામીને દિન થતા નથી અને સુખને પામીને વિસ્મિત થતા નથી. ” આ વાત અત્યંત મુશ્કેલ છે. ઘણું વાત કહેવી સહેલી હોય છે પણ તે પ્રમાનું વર્તન અતિ મુશ્કેલ હોય છે. દુઃખ ગમે તેવું-નાનું કે મેટું-સહ્ય કે અસહ્ય-કાયિક કે માનસિક જે પ્રાપ્ત થાય તેને દીન થયા વિના-દીનતા બતાવ્યા વિના સહન કરવું એ જેવી તેવી વાત નથી. તેમજ સુખને પામીને તેને અનુભવ કરતાં આનંદ ન થવો, હર્ષ ન આવે, હૃદય વિકસ્વર ન થવું-એ પણ બહુ મુશ્કેલ હકીકત છે. જે પ્રાણીને કર્મવિપાકના સંબંધમાં અચળ કરતા થઈ ગઈ હોય તેજ તેવી બંને સ્થિતિમાં સમાન રહી શકે છે. ૧
येषां भ्रूभंगमात्रण, भज्यन्ते पर्वता अपि ॥
તેદી #in, પાકવિ નાતે |૨ ભાવાર્થ–જેમની ભ્રકુટી ફરતાં પર્વતને પણ બુક થઈ જાય એવા ભૂપને વિધમકર્મના ચંગે ભિક્ષા સરખી પણ માગતાં મળતી નથી. વ વિપરીત પંચે છને મોટા ભૂપાલને પશુ પાતાનું પેટ ભવાને ફાંફાં મારવાં પડે છે, તે પછી
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦:
www.kobatirth.org
જૈનધમ પ્રકાશ.
વિવેચવા રાજા ચક્રવર્ણાદિક હોય છે કે દિ તે ભૃકુટિ વાંકી કરીને કોઇ પર્વતને તોડી પાડવા ઇછે, કે તેવા હુકા કરે તે તેના સેવકો અલ્પ કાળમાં મોટા પતિને પણ તેડી નાખી સપાટ જમીન કરી નાખે છે. અવા બળવાન રા એ પણ ત્યરે કર્યાં વિપરીત થાય છે ત્યારે રાજ્યથી ભ્રષ્ટ થાય છે. અન્ય રાજા તેના રાજ્યના માલેક થાય છે. પહેલા રાતને ભાગી જવુ પડે છે અને તેવી સ્થિતિમાં અજ્ઞાતપણે ભટકતાં કેટલીક વખત ભિક્ષા પણ મળી શકતી નથી અને ભૂખ્યા સુઈ રહેવું પડે છે. અકબર બાદશાહના ભયથી પત્તામાં પરિભ્રમણુ કરનાર પ્રતાપ રાણાને કેટલીક વખત અન્ન વિનાની સ્થિતિને પણ અનુભવ કરવા પડ્યા છે. બાદશાહુને પણ નચ્યુન આપનારની કર્મના વિપરીતપણાથી વી સ્થિતિ થયેલી છે. આવા આધુનિક ગતિશ્ચિક દ્રષ્ટાંત છે. એવા પૂર્વકાળના પશુ અનેક દૃષ્ટાંતા છે. તાત્પર્ય એ કે કર્મ પાસે જીવ રાંક છે. ’ ૨. જ્ઞાતિનાથનોવ, વછુટ્યા || ક્ષાત્રુંજોડવાના થા--છત્રછન્નતિમંતઃ ॥ ૐ ||
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવાર્થ----ઉત્તમ જાતિ અને સારી ચતુરાઇ રહિત છતાં, અત્યતે અનુકુળ કના ચગે ક્ષણવારમાં રાંક સરખા પણ એકછત્ર રાજય પામે છે. પ્રબળ પુન્યના ઉદય થયે છતે ભીખારી જેવા મસ પણ વિશાળ રાજ્યદ્ધિવાળા રાજ થઇ પડે છે. ૩.
વિવે-ઉપરની ગાથામાં કહેલી હકીકતથી વિપરીત હકીકત આ ગૌ થામાં દર્શાવી છે. આ લાકમાં કહે છે કે શુભ કમના ઉદય થાય ત્યારે એક રંક હોય તે પશુ એકછત્ર રહવાળા એટલે માટે ધુધર ચક્રવર્તી રાળ થાય છે. આને માટે શાસ્ત્રમાં અનેક દષ્ટાંતા છે. જીઆ પરભવમાં કે ભિક્ષક હતા તેપણુ એક દિવસના ચારિત્રના આરાધનથી સંપ્રતિ રાજા થયે, કે જેની ત્રણ ખંડમાં આજ્ઞા પ્રવતી. તેમજ સિદ્ધરાજ જયસિહુના ભયથી જ્યાં ત્યાં ભટકતા કુમારપાળને અશુભ કર્મોદય પૂરું થયે ત્યારે તે સિદ્ધરાજનીજ ગાદી પર આવ્યા અને અઢાર દેશના રાળ થયા. રાત્રે દયા ધર્મ એવા પ્રવર્તાવ્યું કે જેવા ભગવતના વિદ્યમાનપણામાં શ્રેણિક રાજા જેવા ભક્ત અને પ્રતાપી રજૂઆ પણ પ્રવર્તાવી શકયા નહોતા. આ બધા શુભ કર્મૌર્યના પ્રભાવ છે. પ્રાચીન દાંતા આ વિષયને લગતા જેટલા જાઇએ તેટલા મળી શકે તેમ છે; પરંતુ લેખ વધી જવાના ભયથી અહીં આપવામાં અાવતા નથી. ૩. fut પં ચાંદ દેઘા મધૃવત पात्यादितिया का रवि योगिनः ॥ ४ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણ
૧૦૫, ભાવાર્થ–કમી રચના ઉંટના બરડાની જેવી વાંકી જ છે; કેમકે જાતિ, કુળ, બુદ્ધિ, બળ, અર્ય પ્રમુખમાં પ્રગટ વિષમતા દેખાય છે, સર્વ કેઈને તે એક સરખાં હતાં નથી. પૂર્વકૃત કમાનુસારે તે સારા નરસાં કે વધારે ઘટાડે હોઈ શકે છે. કમની વિચિત્રતા પ્રમાણે ફળની વિચિત્રતા સમજનારા મુનિજ નેને તેવી વિષમ સ્થિતિમાં રતિ-પ્રીતિ કેમ હોવી ઘટે? નજ ઘટે તેમને તે પ્રાપ્ત સુખ દુ:ખમાં સર્વત્ર સમભાવજ રાખવે ઘટે છે. ૪.
વિવ—આ પ્રમાણે ઉંટની પીઠની જેમ કમજન્ય રષ્ટિ વાંકી-વિચિત્ર છે. એને લીધે જગતમાં અનેક પ્રકારની વિચિત્રતા દષ્ટિએ પડે છે. એક મનુષ્યની એક ભવમાંજ અનેક પ્રકારની જુદી જુદી દિશામાં દેખાય છે. ઘડીમાં પરમ સુખી હોય તે પરમ દુઃખી થઈ જાય છે, માટે ધનવાન હોય તે ઘડીમાં નિધન થઈ જાય છે અને નિર્ધન હોય તે ડપતિ થઈ જાય છે. આવી દઇનg કર્મજન્ય સ્થિતિ જોઈને કોણ ચગી પુરૂષ-વિરતાત્મા તેમાં રતિ-પ્રીતિ કરે? તેવા પુરૂષને તેમાં આનંદ કે વિશ્વાસ આવે જ નહીં. ૪.
બાજરા નાવળિ, મુતરિનો િ7 ||
भ्राम्यन्ते जन्तसंसार-महो दुष्टेन कर्मणा ॥ ५ ॥ ભાવાર્થ—અહો ! અતિ આશ્ચર્યની વાત છે કે ઉપશમબ્રેણિ ઉપર આ રૂઢ થયેલા તકેવળી ( ચાદ પૂર્વ ધર) મુનિએ પણ દુષ્ટ કર્મના ભેગે પતિત થઈને અનંત સંસાર પરિભ્રમણ કરે છે. જ્યારે આવા સમર્થ પુરુને પણ કવિ પાક આ રીતે છે, તે બીજા સામાન્ય માણસનું તે શું કહેવું ? દુષ્ટ કર્મની પ્રબળતા પાસે પ્રાણીઓનું કશું ચાલતું નથી. પ.
વિવેદ-દુછ કમને પ્રભાવ ક્યાં સુધી આ પ્રાણીને હેરાન કરે છે? તે બતાવે છે--અપ્રમત્ત મુનિ પાણું પામી ઉપશમ શ્રેણીએ ચઢી કમને પરાસ્ત કરી અગ્યારમે ગુગઠાણે પહોંચેલા મુનિમહારાજ કે જેઓ શ્રુતકેવળી થયેલા હોય છે તેમને પણ અશુભ કર્મ-સુમ રહેલે લેભ અથવા કષાય મેહની જે સત્તામાં રહેલ છે તે ઉદયમાં આવીને ત્યાંથી પાડી દે છે. એટલે તે શ્રેણીચુત થાય છે, એટલું જ નહીં પણ ત્યાંથી છ સાતમે ગુણઠાણે આવતાં ત્યાંથી ચળે ને બીજે ગુઠાણે લાવી પહેલે ગુણઠાણે પહોંચાડી દે છે. અને જે શ્રેણિગત સ્થિતિમાં આયુષ્ય પૂર્ણ થયું હોત તે જે સવાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં દેવ થાત અને એકાવતારી થઈ સિદ્ધિ પદને પામત તેને અનંતકાળ પર્યત આ દુરત સંસારમાં પરિ ભ્રમણ કરાવે છે. દુછ કમની આવી અવાય પ્રબળતા છે. તેથી તેને આધીન કરવા માટે ઉ૫ - દરેક પ્રકારના પ્રયત્ન કરવા એગ્ય છે, ૫.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ice
રાધમ પ્રકાશ
अर्वाक् सर्वापि सामग्री, श्रव परितिष्ठति ॥ વાવ: શાર્ય-પર્યંતનનુયાતિ । ૬ ।
ભાવા મામહિત સાધકની સકલ સામગ્રી કાર્યસિદ્ધિ થયા પહેલાંજ થાકી ગઈ હોય તેમ અટકી પડે છે. પશુ ક-વિપાક તા સ્વકાર્ય પર્યંત ક કારકને અનુસયાં કરે છે. એટલે તે તે તેનુ શુભાશુમ ફળ તેના કરનારને ખાણ્યા વિના વિષમતાજ નથી. કર્મના પ્રમળ વેગને કોઈ રેકી શકતું નથી, કર્મ તે! વિપાક પેાતાની પૂર્ણ સત્તા કર્મના કરનારની ઉપર ખળવે છે. કાયર માસ તેની પાસે ફાવી શકતા નથી. ફક્ત જે સમર્થ સાધક હોય તેજ રાગદ્વેષરૂપ કર્મની જડ ઢાઢી તેનુ મૂળથીજ નિક ંદન કરે છે. ૬
વિવે -આ જીવે ઘણા ભવાના પ્રયાસવડે કરીને આ ભવમાં પ્રાપ્ત થયેલી મનુષ્યભવાદિ અનેક પ્રકારની ઉત્તમ સામગ્રી મહા મહેનતે મેળવેલી હોય છે; છતાં અલ્પકાળમાં તે વિસરાળ થઈ જાય છે, પડી હું છે, છેવટ સુધી ટકી રહેતી નથી; અને કર્મના વિષાક તા કાર્યસિદ્ધિ થતાં સુધી આ જીવની પાછળ ને પાછળ દોસાજ કરે છે, તે થાકીને વિસામો લેતા નથી. જીવ વારંવાર થાકે છે એટલે તેની મેળવેલી સામગ્રી વિખાઇ જાય છે; અને તેની પાછળ પડેલ મેહુરાન તા થાકતાજ નથી એટલે જીવન એકલા પડેલા-ધર્હુિત દેખે છે કે તરત તેને દુર્ગતિમાં ખેંચી જાય છે. નિર્તર-અશ્રાંતપણે તે જીવના છળજ ોયા કરેછે. ૬ અસાવરમાવત, ધર્મ રાતે પશ્યતઃ ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चरमावर्तिसाधोस्तु, छलमन्विष्य हृप्यति ॥ ७ ॥
ભાવા -આકર્મ --વિપાક દી` સંસારી જીવના ધર્મ-પ્રાણને જોતાં શ્વેતાંમાં હરી લે છે, અને પિત્તસ ંસારી સાધુનું છલ એઈને તા ભારે ખુશી થાય છે. * કને કાંઈ શરમ નથી ' તે વાત અક્ષરે અક્ષર સાચી છે. તે પરમ પવિત્ર ધર્મ મહારાજ સાથે પણ પૂર્ણ વરભાવ રાખે છે અને તે ધર્મરાજાનું શરણુ લેનાર સાથે પશુ પેાતાનું વર શોધતાજ ફરે છે. અને જો લાગ ફાવે તે ઘેર વાળવાનુ ચુકતે નથી. ગમે તેટલી આત્મઉન્નતિને પામેલને પણ સ્વસાધ્યથી ઝુકાવી નીચે ગબડાવી પાડે છે. આવા દુષ્ટ કર્મના વિપાકથી વેગળા રહેવા ઇચ્છ નરે તેની રાગદ્વેષરૂપી મહી જડ ખાદી કાઢવી જોઈએ. રાગદ્વેષને સમૂલો નઃશ થવાથી મેહુને મથા ફાય થાય છે, અને મહુના ય થવાથી સફળ કર્મ અને સ્વતઃ દશ્ય થઈ ય છે. છ
વિવે~~~કેલા પુદ્ગલ પરાવર્તને નહીં પામેલા, શુકલપક્ષી નહી થયેલાં, માનુસારીપણાને નહીં પામેલા એવા પ્રાણીઓના ધર્મરૂપ પ્રાણને તે ક્રમ રાત એ શુમાં તાતામાંજ રી યેય છે અને છા પગળ પતનમાં
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાનસાર ચન વિવરણ.
૧૦૭ આવેલા, શુકલપક્ષી થયેલા, સમકિત પામેલા તેમજ સાધુપણું પ્રાપ્ત કરી છેડે સાબે ગુણઠાણે પહેલા મુનિરાજના, તેમજ પાંચમે ગુણઠાણે આવેલા શ્રાવકોના, અને ચેથા ગુણઠાણવામાં સમકિતી જીવોના છળને મહારાજા નિરંતર જોયા કરે છે અને જરા પણું છળ-છિદ્ર મળી આવ્યું કે તે જોઈને તે બહુજ ખુશી થાય છે. પછી તે છાળને યા છિદ્રને લાભ લઈને પિતે તેમજ તેને પરિ વાર વિષય કપાયાદિ-તેવા આત્મા સાથે હળીમળી જાય છે, તેના મિત્ર થઈ જાય છે અને પરિણામે તેના હિતશત્રુ થઈને તેને દુર્ગતિએ પહોંચાડી તેનું ચાલે તેટલું કરે છે. અર્થાતુ અનેક પ્રકારનાં દુઃખ આપી અનંત કાળ ભવભ્રમણ કરાવે છે. પછી પ્રાણી માગનુસારી થયેલ હોવાથી તેમજ સમક્તિ પામેલ હોવાથી ભવરિથતિ વધારે ન હોવાને લીધે દેરાવાળી સેય જેમ કચરામાંથી પણ પાછી જડી આવે છે તેમ તે પ્રાણ ફરી ધર્મની સામગ્રી પામે છે, સમકિત મેળવે છે અને મોક્ષસુખનું ભાજન થાય છે. ૭
साम्यं विभर्ति यः कर्म-विपाक हदि चितयन् ॥
स पा स्याविदानन्द-मकरन्दमधुव्रतः ।। ८ ।। ભાવાર્થ–કમના વિપાકને હૃદયમાં ચિંતવતે છતે જે સમ-વિષમ સ્થિતિમાં સમાવજ રાખે છે-તે વખતે જે હર્ષ-વિષાદ પામતું નથી, તે જ મહાપુરૂષ જ્ઞાનાનંદને અદભુત રસ ચાખવા સમર્થ થઈ શકે છે અને તેવા સમર્થ પુરૂષસિંહજ સહજાનંદ નિમગ્ન થઈ અંતે અક્ષય-અખંડ-શાશ્વત સુખના ભેગી થઈ શકે છે. ૮
વિવે–આ પ્રમાણેના કર્મવિ પાકને ચિંતવીને જે પ્રાણી તેમાં સામ્ય-સમભાવ ધારણ કરે છે-પ્રયમ લેકમાં કહ્યા પ્રમાણે દુઃખ પામીને દિન થતા નથી અને સુખ પામીને વિસ્મયુક્ત થતા નથી તે પ્રાણ પ્રાંતે ચિદાનંદ ઘન સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. અર્થાત એવા પરમ સુખનું આસ્વાદન કરનાર–તેના મકરંદને ઉપનિગ લેનાર મધુકરભ્રમર થાય છે. ભવભીરૂ ઉત્તમ જનેને આ સ્થિતિ પ્રાપ્તવ્ય છે અને તેને માટે જ સર્વ પ્રયાસ કરવા યોગ્ય છે. ૮ તંત્રી.
જાહેર ખબર. આ ઉપરથી સર્વે બધુઓને ખબર આપવામાં આવે છે કે, આપણી કેમને પુરૂષ વર્ગ તેમજ સ્ત્રી વર્ગને ઉત્તમ પ્રકારના હુન્નર તદ્દન મફત શીખવવાના હેતુથી શ્રી વઢવાણ કેમ્પમાં શ્રી જૈન હુન્નરશાળા સ્થાપવામાં આવી છે.
આ હુન્નરશાળામાં વણીક કેમના દરેક ઉમેદવારને દાખલ કરવામાં આવે છે, તેમજ જરૂરીઆત ર્કોલરશીપ અને સગવડ કરી આપવામાં આવે છે.
ઉમેદવારોએ પિતાની અરજી નીચેના શિરનામે તાકીદથી મોકલવી. વઢવાણ કેમ્પ. }
લી. વકીંગ-ક્સીટી શ્રી જેન હુન્નરશાળા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે ધર્મ પ્રકાશ.
समयकत्व रत्न-एक अत्यावश्यक गुण.
એકાંત પોપકાર પરાયણ અને કાંઈ પણ લેકિક વાર્થ વગર માત્ર કમવરથી સદાતા પ્રાણીઓ થી મુક્ત થઇ ખરા અને ભક્તા ક્યારે બને ?' એ અર્થે જ ભાવદયાપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારા પૂર્વ મહા પુરૂષે આમામાં અનેક ગુણોનું અસ્તિત્વ કળી ગયા છે. તે ગુણ કમાવરણથી આચ્છાદિત થઈ ગયા છે છતાં આપણે તે આવરણ દૂર કરવા પ્રયત્નશીલ થઈએ તે કેમે કમે તે ગુણે પ્રકટ કરી તે શાશ્વતુ સુખને પામી શકીએ. એને ઉદેશીને અનેક
છે અને શાસ્ત્ર દ્વારા એ ઉપદેશી ગયા છે અને એના ઉપાયે અને સાધને સૂચવી ગયા છે. એથી આપણને આ ઉપાયે અને સાધન સેવવાનું પ્રાપ્ત થાય છે. એમાં જેટલા પ્રમાદશીલ રહીએ તેટલું આપણને જ હાનિકર્તા છે. - અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે Firs estrend their desi -પ્રય લાયક થા, લાયકાત મેળવે અને પછી ઈ છે, માગણી કરે. આ પછી નિત્યની આવશ્યક કરણીઓ અને પ્રભુભક્તિના પ્રસંગમાં આપણે હાલતાં ચાલતાં અને વાત વાતમાં
મને તારે, ઉગારે, પાર ઉતારે, મેક્ષ આપો” ઈત્યાદિ ઇત્યાદિ ઈચ્છીએ છીએ અને માગીએ છીએ, પણ આપવી એ ઈચ્છા અને માગણ વાસ્તવિક છે કે નહિ ? અને તે કરવા જેટલી આપણે લાયકાત મેળવી છે કે નહિં? અરે! મેળવવા વિચાર સરખે પણ કર્યો છે કે નહિ ? એ બાબત પ્રથમ અંતર અવલેહન કરવાની જરૂર છે. એ વિના આ પણ એ ઈચ્છા કે માગણી દીર્ધકાળ પર્યત કરવામાં આવે તો પણ ફળીભુત થતી નથી અને એની યોગ્યતા મેળવવામાં આવે તે પછી એ ઈચ્છા કે માગણીને અવકાશ રહેને નથી. સ્વયમેવ એ જીવ આમિક ઉન્નતિમાં કમે કમે વધતો જ જાય છે. શરૂઆતમાં તેને પુણાલંબનની જરૂર રહે છે પણ બહુ દૂર ગયા પછી તે તેિજ પિતાને તારે છે. લકિક વ્યવડારમાં પણ અમુક અધિકાર મેળવવા પહેલાં એને લાયક થવા માટે અનેક પ્રયત્નો શિક્ષણુ આદિના કરવા પડે છે, તે પછી લોકોત્તર માર્ગમાં એવી ઉપેક્ષા ચલાવી લેવા લાયક કેમ હોઈ શકે? આપણે આ માટે જાગૃત થઈ એ દિશામાં બની શકતી પ્રગતિ કરી છે અને આ પ્રયાસ કર્યો છે. લેખક પોતે પોતામાં આ દશા આવિભાવે હોવાનો દાવે કરતા નથી પણ આથી પ્રમાદ ટી કાંઇક સ્વપરને હિત થશે એમ વિચારી આમ કરવું ઉચિત ધાયું છે.
આપણે સર્વ મોક્ષને એટલે કર્મોથી આત્માને મુક્તિ મળે–છૂટવાપણું જાય હીએ છીએ તેની પ્રથ: જેની પક્તિ ફરી છે તેને ઓળના
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યકત્વ રત્ન-એક અત્યાવસ્યક ગુણુ,
૧૦૯
જેટલું જ્ઞાન મેળવી પછી તેની પરિચર્ચા-સેવા-આરાધના કરવી જોઈએ. મી. એ. કે એમ.એ. થનારની શરૂઆત ઇંગ્રેજી અક્ષરજ્ઞાનથી હોય છે. એવી શરૂઆત કર્યાં વગર યુનિવર્સિટીના રજિસ્ટાર પાસે કોઇ જઈ બી. એ. કે એમ. એ. પદની માગણી કરે એ જેટલું હાસ્યાસ્પદ અને વ્યય થાય છે તેટલું જ પ્રભુ પાસે મોક્ષપદ માટે આપણી માગણીના સબંધમાં સમજવું'. તેથી મોક્ષ જેવુ અત્યુપદ પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણી શરૂઆત ચગ્ય રીતે થવી જેઈએ એ સૂચિત થાય છે. એ રીતિએ ક્રમ જ્યાં સુધી આપણે જાગુતા નથી ત્યાં સુધી આપણે મેક્ષનગર જવાના રાજ્યમાર્ગ-સીધી સડક ઉપર હુણ્યાજ નથી પખ્તુ છીંડીમાર્ગ -ગલ્લી ગૃચી કે કેડીમાં અટવાયા કરીએ છીએ-ભૂલા પડી ભટકીએ છીએ. એમ ઇનગરે કયારે પહોંચાય ?
,
ગુરૂપદ પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છતાર શિષ્યને ગુરૂમાં, રાજ્ય પદની પ્રાપ્તિ ઇચ્છક કુમારને રાહમાં અને નિરંગી થવા ઇચ્છનારને વેદ્યમાં તે આપેલા આષ ધમાં જેમ વિશ્વાસ રાખવા પડે છે; તેમ બેક્ષપદના જીજ્ઞાસુ મનુષ્યને આત્મામાં વિશ્વાસ રાખવો પડે છે, એ વિશ્વસ-પ્રતિતી-શ્રદ્ધાન-રૂચિ-પ્રીતિને સમ્યકત્વ કહે વાય છે અને અને મેળવવાની જીવને પહેલ વહેલી જરૂર છે. એ માટે કહ્યું છે કે તચાર્યશ્રદ્ધાનું સમ્પર્શનમ્ ' એટલે આત્મતત્ત્વ-જીવદ્રવ્યમાં શ્રદ્ધા રાખવી તેને સમ્યકત્વ કહીએ. એ શ્રદ્ધા થાય તે સાથે તેને અનાત્મતત્ત્વ-અજીવદ્રવ્યની શ્રદ્ધા થાય છે, કેમકે અજીવનું સ્વરૂપ સમાય તેજ આ છત્ર છે અને આ અજીવ છે એવુ વેદજ્ઞાન થઇ શકે અને એ થાય એટલે નવું તત્ત્વની શ્રદ્ધા થઇ ગયેલી સમજવી. કારણ કે જીવ અને અજીવ તત્ત્વમાં શેષ તત્ત્વને અંતર્ભાવ છે, ષડદ્રવ્ય પણ જીવ અને અજીવજ છે. આથી એમ સૂચિત થાય છે કે સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ કરવા ઇચ્છનાર જ્યે તત્ત્વજ્ઞાન મેળવવા સારા પ્રયત્ન સેવવા જોઇએ. નવ તત્ત્વના અભ્યાસ કરતાં અજીવ તત્ત્વને પ્રસગે ધર્માસ્તિકા યાદિ પાંચ દ્રવ્યનું જ્ઞાન થાય અને ખ'ધ તત્ત્વને અંગે અષ્ટકર્મનું જ્ઞાન થાય છે, જેની વિશેષતા અને સ’ગીના કર્મ ગ્રંથના અભ્યાસથીથાય છે. એટલે ટુંકામાં કરીએ તો દ્રવ્યાનુયોગનું જ્ઞાન મેળવવુ એ સમ્યકત્ત્વ પ્રાપ્તિમાં પ્રથમ પદ ધરાવે છે. એ જ્ઞાન પછીજ આત્મશ્રદ્ધા સુદૃઢ થાય છે. પછી તે જીવ કયારે પણ પ્રાપ્તપથી યુક્ત થતો નધી કહ્યું પણ છે કે સવાર નવ પથથ્થુ નો નાળ તરત નાઇ સમ્માં ' જીવાદિક નવ પદાર્થને જે જાણે તેને સમ્યક્ત્વ હોય. આથી સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ પહેલાં જ્ઞાનની કેટલી બધી આવશ્યકતા છે તે સમજી શકાય છે. જો કે શાસ્ત્રમાં નવતત્વને જાણું ન હોય પણ ભાવપૂર્વક શ્રદ્ધા રાખે તે એવી રીતે જે તીર્થંકરાએ પ્રરૂપ્યુ છે તેજ શંકારહિત પણે ખરૂ છે' એને પણ સમકિત
f
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કહ્યું છે, તથાપિ પાકી શ્રદ્ધા થવા માટે આપ્તપ્રણીત શાની સત્યતાનું શંકા વગર નિર્ધારણ થાય તેટલા પણ કાનની આવશ્યકતા રહે છે કે જેનું પ્રમાણ સામાન્ય નથી.
શુદ્ધ દેવ ગુરૂ અને ધર્મની પરીક્ષાપૂર્વક સહણ કરવી એ સમ્યકૃત્વ કહેવાય છે વ્યાખ્યાનું કહે તપાસીએ. રથલ દષ્ટિથી વિચારતાં અરિહતા વીતરાગ તે દેવ, પંચ મહાવ્રત પાળક મુનિરાજ તે ગુરૂ અને તેઓને પ્રરૂપેલે અહિં મુખ્ય ધર એ તત્રયની પરીક્ષા કરવી; બાદ તે ઉપર વિશ્વાસ છે "
તે સમ્યકત્વ કહેવાય એમ કહ્યું છે. આથી પણ માત્ર સામાન્ય રીતે શ્રદ્ધા રાખવાની નથી પણ તે અગાઉ યોગ્ય પરીક્ષા કરવાનું પ્રાપ્ત થાય છે એમ રામજાય છે. અને તેથી શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ અને ધર્મનાં લક્ષણે શું ? એનું જ્ઞાન મેળવી જગતુમાં વિધાન અનેક દેવ, ગુરુ અને ધર્મમાંથી તેવાં લક્ષણવાળા વ, ગુરૂ અને ધર્મ શોધી કાઢવાની ફરજ ઉભી થાય છે. એ ત્રણની પ્રાપ્તિ
જીવને સુમાગે ચડાવામાં ઉપયોગી થાય છે. બાદ તેની સમ્યગ ઉપાસનાથી જીવ નિરા તત્વથ સમજે છે. અતિ પ્રભુ પોતે વિદ્યમાન હોય એમને દેવ કહે કે ગુરૂ કહે અથવા એમને વિરહ મુનિરાજ શુદ્ધ પ્રરૂપણ કરે એ મને ગુરૂ કહે કે દેવ કહે. આપને તે એ બેમાંથી ગમે તેનું કથન સરખુ જ ઉપકારક છે. એ જે ધર્મરૂપ પ્રરૂપે એમાં મુખ્ય લય-હેતુ આત્માને નિરાવરણું કરવા
જ હોય છે. એટલે આત્માની નિરાવરણ દશા તે ધર્મ, એના પ્રરૂપક ગુરૂ તે પનું અમુક ગુણધારક આત્મા અને વીતરાગ પ્રભુ દેવ તે પણ આત્મા એરહે એ ક નો સમાવેશ આત્મામાં જ થાય છે. એ નિશ્ચય રત્નત્રયી કહેવાય છે. એટલે આત્મામાં શ્રદ્ધા રાખવી એ અંતે પ્રાપ્ત થાય છે
દ્રવ્યાનુયોગનું સ્વરૂપ નિરૂપણ જે રીતે કરેલું છે એ વિચારવાથી એ નિરૂપણ કરનારા સમર્થ જ્ઞાનીઓ ઉપર ત્વરિત શ્રદ્ધા બેસે તેવું છે. એ મને એ નિરૂપણ કરવા કાંઈ શુદ્ર સ્વાર્થ નહિ. એની ગંભીરતાનો વિચાર કરતાં સહજ સમજી શકાય છે કે નવલકથાઓ પડે કદ્વિપત વિચારોની રચના એ નથી કે દાદા પહેરના ગપ હાંકયા નથી પણ યથાસ્થિત જે વસ્તુ સ્વરૂપ છે તેજ કહેવું છે. એ કથન સામાન્ય નથી પણ અતિ દુર્ઘટ અને સમજતાં મુશ્કેલી નડે કરવું છે. સમર્થ જ્ઞાન વિના એનું કથન તદ્દન અશક્ય-નહિ બને તેવું છે. એથી કરે એ અપ્રતિપતી જ્ઞાનધાક હતા, એ ધેય ઉપસ્થિત થાય છે. જગતમાં છોક એક કરતાં ચઢીયાતા રાનવાળા પુરૂ નેવામાં આવે છે; એથી જેનાથી અધિક જ્ઞાન કેઇનું નથી એવા પૂર્ણ રાનીએ પણ હવે એગ્ય છે એમ વિચારતાં સમજી શકાય છે. એટલે દ્રવ્યાનુયોગનું જ્ઞાન સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિમાં બહુ ૫૧ છે એ આથી ફલિત થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યકત્વ રન-એક અત્યાવશ્યક ગુણ
૧૧૧
શાનથી શ્રદ્ધા થયા પછી હેય-ત્યાગ કરવા ગ્યને અને ઉપાદેય–આઇરવા યોગ્ય વિવેક થાય છે. બાદ જીવ આત્મિક આનંદ સાથે ઉન્નતિમાં આગળ વધતા જાય છે અને થોડા વખતમાં મોક્ષ મેળવે છે. આથી મેક્ષનગર જવા માટે પ્રયાસ કરનાર, માગણી કરનાર જીવને જ્ઞાન ચારિત્રની પ્રાપ્તિ કરવી પડે છે અને તે કરતાં પ્રથમ દર્શનગુણ મેળવવારૂપ યોગ્યતાની કેટલી બધી આવશ્યક્તા છે? એ સુસ્પષ્ટ થાય છે, એટલે કે જીવને પ્રથમમાં પ્રથમ દર્શન ગુણ મેળવવાની અનિવાર્ય આવશ્યક્તા છે એ વિચારપથ ઉપર આવવા એગ્ય છે.
સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ સ્વાભાવિક-કુદરતી રીતે તથા શાસ્ત્રબોધ-અભ્યાસથી એમ બે રીતે થાય છે. પણ તેમાં પહેલી રીતે કઇ વિરલ જીવને અને બીજી રીતે અનેક જીને સત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. બીજી રીતને ઉત્સર્ગ માર્ગ–-ધેરી રસ્તારૂપે અને પહેલી રીતને અપવાદ માર્ગ–છીંડી તારૂપે સમજવી યોગ્ય છે.
સમ્યકુવ પ્રાપ્તિ પહેલાં જીવમાં માગનુસારીપણાના ગુણે આવવા જોઈએ. એટલે એ ગુણોને અન્યાસ-તદનુસાર વર્તન રાખવાની ટેવ પાડવી જોઈએ.
ફી માગણી કરનાર જીવે પિતામાં એ ગુણાની વ્યક્તિ છે કે નહિ એ સ્વયમેવ વિચારવું. સમ્યકત્વ તે તે પછી આવે છે. એ ગુણો નીચે મુજબ છે –
વાયથી પાર્જન, સપ્ત વ્યસન ત્યાગ તથા અભક્ષ્ય ભક્ષણ અને અપયાનવર્જન, સમાન ધર્મ તથા આચાવાળા સાથે વિવાહરણ, સર્વ પ્રકારે પાપભીરુતા, દેશાનુસાર વર્તન, પરનિંદા ત્યાગ, અનેક દ્વારવાળા ગૃહમાં વાસને ત્યાગ, સારા પડોશવાળા ગૃહમાં વાસ, અતિ ગુપ્ત તથા અતિ પ્રગટ ગૃહમાં વાસને ત્યાગ, ગુણી જનની સંગતિ, માતા પિતાને અનુકુળ વર્તન, ભયવાળા સ્થાનને ત્યાગ, વિત્ત પ્રાપ્તિ અનુસાર વ્યય, ધન અનુસાર વસ્ત્રાભૂષણ પરિધાન, શાસ્ત્ર થવામાં એક ચિત્તતા, કૃપાનુસાર આહાર કરણ, અકાળ ભજન વર્જન, પરસ્પર અબાધિત પણે ધર્મ, અર્થ અને કામ એ પુરૂષાર્થ ત્રયનું સાધન, ગુણીજનને પક્ષપાત, મુનિજનેનું આતિથ્ય, જિનમતમાં રાગ, પ્રવેશ નિષેધ દેશમાં ગમનને તથા અકાલે કાર્ય કરને ત્યાગ, ધજન અનુસરણુ, સ્વકુટુંબ પાલન પિષણ, શુભાશુભ કાર્યારંભ પૂર્વે પરિણામ ચિંતવન, વિશેષજ્ઞતા, કપ્રિયતા, લજજાળુતા, દષ્યિતા, વિનીતતા, દુ:ખી જનો પર અનુકંપા, કામ, કે ધ, લેમ, , મદ તથા મસર આ ષડરિ ના જય, કૃતજ્ઞતા, અને પંચે દ્રિય વશીકરણ )
આ ગુણોના વિવરણમાં ઉતરવાને અત્ર પ્રસંગ નથી પણ એ બાબત સુકુમ વિચાર કરતાં જણાશે કે તેઓ આ પણ વ્યવહાર તથા ધર્મમાર્ગ બને
ધારનારા છે, જેમાં એ ગુણે ન હોય તેઓ મોક્ષમાર્ગ થી બહુ દૂર ગણાય, એન જે ધર્મને લાજ ન થઈ શકે,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નામે પટારા.
આ ગુગળાની પ્રાપ્તિ થયા બાદ મુખ્ય પ્રાપ્તિ માટે જીવને યથાપ્રવૃત્તિ આદિ ગ ણ કરવાં પડે છે. જે ગિરિ ઉપરથી નીચે વહન થતી સરિતા ગત પાષાણુ અથડાતે ફટાને સ્વયમેવ ગળાતિવાળે બની જાય છે તેમ કોઈ
વિનવ્યના વિશે ગે, વિશુદ્ધ ચિતિવા જીવ, હલ કમી થઈ, આયુષ્ય વિના શપ કર્મની કિ ચતું ખૂન એક કેડ કેડી સાગરોપમ સ્થિતિવાળો થાય છે. તેને યથાપ્રવૃત્તિ કરતા કહે છે. બાદ અપૂર્વ કરણમાં પ્રવેશી જીવ
શીદ કરે છે. બાદ અનિવનિ માં પગે છે. જે જે તે ગતિ કરે છે અને તે તેના અયાય ( આ પરિણા ) વિશુળ, વિશુદ્ધાર એ વિશુદ્ધ થવા આવે છે. અહી ન શકિન પામે છે. ઉપર જે કરવાનું જણાવ્યું તે પર્વ અને રાજુ બધી કંધ, માન, માયા અને લાભ તથા મિથ્યાત્વ, મિશ્ર અને સભ્યત્વ મેહનીય આછી સમાજવું એટલે એમ કરીને જે જીવ એ સાડા પ્રકૃતિને સત્તા તથા ઉદયમાંથી ક્ષય કરે તે જીવ આ કરણને પ્રાંત ક્ષાયિક સકન પામે છે. કઈ 0 4 એ રાત કો સત્તામાં એવી સ્થિતિની કરી મૂકે કે જે તમે ડ સુધી ઉદયમાં આવી શકે છે ઉપશમ સમ્યક વ પામે છે. કોઈ જીવને સારામાં એ સાત પ્રકૃતિ રહે અને ઉદયમાં સમ્યક મેહનીય હ તે કી પમિક સભ્યને પામે છે. એટલા ઉદયથી પણ જીવ તત્વના યથાર્થ ભાનમાં મુકાય છે. અને ક્ષાયિક તથા આપશમિક સમ્યક વાળા કાંઈ પણ મુંઝવણ વગર તને યથાર્થ નિશ્ચય કરી શકે છે. “સત્તાગત કમ પ્રકૃતિ આત્મગુગને આવરી શકી નથી, પણ તે ઉદયગત થાય છે ત્યારે આશુને યથાશકિત આરે છે. આ એમ વિચાર કરતાં પ્રાયઃ સંભવિત થાય છે. એટલે એ પણમિક સમ્યફ વી જીવને પણ દાયિક સમ્યવ જેવું જ આત્મપ્રકાશ ઉપર અજાણું હેય છે એમ કહેવાનો આશય છે. પરંતુ તેની સ્થિત બહુ અપકાળની છે. જેમ આ અર્વ કેમ કર હશે ? તેનું યથાતથ્ય
સ્વરૂપ આપવું એ આ પ મર લખીથી બહુ અશકય છે. એ વાળચર નથી, અનુભવ શેર છે, અગમ્ય છે તેથી સ્થલ દ્રષ્ટિથીજ ઉપરોક્ત રૂ૫ રેખા ચિવા પૂરતા પ્રયન સેવે છે. અને માટે જીજ્ઞાસુએ મનનપૂર્વક ગ્રંથાદિનું અવગાહન કરવું એ વિનંતિ છે.
એથી કર્તવ્યરૂપ જે પ્રા થાય છે તે જોઈએ. અનંતાનુબંધી ચતુને 1 ક્ષય, ઉપશમ કે હાયે પશમ થવાની બાબતથી એ સૂચિત થાય છે કે સમ્યક
ત્ર પ્રાપ્તિને જીજ્ઞાસુ કે દરેક જીવ સાથે કે ધ, માન, માયા અને તેમના પ્રસંગો અને નિમિત્તે જેમ એ છ થાય તેવી સ્થિતિ અને તે વ્યવહાર અ તલબ યુકત છે, અને દર્શન નીયમિડને લય, ઉપશમ તથા પક્ષમ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમકા ર–એક અયાવરયક ગુણ
૧૧૩ કરવાના કથનથી કુદેવ, કુગુરૂ અને કુધર્મનું ભૂલેચૂકે અજાણપણે કે દાક્ષિણ્યતા મેગે પમ પૂજન, સેવન કે આરાધન કયારે પણ ન થાય એ ધ્યાનમાં રાખી તેવું વર્તન કર્યું એમ સમજવા યોગ્ય છે. એ અવલંબન અને આ વર્તનની ઉપગપૂર્વક ટેવ પાડવાથી જીવ સહજ સમ્યકવિ સમ્મુખ થઈ શકે છે.
પર જણાવેલાં ત્રણ સમ્યકત્વના ભેદ છે. તેમ બીજા રોચક, કારક અને દીપક વિગેરે પણ સમ્યકત્વના ભેદ છે. વ્યવહાર સમક્તિ નિશ્ચય સમ્યકત્વના કારરૂપ કાર્ય બજાવે છે. દેવાદિ ત્રણ તત્વ આરાધવાની ઈચ્છા થાય તે રેચક, શા કથન મુજબ યથાર્થ ધર્મ આરાધાય તે કારક અને અન્ય આગળ એ તત્રયના મહિમાનું પ્રરૂપણ માત્ર થાય તે દીપક સસ્પેન્ડ કહેવાય છે. એ સમ્યક અભવ્ય જીવને હોય છે અને તે પ્રકાર ન કરતાં પરોપકાર કરવા જેટલું જ કાર્ય કરે છે.
કાયિક સમ્યકત્વ સાથી શ્રેષ્ઠ છે. એ પ્રાપ્ત થયા પછી જતું નથી, અપ્રતિપાતી છે. એ વેગે જીવ બહુ તે ત્રીજે થે ભવે સિદ્ધિપદ પામે છે. ઉપશમ સભ્યની સ્થિતિ અંતર્મહત્ત્વની છે. તે આખા ભવચકમાં (મિક્ષ જતાં સુધીમાં ) પાંચ વખત આવે છે અને ક્ષેપશમ સમ્યકત્વ અસંખ્ય વાર આવે છે. તે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છાસઠ સાગરોપમ સાધિક હોય છે. એ સમ્યકત્વવાળા છે સમક્તિ વમે ના તે વધારેમાં વધારે સાત આઠ ભવ કરી બેસે જાય છે. એની અંતર્મહતીની પ્રાપ્તિ પણ અનંત પુલ પરાવર્ત સંસાર ઘટાડી ફક્ત વધારેમાં વધારે અદ્ધ પુલ પરાવર્ત સંસાર પરિભ્રમણમાં જીવને લાવી મૂકે છે.
જે જીવને આત્મતત્વ સંબંધી સચોટ નિર્ધાર થાય છે તે એમ માને છે કે આત્મા છે, આમા નિત્ય છે, આભા કર્મો કર્તા છે, આત્મા સ્વકૃત કને ભે છે, મેક્ષ છે અને મોક્ષના ઉપાય છે. આ પ્રમાણે દઢ વિશ્વાસથી તે માને છે. પછી તેને કોઈ યુક્ત પ્રયુક્તિથી છેતરવામાં આવે તે પણ તે પિતાના વિચારથી કદી પણ પતિત થતું નથી. તેને ઘમરંગ અસ્થિ મજજા પરિણત ( હાડોહાડ લાગેલે) હોય છે. તેનું આત્મ વીર્ય બહુ મજબૂત હોય છે. તે છાતી
કૌન કહે છે કે જિન અને જિનમત વિના અન્ય સર્વ વિતથ છે અને આજ સર્વ સત્ય છે. આવો દ શ્રદ્ધા થયા પછી એ જીવ જે જે અભ્યસે છે તે તે સર્વ સભ્ય થાય છે—સત્ય જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે અને જે જે આચરે છે-કિયા કરે છે તે તે સર્વ રળવતી થાય છે. એની મા–એને આનંદ અલકિક જ છે. એ કરતી વખતે ખેદ કે કંટાળો લેશ પણ આવતું નથી. એ કરી, કેવળ આત્માને કર્મથી મુક્ત કરવાની તેની ભાવના હોય છે. એ અર્થેજ સર્વ ઉપાય – જ એ સેવે છે, એ સુખ અનુભવનાર શ્રીમતે, પે અને કવિએ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
જેમધર્મ પ્રકાસ, પણ રંક રામાન લે છે. તેને અન્ય પદાલિક ગુખની કાંઈજ વાંછા હોતી નથી,
મ્યકત્વ એ મોક્ષ સુખની વાનકી-નમુનો છે. એના અસ્તિત્વમાં જીવ વિમાનિક દેવ ગતિનું આયુષ્ય બાંધે છે. સંસાર વ્યવહારમાં વર્તતાં તે ધન, ક આદિમાં રાચી ન રહો “હું એક છે, મારૂ કોઈ નથી, હું કોઈને નથી. સંસારમાં હું એકલેજ આવ્યા છે, અન્ય પાપ સહિત એકલા જવાને છે. અન્ય કઈ સાથે આવવાનું નથી કે કોઈ પણ ભવાંતરમાં દુઃખ વખતે ગાયક કે એમાંથી મુક્ત કરનાર થવાનું નથી. ' ઇત્યાદિ સુવિચાર નિત્ય હૃદય
મુ રાણી તે લુણા પરિણામે સંસારમાં વન છે અને તે કર્મબંધનો દાગાં હાં કરે છે. સંસારમાં તે મુખ જ માન નથી. દેવ પૂજા તથા પ્રતિકમણુ અવર તેને ક્યારે અને ત્યારે અપાત થાય છે. રમુખ તથા દુઃખના ઉદયે તે દ!ા રૂપ રહે છે અને તેની માનસિક સ્થિતિમાં તેથી જરા પણ વિભ થતો
થી. ત્યાં મતાનું અખંડ સામાન્ય પ્રવૃત્ત છે. કવચિત્ તે હર્ષના આવેશમાં આવી જઈ “અહમ અમર ભયે ન મરેગે,-ચિદાનંદ ઘન સુજસવિલાની કે ! હે જગને આશી–પણ તમ દરશન યોગથી. એ હદયે છે અને વાળ પરકાશકે. અનુભવ અભ્યાસી કરે, દુઃખદાયી હે સહુ કમ વિના
કે. પરમાતમ પૂરણ કલા” ઇત્યાદિ ઉદ્દગારો સાચા સમ્યફ-વની પ્રાપ્તિ દર્શક કહે છે. ધર્મથી ઉત્પન્ન થયેલા ભંગ સુખ તેને અનિષ્ટ લાગે છે અને જગતું- મવાર તેને બાળક ધૂળ ઉડે છે તેના જેવી રમત ગમત જેવા લાગે છે. છે તો તે પાલવ પ થવા ની ઉપેક્ષા તે કરતા નથી પણ વિશેષમાં માતા
કરી આદિ વડીલ જનોને ધર્મની પ્રાપ્તિ કરાવી મેટા માર્ગમાં જોડી તેઓના આ ગથી મુક્ત થાય છે. એ ગુને મહિમા અવર્ણનીય છે. જે જીવને એની Dાખ થઈ નથી તેઓ બીચારા અતા અને મમતામાંજ સર્વસ્વ માની જીદગી રદ કરે છે. એ ગુણની પ્રાપ્તિ બહુ દુર્લભ છે, છતાં એ વિના આજમાં આપા ગડું આગળ ચાલી શકતું નથી એ ભૂલી જવું જોઈતું નથી.
સમ્યકકવવાનું સર્વ જીવોને મિત્ર ગણી તેનું સદા હિત કરવામાં " - પર હેય છે. કદાચ કઈ થી તેનું અહિત થાય તો પણ તેના ઉપર રેપ નહિ
નાં ‘ કર્મના ઉદયથી મને આમ થાય છે. અન્ય કોઈ કાંઈજ કરી શકતું • આમ વગાડી સામા મગનું પાણી પણ ! અહિ શિવ નથી.
તું મારે કઇ શ નથી, જો કોઈ હોય તે તે કર્મ જ છે” એમ તે મને છે. તે જીવ સટ્ટા દુ:ખી જીવનું દુઃખ દૂર કરવા પ્રયત્નશીલ હોય છે અને કહી શકે તેવી તન, મન કે ની સહાય આપે છે. પરને સુખી જોઈ તે પડી છે. હું અને મને મા , કે દુ: ખી ન હો ” એવી તેની જાણ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યકત્વ રન-એક અત્યાવશ્યક ગુણ.
૧૧૫
ભાવના હોય છે. ગુણીજનેને જોઈ તેની રોમરાજ હર્ષથી વિકસ્વર થઈ ઉ.
સિત થઈ જાય છે, યાવતું તેને દાસ થઈ જાય છે અને તેની ઉપાસના કરવા મંડી પડે છે. ઈર્ષાને કે મત્સરને તે તેનામાં અવકાશ-સદ્દભાવજ હો તે નથી. અતિ પછી જીવ ઉપર પણ તે દ્વેષ ન કરતાં તેને સુધારવા યથાશકિત પ્રહાર કરે છે. પ્રાણી કર્મવશ છે એમ જાણી તેની હૃદયમાં દયા ચિંતવે છે. અને પ્રયાસ કરતાં પણ ન સુધરે તે પિતે દુઃખી થઈ લાચારીથી તેની ઉપેક્ષા કરે છે પણ તેની નિંદા તો કયારે કરતેજ નથી. એ કરવાને મને હક જ નથી એમ તે માને છે
એ સમ્યકત્વનું યથાર્થ સ્વરૂપ ઉપાધ્યાયજી શ્રીમદ્યશવિજયજી મહા રાજે સમકિતની સ્વસઠ બેલની સક્ઝાયમાં સારી રીતે વર્ણવેલું છે. વાંચક બધુને સ્વપ પ્રયાસે શિધ્ર બેધ થવા તે કડા કરી નિરંતર તેનું મનન રાખવા સાદર ભલામણ કરવી બહુ જરૂરી ગણું છું. જેથી એ તરફ આપણું લક્ષ્ય તાજુ જ રહ્યા કરે. મહેસાણે ન પાઠશાળા વ્યવસ્થાપક મહાશયને લખવાથી એ બુક બજ અ૬૫ મૂલ્ય માણી શકે છે. - એ ગુણ પ્રાપ્ત જીવને શાસ્ત્ર શ્રવણ અતિ પ્રિય હોય છે. તેથી તેમાં એને કંટાળે કે નિદ્રા આવતી નથી પણ આવતી હોય તે દૂર થઈ જાય છે. દિવ્ય સંગીતથી જેટલે આહાદ થાય તેથી અતિ ઘણે આલ્હાદ તેને શાસ્ત્રશ્રવણુથી થાય છે. શકરા તથા દ્રાથી અતિ ઘણો રસ તેમાંથી તેને મળે છે. અટવી કરેલ કુધાતુર બ્રાધાણ જેમ ઘેવર જોઈ ખાવાની ઈરછા કરે તેટલી જ ઈચ્છા એ જીવને આત્માને કર્મથી મુકત કરવા માટે હોય છે. દેવગુર્નાદિનું વૈયાવૃજ્ય-સેવા ભકિત વિદ્યા સાધનાર પુરૂષની જેમ પ્રમાદરહિતપણે તે કરે છે. પ્રભુભકિતથી જે વાંછિત ન ફળ્યું તે અન્ય કશાથી તે ફળવાનું જ નથી એમ સમજી વ્યર્થ દેધામ કરવી છેડી દે છે અને વિશેષ વિશેષ પ્રભુભકિતજ કરે છે; એમ માનીને કે પ્રભુ ભકિતથી જ સર્વ ફળવા યોગ્ય છે. તેના શરીરને કોઈ છેદન ભેદનથી તીવ્ર વેદના ઉત્પન્ન કરે તે પણ શ્રી તીર્થકર વિના અન્ય દેવને તે નમન કેરોજ નથી“ નમવા ગ્ય એક થી વીતરાગજ છે, તેથી અન્ય દેવને નમન
એ શ્રી વીતરાગ પ્રભુને અપમાન પહોંચાડનાર છે. ” એમ તે સમજે છે. તેનામાં કામાં મુખ્ય મુખ્ય હોય છે. બે નિમિત્તેથી પણ તેની શાંત પ્રકૃતિમાં કયારે પષ્ણુ વિકૃતિ થતી નથી. તે દેવ ગુખ તથા નરેદ્ર સુખને દુઃખજ માની માત્ર એક મહાસુખને જ ચાહે છે. તેને ખાત્રી થયેલી હોય છે કે પ્રથમનું સુખ ક્ષતિ, વિનધર અને પરિણામે દુઃખ કરનારૂ છે; જ્યારે શાશ્વત, અવિનાશી અને અવ્યાબાધ સુખ તે મેક્ષમાં જ છે અને એ તેને અનુભવ થ
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬
જનધામ પ્રકાર.
વાથી સાચા સુખ તરીકે તેનેજ સ્વીકારે છે. નારકી જીવ નરકમાંથી અને કેરી કારાગૃહમાંથી જેમ છૂટવા બહુ બહુ ઈચ્છે છે તે વારંવાર અતિ દુઃખના નિ: વૃકત તે જીવ સંસારથી છૂટવા-ભવ બમણુથી મુકત થવા ઈ છે. સાદા અમદાસીન્યતા અને વૈરાગ્યમાં વય કરે છે. તે અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ કષાયના ઉદયથી સંસાર છોડી ત્યાગ ગ ગ્રહણ કરી શકતા નથી પણ સંસારમાં તેને કયાંઈ પણ રોને પડતું નથી અને જ્યાં ત્યાં અને જેમાં તેમાં તે દુઃખ, તાપ અને ત્રાસજ જુએ છે. તે ધન ને જોઈ અનુકંપ લાવી તેઓ બીચારા કર્મથી કયારે મૂકાય? શાસન રસિક કેમ થાય ? એવી ચિંતા કરે છે અને એને એ ભાવ દુઃખથી મુકત કરવા પ્રયત્ન સેવે છે, ઉપદિશે છે અને ધર્મમાં રિયર કરે છે. “ શ્રી તીર્થકર ભાપિત સર્વ ત્યજ છે, એ માં જેટલું મારાથી સમજાતું નથી તેટલા પૂરતી મારી શકિતનીજ ખાવી છે ” એવા વિચારથી તેનું ચિત્ત સદા દઇ રીતે વાસિત થઈ રહેલું હિય છેતેની અડુંતા અને મમતા આત્મામાં પર્યાવસાન પામેલી હોય છે. ‘ એટલે મારે આત્મા અને તેમાં રહેલા ગુગ તેજ મારા ' એમ તે વિવેક પૂર્વ પર વહેંચણ સાથે સારા છે. અને તેથી “ પાન ઉપાદેય છે અને મારાથી અતિરિક સર્વ હેય-ભાજ્ય છે એમ તેના નિકય હોય છે અને પ્રવૃત્તિ પણ સદા તદનુકળજ કરે છે. આ સર્વ સમ્યકત્વવાન જીવની સ્થિતિ છે અને તે નિરંતર વિચારણીય છે.
મોરૂપી મહેલ ઉભું કરવા માટે સમ્યકત્વરૂપી પાસે મજબુત જોઈએ. કેમકે પાયે કાચા હોય તો તેના ઉપર ચણેલી ઈમારત સુંદર હોય તો પણ યુટી પડે છે. દરેક મુમુત્ર જીવને સમ્યકત્વ મેળવવાની કેટલી મોટી આવશ્યકતા છે એ સમજાવવા હવે બહુ લંબાગની જરૂર જણાતી નથી. દુકામાં કહીએ તે એની દષ્ટિ એવી નિર્મળ થઈ જાય છે કે તે દરેકમાં સારૂંજ - વેત બાજુજ-ગુણેજ જુએ છે પણ કાંઈ ૫ મલિન-કુણ બાજુ - અવગુણે તેની દ્રષ્ટિએજ પડતા નથી. એથી એ જીવ સમ્યગ દષ્ટિ કહેવાય છે. એ દષ્ટિની પ્રાપ્તિ માટે કાંઈ પ્રયાસ થાય, લક્ષ્ય પર લેવાય તે લેખની સાફલ્યતા છે.
આપણને અને સિને એવી સમ્યગ દ્રષ્ટિ સત્વર પ્રાપ્ત થાઓ ” એવું અંતઃકરણથી ઇરછી, તમ્બ થવાનું યાચી-પ્રાથી આ વિરમું છું
વીતરાગ ચરણ પાસક. દલભદાસ કાલિદાસ.
માંગળ.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આગમ પ્રકાશન કાય કાર્યું.
आगम प्रकाशन कार्य. ( તરવાથ ધામની નમાઝોનના ).
ઢનાગો:-જૈતિસદ્ધાંત તમામ ટીકા તથા અ સાથે સ-દરેક પક્ષ-મત. વાળા રાજી રહે તે રીતે પ્રગટ કરવાનું કાર્ય અમદાવાદમાં ખાસ તે નિમિત્ત સ્થા પન થયેલી સંસ્થા તરફ્થી કરવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. આ કાર્યથી અનેક પ્રકારની ડ્રાની છે એમ અમે પ્રથમ બે લેખ લખીને સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે, તેમાં મુખ્ય હેતુ નીચે પ્રમાણેના છે.
૧. જૈનગમે વાંચવાની શ્રાવકને માટે મનાઇ કરવામાં આવી છે તે આનું
૧૧૭
આમાં ઉãઘન થાય છે. એવી આજ્ઞા સહેતુક છે, તેને માટે અનેક પ્રમાણા છે: ૨ મુનિને પણ્ અમુક દીક્ષા પર્યાયે અમુક સૂત્ર વાંચવુ તે આજ્ઞાના પણ લેપ થાય છે. ૩. ઇંદ્ર સુત્રો વાંચવાની બહુશ્રુતાનેજ આજ્ઞા છે તેને પણુ આ કામથી લેપ થાય છે. ૪ સૂત્ર અને તેની ટીકા વિગેરેના પૂર્ણ અનુભવી શિવાય મૂળ કે ટીકા પણ શુદ્ધ તૈયાર થઈ શકે તેમ નથી; તેમાં વળી તેમના અનુભવી સર્વે મુનિ મહારાજામ્મે તે આ કામાં અસંમત છે.
૫ મૂળનો ને ટીકાતા ગુજરાતી કે હિંદીમાં અર્થ પણ છપાવવાની ધારણા તે “” કોઇ પણ રીતે શ્વેતામ્બર આમ્નાયના સૂત્ર, પોંચાંગી અને ગ્રંથાર્દિકના અનુભવી શિવાય બની શકે તેમ નથી અને તેવા અનુભ વીએ આ કાર્યમાં સમતજ નથી, તેા પછી બીજા પડિને કે શાસ્ત્રીઓથી તેવા અર્ધો થવાને તે સભવ ક્યાંથી? એમના અભાવે આ સંસ્થા જેમની પાસે અર્થ કરાવવા ધારે છે તે એટલા બધા જૈન શૈલીથી અજ્ઞાત છે કે તે અર્થને અનર્થજ કરનારા છે એમ અનેક પ્રમાણેાથી સિદ્ધ થઇ શકે તેમ છે. ઉપર જણાવેલા કારણને લઈને અમે આ કાર્યં પ્રત્યે અમારા વિરૂદ્ધ મત પ્રદર્શિત કર્યા છે, અને તે સાથે તેમણે હિંદી અનુવાદ કરવા માટે યેાજેલા શાસ્ત્રીએ કેટલા બધા ખાન છે, અને જૈત ગ્રંથોના અર્થ કરવામાં તેઓ કેટલું બધું અનપણું બતાવે છે તેમજ વિપરીત અર્થ કરે છે તે અમે દ્રવ્યાનુયા ગતા જે પરમશ્રુતપ્રભાવકમંડળના નામથી હિંદી અનુવાદ સાથે બહાર પાડવામાં આવેલ છે અને જે મંડળના આ સસ્થાના આગેવાને અનુયાયી છે, તે દ્રવ્યાનુયોગતર્કણાના હિંદી અનુવાદમાંથી માત્ર પ્રથમના ૫-૭ પાનામાંથી પુષ્કળ ભૂલા બતાવીને સિદ્ધ કરી આપેલ છે. આ વખતે તેજ મંડળ તફથી મારું પવમાં આવેલા સભાષ્ય તત્ત્વાર્થાધિગમત્રના હિંદી અનુવાદમાં વ્યાકર
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ફાચાર્ય તરીકે ગણુતા પંડિત ઠા કુરપ્રસાદ શમાએ કેવી અને કેટલી ભૂલે કરી છે તે સોપમાં બનાવવા માગીએ છીએ. પ્રારંભની સંબંધ કારિકામાં ત્રીજે ક્લેક આ પ્રમાણે છે –
परमार्थालाभेवा, दोपे वारम्भकस्वभावेषु ।
कुशलानुबन्धमेव, स्यादनवयं यथा करी ।।३।। આને અથ આ પ્રમાણે લખ્યો છે “ યદિ મેરૂપ પરમાર્થક લાભ નહે, તથા જાકે આરભકારી કષાયરૂપ દેપકી અસ્તિતા, એસા પ્રયત્ન કરના ચાહિએ કિ, જિસ્મ કુશળ અથાત્ શુભ પ્રયોજન સહિત, આર નિદારહિત હી કમ છે. ૩” આ અર્થ કે યથાર્થ છે તે સંસ્કૃત વાલાના વિદ્વાનો વિચારી શકે તેમ છે. એમાં નવા શબ્દનો અર્થ નિજારહિત કર્યો છે તે પર ખાસ ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે. તેને ૧૩ મે લેક આ પ્રમાણે છે –
शुभसाररसत्त्वसंहननवीर्यमाहात्म्यरूपगुणयुक्तः ।
जगति महावीर इति त्रिदर्शगुणतः कृताभिख्यः ॥१६॥ આનો અર્થ આ પ્રમાણે લાગે છે –“તથા શુભ, સાર, સત્વ, સંહનન ( શરીર રચના વિશેષ ) વીચ, ઓર માહાસ્ય રૂપ ગુણેમેં યુકત, તથા ત્રિશ ( અથાતું શાકત તીસ ) ગુણો સહિત જગતમે મહાવીર સ્વામી ઈસ નામ પ્રસિદ્ધ ( ઈફવાકુ વંશમેં ઉત્પન્ન થે. ) ૧૩.”
આના ઉત્તરાર્થના અર્થમાં કેટલે બધે વિપરીત અર્થ કર્યો છે. ત્રિના શબ્દ દેવતા વાચક છે, એટલી પણ જેને ખબર નથી અને વર્ધમાન સ્વામીનું મહાવીર એવું નામ દેવતાઓએ આપેલું છે એટલી કથાનુવાદની પણ જેને ખબર નથી તે જૈન ગ્રંથના અને પુત્રના ભાષાંતર કરીને શું સત્ય પ્રગટ કરશે અથવા કેટલે અનર્થ કરશે તે વિચારવા જેવું છે. ઉત્તરાર્ધને ખરો અર્થ એ છે કે “દેવતાઓએ ગુણો વડે કરીને મહાવીર એવું જેમનું નામ જગતુમાં પ્રસિદ્ધ કર્યું છે એવા.” આ અર્થને તેમના કરેલા અર્થ સાથે મુકાબલે કરી જે. - પંદરમા કલેકના ચોથા પાદમાં કહ્યું છે કે ના ધનાવવામાં એને અર્થ માં છે કે- શાંતિ કે હીરે મેં ગલે ગમે, ” એમાં વનમાં રાયા ગયાની વાત જ નથી. “શમના હેતુ માટે બુદ્ધિમાન પરમાત્માએ દીક્ષા અંગીકાર કરી ” એ હકીકત છે. છતાં પિતાને અનુકૂળ અર્થ કરી દીધું છે.
૧૭ મા લેકના ઉત્તરાર્ધમાં કહ્યું છે કે – પરીતિ નિઝાઝાર નારિ જીન છે ૭ /
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આગમ પ્રકાશન કાર્ય.
૧૧૯
આને અર્થ કર્યો છે કે-“ માન, મેહ, લેભ તથા માયા ‘ઇન ચાર અને શુભ કર્મોકા સર્વષા ઘાત કરકે-૧૭. ” જુઓ આ અર્થ ! જેને મેહનીયાદિ ચાર ઘાતિકર્મની પણ ખબર નથી અને તે ચાર ઘાતિકર્મોને ક્ષય કરવાથી કેવળ જ્ઞાન પામે છે એટલા ચરિત્રાનુવાદની પણ ખબર નથી તે સાચા અર્થ શી રીતે કરે ? મેહાદિ ચારમાં પણ પોતાને ઠીક લાગ્યા-મનમાં આવ્યા એવા અસ્તવ્યસ્ત ચાર નામ લખી દીધા છે. અહીં તો મેહનીયની સાથે આદિ શબ્દથી જ્ઞાનાવરણી, દર્શનાવરણ અને અંતરાય એ ત્રણ કર્મ લેવાના છે, એટલે તે ત્રણ સહિત કરતા ચાર અશુભ કર્ઘાતિક-આત્માને નાદિ ગુણેને ઘાત કરનારા કર્મો, તેને હણી નાખીને એટલે સર્વથા ખપાવી દઈને-સત્તામાંથી પણ નાશ કરી દઈને ( કેવળ જ્ઞાન પામ્યા ) એ અર્થ છે. તેની સાથે પંડિતજીના કરેલા અર્થને મેળવી છે. આગળ અને પાછળ આ સંબંધકારિકામાં અર્થ કરતાં એટલી બધી ભૂલો કરી છે કે તે બધી ભૂલે બતાવવા જતાં તે બુક કરતાં આ લેખનું પ્રમાણું વધી જાય. તેથી તે વિષે અહીં વિસ્તાર કરતા નથી.
પૃષ્ઠ ૬ પંકિ ૭ માં લખ્યું છે કે પૂવેરામે મગની મુરિ I garશ્રામ તુનિત વસ્ત્રાપ: . તેનો અર્થ “ ઇનમેં સે પૂર્વક લાભ હોને સે ઉત્તર કે પ્રાપ્ત કરના ચાહિયે, ઔર ઉત્તર કે લાભમેં તે પૂર્વક લાભ અવશ્યહી નિયત છે. ” આ પ્રમાણે કર્યો છે. તેમાં મનનાં પદને અર્થ ન આવડવાથી “ચાહિયે એ અર્થ કર્યો છે. ખરો અર્થ એ છે કે “ પૂર્વને લાભ થયે સતે ઉત્તર ના લાભની ભજના છે એટલે પૂર્વ જે સમક્તિ તેને લાભ થયે સતે ઉત્તર જે જ્ઞાન અને ચારિત્ર તેને લાભ થાય કે ન થાય. અને ઉત્તર જે સમ્યગૂ જ્ઞાન તેને લાલથી પૂર્વ જે સમ્યગ દર્શન તેને અને તેથી ઉત્તર જે સમ્યગચારિત્ર તેના લાભથી સમ્યગ દાન અને સમ્યગ જ્ઞાનને લાભ અવશ્ય થાય જ. ”
પૃષ્ઠ ૨૬ માં મન:પર્યાય જ્ઞાનનો વિષય કહેતાં અવધિજ્ઞાનથી અનંતમે ભાગે મનઃ પર્યાયને વિષય છે એમ કહ્યું છે. તેની ભાષ્ય આ પ્રમાણે છે– अवधिज्ञानविषयस्यानन्तभागं मनःपर्यायज्ञानी जानीते रूपिद्रव्याणि मनोरहस्यવિચારતને ન પાળanત્રને નિJaYIળ તિ | આને અનુવાદ બિસાકે વિષયને અનંતમે ભાગકે મના પર્યાયરાની જનતા હૈ. ઔર રૂપી કે બી જે મનમેં રહસ્ય ગુમ ભાવક પ્રાપ્ત મનુષ્ય ક્ષેત્રમેં અવસ્થિત ઇ, ઉનકો જાનતા છે. એર માનુષ ક્ષેત્રમે સ્થિત વિશુદ્ધતર રૂપી દ્રવ્ય હૈ, ઉનકે મન:પર્યાયની જનતા છે.”
આ અર્થ કે ગધડા વગરને કર્યો છે તે જોવાનું છે. મન પર્યાય જ્ઞાનીને
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કૉનધર્મ પ્રકાશ. વિષય કેટલું છે કે કે છે તે ખબર ન હોવાથી જેમ આ વધ્યું તેમ લખી દીધું છે. તેમાં છેલ્લું વાકય તે તદન ખૂલ ભરેલુંજ લખ્યું છે. ને બો વાર્થ એ છે કે “અધિળી | વિષય કરવાં મન:પયોથ રાની અને મા બા ને . . . . . . છે - બ માં હત ાંશ પક્રીય વેબ પાન પા પાબુમાવેલા એ રૂપ અને વિશુદ્ધાર મનાદ્રવ્યને બાગ.આ અર્થને ઉપર બતાવેલા અર્થ સાથ મુકાબલો કરી જે.
* પુછ ૨૮ પંક્તિ ૧૮ માં કોઈ જીવને ગતિ ન બે ગાન થાય છે એમ લખીને “ અથવા મતિ અવધ, મતિ મન:પર્યાય હતે હ.” એમ લખ્યું છે. તે તેમનું રાનપાનું બતાવે છે. કારણ કે એ પ્રમાણે છે રાન થતા જ નથી. અવધિ ને મનઃ પયાંય ગાન ગતિ શનવાળાને જ થાય છે. - પાંચ શરીરના સ્થિતિ પ્રત વિષને પ્રાંગે ૫૯ - નોટમાં લખ્યું છે કે- “ તથા વિકૃત ભી વિશેષ છે. જેસે દારિકકી જઘન્ય અથતુ સબસે પૂન રિથતિ અંતર હર્ત પર્યત ડ આર ઉત્કર્ષ અથતુ અધિકસે અધિક ૩૩ સાગરોપમ પર્યત સ્થિતિ છે. આમાં દારિઠની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ૩ પાપપર લખવી જોઈએ અને વેકિયની ઉ ૨૩ સાગરોપમ લખવી જોઈએ. આ વિવિધ વિકોષમાં બીજી પણ ભૂલ છે. તે આહારક શરીરની તેમજ અંદારિક શિવાય છે. શરીરની જઘન્ય સ્થિતિની વાત બીલકુલ રહી ગઈ છે. આ બધા ૯પતાનો પ્રભાવ છે.
પૃષ્ઠ ૬૪ માં પારાવાપુતારા:મામૂના ઘનાક્રવાસરાઘg: રાઘડધા ઉથના
આને અર્થ-ને પ્રભા, શર્કરા પ્રા, વાલુકા પ્રભા, પંક પ્રભા, ધૂમ પ્રભા, મ: પભ', આરે મહતમ પ્રજા એ રામ પૃથિવી અધો અધ ભાગમેં ઘવાત આ ગુવત, તનુવાત તથા આકાશ પ્રતિછિત છે આ પ્રમાણે કર્યો છે.
આ અર્થની અંદર વસાવુ શદને અર્થ ન આવડવાથી “ઘનવાત ને અંબુવત” કર્યો છે. તનુવાન ઉપરથી લીધા છે અને પૃથ{: નો અર્થ મૂકી રાધે છે. અને ખરો અર્થ “ઘના એટલે ઘનેદધિ, વાત શબે ઘન વાત ને તનુરાત તથા આકાશ ઉપર હતી અને તે પ્રેમી નીચે ની વધારે વધારે પહોળી { " આ પ્રમાણ છે. જે તેની ભવ્યમાં પશુ કહે છે તે જોયું છે તે
તજ ગામનાત. ભાષ્ય લખ્યા પછી તેને અર્થ લખવામાં પણ ઉપર પ્રમાણે જ છે. છે. ક્યાં છે. વનવુ વાતાવતા ને અર્થઘનવાત, અનુવાત તયા આકાશ પ્રતિષ્ઠિત અથૉત્ ઘવાત, અનુવાત, તનુવાત તથા આકાશ
ધાપર હ. આમ લખે છે, પોતાનાજ લખેલા અર્થમાં પણ પોતે પૂવ પર શું
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આગમ પ્રકાશને કાય.
૧૨૧
લખે છે તેના પર ધ્યાન આપ્યું નથી, કારણકે ઉપર જણાવેલા વાકયને સ્પષ્ટ કરતાં મધ્યકારે ત્યાર પછી કહ્યું છે કે-૩રપૃથિવી પૂરૂતિgp, ઘોધના તિ, પિત્ત ઘાસચાઈ, ઘiાતા તાવાતા પ્રતિg, ai પાપોમૂતાજા ! આને અર્થ તેમણે કર્યો છે કે- “ ખર (ક) પૃથિવી તે અંક (કચડ) પર પ્રતિષ્ઠિત છે, આર પંક ઘનોદધિ વલય પ્રતિષ્ઠિત છે. ઘનોદધિ વાય ઘનવાત વલય પ્રતિક (આધાર) છે, એર ઘનવાત તનુવાત (સૂમવાયુ) પ્રતિક છે, ઓર તનુજાત વલય કે પશ્ચાતું મહાતમભૂત ( અંધકાર પૂર્ણ ) આકાશ હ. ” આ અર્થ તરફ તેિજ દષ્ટિ કરી હતી તે મૂળ રને અર્થ પોતેજ ઉપર લખ્યું છે તે ભૂલ ભરેલે લખત નહીં. પણ એમ પૂવોપર જેવું શું કામ પડે ? તપાસનાર કે પૂછનાર કઈ મળે નહીં, એ
કે મહેનતને બદલે મેળવીને અનુવાદ સંપી દીધું. છપાવનાર છપાવીને બેઠા પછી શુદ્ધ, અશુદ્ધ કે ઠીકઠીકને વિચાર કરવાની જરૂર શી?
આગળ પૃષ્ઠ ૬૫મા માં પતિ ૧૫ મીમાં ભાગ્યકારને લેખ આ પ્રમાણે ५ -रत्नप्रभा घनभावेनाशीतंयोजनशतसहसं शेपा द्वात्रिंशदष्टाविंशतिધિંગરંgશવારાષ્ટ્રપતિ આમાં ઘનમાવનાdયોગનતસ એનો અર્થ ૧૮૦ હજાર જન થાય છે, તે ન જાણુવાને લીધે તેમજ હકીક્તના અજ્ઞાનપણને લીધે અર્થ તદન વિપરીત ક્યો છે. આનો અર્થ આ પ્રમાણે કર્યો છે–“રત્નપ્રભા પૃથિવી ઘનભાવસે તે અસ્સી લાખ યોજન હ આર શેષ પૃથિવી કમસે બત્તીસ,
ઇસ, વસ, અારત સહિ, ઔર કુછ અધિક આઠલાખ યે જન ઘન ભાવસે
" આ સર્ષમાં કેટલી ભૂલ કરી છે તે તેનો ખરો અર્થ જાણવાથી સમજી શકાશે. આને ખરા અર્થ એ છે કે –“રત્નપ્રભા પૃથિવી જાડપણમાં એક લાખ એશી મહારાજની છે અને બીજી પૃથિવી કમથી એક લાખ ઉપર બત્રીસ હજાર, અાવીશ હજાર, વીશ હજાર, અઢાર હજાર, સોળ હજાર ને આઠ હજાર જન છે, એટલે બીજી શર્કરપ્રભા એક લાખ ને બત્રીસ હજાર જન, ત્રીજી એક લાખને અડ્રવિશ દ્વાર એજન, રાવત સાતમી પૃથ્વી એક લાખને આઠ હજાર જન જાડ
પબુમાં છે. ”
આ પ્રમાણેના પર ચર્થથી અનુવાદકારે પિતાને કરેલા અર્થમાં કેટલું વિપરીત પણે દશાવ્યું છે ? આવી રીતે ખરી હકીકતના અજ્ઞાત પંડિત
છા પ્રાણ અર્થ લખે, અને તેને આધારે શીખનારા શીખે, તેમજ તે ઉપરથી પરીક્ષા આપે, એ માં ઉત્તરે ત્તર ઉસૂત્રવાદ કેટલે પ્રસરે ? આને સુરો એ વિચાર કરવા ગ્ય છે. આગમ પ્રકાશનમાં પણ આમ જ થવાનું છે. અમને તે અ. કાં પણ તેમાં વધારે વિપરીત થવાને ભાસ થાય છે. તે એટલા કારણથી
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
કે એમાં તે વળી તે સંસ્થાના કાર્ય વાહકને દિગંબરી, સ્થાનકવાસી વિગેરે સર્વને રાજી રાખવાનો વિચાર છે એટલે અર્થને અનર્થ અને તે ઉપર શિખા વૃદ્ધિ પામશે. હજુ પણ તેના કાર્યવાહકોએ અનુવાદ કરાવવાનો વિચાર બંધ રાખવાની જરૂર છે. અનુવાદ તે ખરો થઈ શકવાને જ નથી. તેના ઘણા કારણે છે તે અત્ર લખીને લેખ મેટો કરવાની જરૂર નથી. આટલા ઉપરથી પણ સમજાય તે ઘણું છે.
તવાથધગમના અનુવાદમાં બીજી પણ પારાવાર ભૂલે કરેલી છે. તે અમે કમે કમે બતાવ્યા કરશું. એ અનુવાદની બુક કેઈપણ રીતે અભ્યાસ કરવામાં કે તે પરથી પરીક્ષા લેવામાં ઉપયોગી છે જ નહીં. એ અસત્ય અભ્યાસ કરે, કરાવવો તે કેઈપણ રીતે યે નથી.
નાની નાની ભૂલની ઉપેક્ષા કરતાં પણ મોટી મોટી ભૂલ બતાવવાને માટે આવા લેખ દશ પંદર લખી શકાય તેમ છે. અમે કમસર તેને પ્રદર્શિત કરવાનો પ્રયત્ન માત્ર હિતબુદ્ધિથીજ કરવાના છીએ કે જેથી હવે પછી આવું કાર્ય કરીને કાર્ય કર્યું માનવામાં ન આવે અને ફરીને ભૂલ ન થાય. હાલ તે આટલુંજ લખીને લાગતા વળગતાનું ધ્યાન ખેંચીએ છીએ અને સૂચવીએ છીએ કે હજુ પણ સાહસ ન કરે, જુઓ, વિચારે, અર્થ કરનાર કોણ છે? તેને કે ને કેટલે અભ્યાસ છે? તેને ખરાપણાની ખાત્રી કોણ આપે છે? ઈત્યાદિ બાબતનો વિચાર કરી આગળ પગલું ભરે કે જેથી તમે ઉસૂત્ર હકીકતના પ્રકટકર્તા ન કહેવાઓ અને કોઈ ભદ્રિક માણસનું દ્રવ્ય અકાર્યમાં વપરાતું અટકે.
ઈત્યમ્,
स्थानकवासी भाइओने चेतवणी
रामरासमां करेलो फेरफार. રામરાસ કે જેમાં રામચંદ્રને અધિકાર છે અને જે કવિ કેશરાજજીને કરેલે ગુજરાતી ભાષામાં ઢોળબંધ છે. તેનું નામ સ્થાનક્વાસીઓ રામરસ પણ કહે છે તેના કત્તાંનું ખરું નામ કેશરાજ મુનિ છે. અને રાસનું નામ રામ થશે રસાયન રાસ છે. આ રાજ વિજમતિ કે જેઓ પિતાને ગ૭ને વિજય ગચ્છના નામથી ઓળખાવે છે તેમાં થયેલા કેશરાજ મુનિએ રચેલ છે. વિજામતી સંવત ૧૫૬૦ માં લંકામતમાંથી નીકળેલ છે. તેનું નામ તેના ચલાવનાર બીજા ઉપરથી તેમજ લંકાથી બીજો નિકળેલ હોવાથી બીજામતી કહેવાય છે તેમણે પ્રતિમા માનેલી છે, ઉથાપી નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
સ્થાનકષાસી ભાઇઓને ચેતવણી :
૧૧૩.
આ રાસ પ્રથમ કેાઈએ છપાવેલ હતા, તેની ઉપરથી સ'વત ૧૯૬૯ માં કાઠારી કશળચક્ર તેમજીએ મુબઇમાં શિલા છાપમાં છપાવેલે છે, અને ભીમશી માણેકને ત્યાં વેચાય છે. તેની અંદર મૂળ કર્તાના શબ્દો કરતાં ઘણી જગ્યાએ ફેશ્કાર કરેલા, પરંતુ તે હકીકત આજસુધી જાહેરમાં આવી નહેાતી, હાલમાં શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જૈન પુસ્તકોદ્ધાર ખાતા તરફથી એ રાસ તેની અસલ પ્રત ઉપરથી છપાયેલ છે. તેની સાથે ઉપર જણાવેલેા રાસ કે જે સ્થાનકવાસી ઉર્દૂ દુક મતિએ છપાવેલે છે તેને પ્રસંગેાપાત મેળવતાં તેની અંદર જ્યાં જયાં જિન પ્રતિમાના અધિકાર છે તે તમામ કાઢી નાખ્યા છે અથવા ફેરવી નાખ્યા છે. શબ્દરચના ફેરવો નાખી છે અને પોતાની મનોવૃત્તિને અનુકૂળ રચના કરવા માટે સુઝે ન કરવા ચગ્ય પ્રવૃત્તિ કરી છે. તેમાંથી બે ચાર હકીકત વાંચકેાને પરીક્ષા કરવા માટે આ નીચે જણાવવામાં આવે છે.
ઢાળ ૪ થી માં ‘વાલિ મુનિ અષ્ટાપદ ઉપર કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાને રહેલા છે ત્યાં રાવણ આવે છે, ઉપદ્રવ કરે છે અને તેમાં પાછા પડે છે. ત્યારપછી તે ભરત ચક્રીએ કરાવેલા જિનમદિરમાં જાય છે અને પ્રભુ પાસે ગીત નૃત્ય કરે છે. તે વખતે ધરશેદ્ર ત્યાં આવે છે અને તેની એકાગ્રતાને જોઈને પ્રસન્ન થવાથી અમે ઘ વિષયાશક્તિ તે રાવજ્રને આપે છે. ' આ અધિકાર છે. તે પ્રસગની ગાથા ૧૮ મી માં ‘ દેવ જીહારી જુગતિસુ, જિનગુણ ગાવે ભતિસુ, ભ તવ ધરગુંદ્ર ધાવીએ એ; અમેઘવિજ્યા નામે ભલી, શક્તિરૂપ છે નિરમલી, નિ॰ વિધા દેઈ સિધાવીએ એ. ૧૯. આ ગાથાનું પહેલુ' પદ ફેરવીને આ પ્રમાણે છાપ્યું છે—
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાધુ જીહારી યુક્તિમુ, જિનગુણ ગાવે ભક્તિસુ, ભક્તિસુ, તવ ધરણેન્દ્ર પધારીઓ એ; ઇત્યાદિ.
આમાં પ્રગટપણે ભૂલ તરી આવે છે. દેવ જીહારવા કહેવાય છે, મુનિ જુહારવા કહેવાતા નથી. વળી જિનગુણુ ગાયા તે જિનમદિરમાં જઇને ગાયા છે તેની સાથે પહેલુ પદ સબંધ ધરાવે છે અને ધરણેદ્ર ત્યાંજ આવેલા છે.
ઢાળ ૧૦ મીમાં ‘આજનાસુ ંદરીના અધિકારમાં મુનિએ તેને પરભવ કહ્યા છે. તેમાં :નકપુરના રાજા કનકરત્નની છે રાણી પૈકી 'જનાસુંદરી પહેલી રાણી નકાદરી નામે હતી. તેણે ખીજી રાણી લક્ષ્મીવતીની દરરાજની પૂજવાની જિનપ્રતિમાને ઉપાડી લઈને અશુચિ સ્થાનમાં છુપાવી, તે દેખીને જયશ્રી નામના સાધ્વીએ તેને બહુ નિભ્ર'છી, એટલે તે ખસીયાણી પડી અને પ્રતિમાજી પાછા અરુચિ સ્થાનમાંથી કાઢી પવિત્ર કરી અસલ સ્થાને મુકી દીધા. આ પાપના ઉદય થવાથી તેને આજનાસુંદરીના ભવમાં અત્યંત દુઃખ સહન કરવું પડ્યું.' આ
*
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈનધર્મ પ્રકાશ,
૧૨૪
અધિકારને અગે અસલ માસમાં ૧૧ થી ૧૬ સુધી છ ગાથા છે. તે જુકેએ છપાવેલા રાસમાં તદન ફેરવી નાંખી છે અને તેમાં પૂર્વે શું પાપ કરેલું' તે મનાવતાં છેવટે કહ્યું છે કે- માતા પુત્ર અંતર રાખી, તેનલ્ટ્રા ફળ લીચે છે ચાખી ’” આટલા ઉપîથી વિચારી જુઓ કે અજનાસુંદરીને પડેલુ દુઃખ કેટલુ છે અને આ વાસમાં બતાવેલું' તેનુ' કારણ કેટલું છે ? માતા પુત્રમાં અ તર રાખવા જેવા કારણને અંગે ૨૨ વર્ષના પતિ સાથે વિયેગ, અસતીપણાનું કલ'ક, વનવાસનુ દુ:ખ અને પિયરથી પણુ તિરસ્કાર એબધુ દુઃખ સંભવતુ જ નથી. જિનપ્રતિમાની આશાતનાનુજ એવુ કટુક ફળ સંભવે છે. પશુ જયાં નેત્ર મીંચાઈ જાય ત્યાં પછી ખરી વાત સુજતીજ નથી.
ܕܕ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેજ ઢાળમાં આગળ અજનાસુંદરીએ ગુફામાં શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીની પ્રતિમા પધરાવીને પૂજા કર્યાંને અધિકાર છે. એ પ્રસ`ગમાં રાસમાં કહ્યુ` છે કે-મુનિ સુવતિજન પૂજા કરતી, વર્તે છે શુભમતિ અનુસરિત. આને બદલે દુ ઢક ભાઇઓએ લખ્યુ છે કે-“ મુનિસુવ્રત જિન ધર્મ કરતિ, વતે છે શુભમિત અનુસતિ. આ ફેરફાર કરતાં તેમણે વિચાર કર્યો નથી કે આપણા શબ્દોજ. આપણી ચેરી પકડશે; કેમકે અમુક પ્રભુના ધર્મ કરતી, એમ કે।ઇપણ જગ્યાએ કહેવામાં આવતું નથી; ફકત જૈન ધર્મ કરે છે-પાળે છે એમ કહેવામાં આવે છે. પણ્ કઈ રીતે જિનપ્રતિમા ને જિનપૂષ્પ ઉત્થાપવી ત્યાં પછી સભ- . વિંત અસંભવિત કે સાચું ખેતુ શું જોવુ ?
ઢાળ ૪૬મીમાં રાવણુ બહુરૂપિણી વિદ્યા સાધવા માટે શાંતિનાથજીના ચૈત્યમાં જઇને બેઠો છે. તે પ્રસગે અસલ રાસમાં ઘણી ગાથાએ છે અને પ્રગટ રીતે જિનચૈત્યમાં ગયાને, જિનપૂજા કર્યાને વિગેરે અધિકાર છે તે તમામ ફેરવી નાખ્યું છે. અસલ રાસમાં જયાં શાંતિનાથજીના દેરાસરમાં આવ્યાના અ. ધિકાર છે ત્યાં દેરાસરમાં આવ્યા પછી કહ્યું છે કે—
શાંતિનાથ જિને, કરે પ્રથમ સનાત્ર; તેહ પણ અઠ્ઠોત્તર, કરા રે પાન ગાત્ર. દેવ તું સહુ દેવના, શાંતિના કરનાર; આકૃતિ સાયર તારણા, શિવવધુના ફૈ ભલા ભરતાર. સર્વ હી સુખ સંપદા, સર્વ હી કલ્યાણ; સ્વામીના પદ સેવતાં, મહિમા મરૂ સમાન, પૂજા અષ્ટ પ્રકારની, કરતાં અષ્ટ હી સિદ્ધિ; અણિમાદિક આછી મહા, પૃથ્વી રે માંહી પ્રસિદ્ધિ ઇત્યાદિ ગાથા છે. તેને બદલે કૃત્રિમ રાસમાં
એમ વિમાસી આવીએ રે, પાષધશાળામાંહિ; મણિ પીઠિકા ઉપરે. જાઈ બેઠો રે જ્યાંહિ,
For Private And Personal Use Only
*lo
ર૦ ૧
ર૦ ૬
રાત ૭
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્થાનકવાસી ભાઈઓને ચેતવણી.
૧૨૫
આ પ્રમાણેની ઘણી ગાથાઓ નવી બનાવીને ગોઠવી દીધી છે. બંને રાસને મુકાબલ કરતાં આ કય તરતજ જણાઈ આવે તેમ છે.
પ્રાંતે છેલ્લી ૬૨મી ઢળમાં એક બાધામાંથી “ નંદીસર આદિ સહુ તીરથ કેરી જાત્રા કરાય” એ બે પદ કાઢી નાંખ્યા છે. બીજી એક ગાથામાંથી બીજા બે પદ કાઢી નાખ્યા છે એમ કરીને એક ગાથા ઘટાડી છે અને પછી કર્તાની પ્રશસ્તિની ૪ ગાથાઓ તદ્દન કાઢી નાખી છે તે નીચે પ્રમાણેની છે.
વિજયગચ્છ ગચ્છનાયક ગીર, ગેયમને અવતાર; વિજયવંત વિજ્યઋષિ રાજા, કીધે ધર્મ ઉદ્ધાર ધર્મ મુનિ ધર્મજ ધરી, ધર્મત ભંડાર; ખિમા દયા ગુણ કેરા નાયક, સાગર એમ ઉદાર, શ્રી ગુરૂ પદ્મ મુનીશ્વર મટે, મે જેહને વંશ ચકરાશી ગ૭માં જાણીત, પ્રગટપણે પરશંસા તાસ પટેધર ગુણ કરી ગાજે, ગુણસાગર ગુણવંત; કસુતન કલ્પતરૂ કલિમેં, સુર શિરોમણિ સંત
આ ચાર ગાથા મુકી દીધાની ચોરી તેના છપાવેલ રાસમાંજ પકડાય છે. તે આવી રીતે કે આ ગાથા મુકી દઈને તેના છપાવેલા રસમાં ત્યારપછીની ગાથાઓ છે તેનું પહેલું પદજ એ છે કે-એ ગુરૂદેવતણે સુપસાથે, ગ્રંથ ચ સુપ્રમાણ; જુઓ ! આ પદજ તેની અગાઉ ગુરુપરંપરાને નામ હોવાનું સૂચવે છે છતાં તેને લેપ કરતાં અને આવી પ્રગટ ચેરી કરતાં વિચાર કર્યો નથી.
આ સિવાય બીજા પણ બહુ જગ્યાએ ફેરફાર કર્યા છે તે સર્વ બતાવવા જતાં લેખ વધી જાય તેમ હોવાથી આટલી વાનકીજ માત્ર બતાવી છે. વધારે જાણવાની ઈચ્છાવાળાએ બે રાસ મંગાવીને મેળવી જેવા. •
જિનપ્રતિમા ઉથ્થાપવા માટે સૂત્રોમાંથી પણ ઘણી જગ્યાએ પાઠ ફેરવ્યા છે, અર્થ ફેરવ્યા છે અને ઉત્સવ પ્રરૂપક થઈ અનંત સંસાર વધાર્યો છે. તેની સાક્ષી આ રાસમાં કરેલ ફેરફાર પૂરે છે. જે આ રાસ તેની અંદર જિનપ્રતિમાને અધિકાર હોવાથી પિતાને રૂચિકર થાય તેમ નહોતે તે જેમ ૩૨ ઉપરાંતના સૂત્ર, પંચાંગી અને ધુરંધર પૂર્વાચાર્યોને કરેલા સંખ્યાબંધ ગ્રંથે અગ્રાહ્યા કરી દીધા છે તેમ ખાને પણ અગ્રાહા ક હતું, પરંતુ આ ફેરફાર કરીને પાપમાં વૃદ્ધિ કરવી નહેતી. આટલું ખાસ સ્થાનક્વાસી ભાઈઓના હિત માટે લખવાની જરૂર જણાવાથી લખ્યું છે, તેથી આ લેખ વાંચીને ખેદ ન કરતાં થયેલી ભૂલને પરત કરે અને હવે પછી આવું કાર્ય ન કરવું કે જેથી લેખકને પ્રયાસ સફળ થાય તથાસ્તુ.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૬
જેનધર્મ પ્રકાશ
आठमा व्रत उपर कथा.
આd રાકધ્યાન, શસ્ત્ર પ્રદાન, પાપકર્મને ઉપદેશ તથા પ્રમાદાચરણ –એ ચાર પ્રકારે અનર્થદંડ કહેવાય છે, તેને જે ત્યાગ કરે તે ત્રીજું ગુણવ્રત છે.
આર્તધ્યાન ને રોદ્રધ્યાનના ચાર ચાર પાયા અથવા ચાર ચાર ભેદ છે. ઈષ્ટવિયોગ, અનિષ્ટ સંગ, રોગચિંતા, આગામી ચિંતા એ ચાર પ્રકાર આર્તધ્યાનના છે અને હિંસાનુબંધિ, મૃષાનુબંધિ, ચાયનુબંધિ અને પરિગ્રહાનુબંધિ આ ચાર પ્રકાર રેદ્રધ્યાનના છે. એનું વિશેષ વર્ણન અન્ય સ્થાનેથી જાણવું. આવા પાપકારી ધ્યાન થાવા કે જેથી તિર્યંચ અને નરકની ગતિને બંધ પડે તે અશુભધ્યાન નામને અનર્થદંડનો પ્રથમ પ્રકાર છે. જેનાથી હિંસા થાય એવા ઘટી, ઉષળ, મુશળ, દાતરડાં વિગેરે અનેક પ્રકારનાં શ, અગ્નિ વિગેરે માગ્યાં આપવાં કે જેથી તેના વડે થતા પાપકર્મને-વગર કારણે--પિતે પાપ કર્યા વિના આપનાર ભાગીદાર થાય છે એ હિંન્નપ્રદાન નામને અનર્થદંડને બીજો પ્રકાર છે. કઈ અન્યને પાપકાર્ય કરવાને ઉપદેશ આપ-શિખામણ આપવી, મકાન બાંધવાની, સ્ત્રી પરણવાની, ખેતી કરવાની, મીલ, જીન, પ્રેસ વિગેરે કરવાની અથવા એવી બીજી અનેક પ્રકારની સલાહ આપવી કે જેને પરિણામે ત્રસ સ્થાવર અનેક
ની વિરાધના થાય તે પાપપદેશ નામને અનર્થદંડને ત્રીજો પ્રકાર છે. અને નાટક જેવા, ઇન્દ્રિયના વિષયની તૃપ્તિને માટે નવા નવા સાધનની જના કરવી, અન્યનું અહિત ચિંતવવું, જુગટુ રમવું, ધાન્ય, ઘાસ, ઢેર વિગેરે લેવાની સલાહ આપવી, કલહ કરે ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે પ્રમાદાચરણ કહેવાય છે તે અનર્થદંડને ચોથે પ્રકાર છે. ઉત્તમ પુરૂષે આવા નિષ્કારણે કર્મબંધ કરાવનાર અનર્થદંડમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. જેઓ તેનાથી ન્યારો રહે છે તેઓ અશુભ કર્મબંધ કરતા નથી અને શુભકમને સંચય કરે છે.
અનર્થદંડની વિરતિ નામના આ વ્રતને વિષે ઘેર્યવાળા પુરૂષે સુરસેનની જેમ શુભકારક સંપત્તિથી દેદીપ્યમાન થઈને માટે ઉદય પામે છે.
અનર્થદંડ વિરમણ ઉપર સુરસેનની કથા. દેવપૂજાના ઉછળતા સુગંધમાં લુબ્ધ થયેલા ભમરાએ વારંવાર જેની પ્રશંસાનું ગાયન કરે છે એવી લક્ષમીથી ભરપૂર બંધુરા નામની નગરી છે. તેમાં ઉગ્ર વિર પુરૂની સેનાને શિરોમણી અને પવિત્ર આચરભુવડે ઉજવળ વીરસેન નામને રાજા રાજ્ય કરતું હતું. તેને ક્રોધાદિક અત્યંતર શત્રુઓને પ્રહાર કરવામાં ધર્મરૂપી બાણ જેવા શુભકારક સુરસેન અને મહાન નામના બે પુત્ર થયા. લેકે તે બન્નેના રૂપમાં તથા સાહચર્યમાં ઉપમાન અને ઉપમેય પાનું
1 નિરંતર સાથે રહેવાપણામાં
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આઠમા વ્રત ઉપર કથા.
૧૨૭
તથા વાચક અને વાસ્થપાશું વિચારતા હતા. સદ્ધતુના અવેલેનમાં ધર્મના નેત્રરૂપ; મહાદિકનું મર્દન કરવામાં ધર્મને બાહરૂપ અને સદાચરણનું આચરણ કરવામાં ધર્મના ચરણ (પગ) રૂપ તે બને ભાઈએ અત્યંત શોભતા હતા. એકદા મહાસેનની જિલ્લા ઉપર અકસમાતું આશ્ચર્યકારક અને દુસહ સેજે થઈ આવ્યું. તેની શાંતિને માટે એ જે જે ઉત્તમ ઔષધે કર્યા, તે તે એ થી તે જિલ્લાને સેજે કૃપણના લેભની જેમ ઉલટે વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યું. તેથી હવે ધર્મ રૂ૫ ઔષધજ યુક્ત છે” એમ બોલતા એ જેમ ગણિક ધન રહિત જાર પુરૂષને ત્યાગ કરે તેમ તેને ત્યાગ કર્યો. પછી તે રાજપુત્રની જિ અનુક્રમે સડી ગઈ, અને તેથી તે માખીઓની અનિવરિત (ખુલ્લી મૂકેલી) દાનશાળારૂપ થઈ ગઈ. એટલે પથિક અને જેમચંડાળના વાડા (શેરી)ને દૂરથી ત્યાગ કરે તેમ ઉગ્ર દુધના સ્થાનરૂપ તે કુમારને તેની પત્ની, પિતા અને માતાએ પણ ત્યાગ કર્યો. તેવી સ્થિતિવાળે તેને જાણીને ત્રાતૃસ્નેહને આધીન થયેલે સુરસેન દુઃસહ દુર્ગધને સહન કરીને પણ તેની સમીપે રહે, અને “ જ્યાં સુધી આ (ભાઈ)ને આ વ્યાધિ છે, ત્યાં સુધી મારે ભેજન કરવું નહીં, તથા જે આ (ભાઈ) આ વ્યાધિ) થી મરી જાય તે માટે પણ અનશનવડે મરી જવું.” એ પ્રમાણે દઢ નિશ્ચય કરીને તે તેની પાસે બેઠે, અને તેના મુખમાં પિસતી માખીઓને વસ્ત્રના છેડાવડે ઉડાડવા લાગ્યા. તેમજ નવકાર મંત્રનું વારંવાર સ્મરણ કરાવતે સતે તે મંત્રવડેજ પ્રાસુક જળને મંત્રી મંત્રીને તેની જિલ્લા પર તેનું સિંચન કરવા લાગ્યું. તેથી કરીને સુધાર્તા માણસને જેમ કેળીયે કાળીચે સુધાની શાંતિ થતી જાય છે, તેમ તેને તે મંત્રિત પ્રાસુક જળના સિંચનવડે અનુક્રમે વ્યથાની અધિક અધિક શાંતિ થવા લાગી. એ રીતે એક મુહૂર્તમાં તેનું મુખ વ્યથા રહિત, ત્રણ રહિત, રોગ રહિત, દુર્ગધ રહિત તથા સુગંધ યુક્ત થયું. “ ધર્મ કયે ઠેકાણે પ્રભાવયુક્ત નથી? ” જે રેગને અસાધ્ય માની ને સમૂહે છેડી દીધું હતું, તે રેગ ધર્મવડે તકાળ અસ્ત (નાશ) પામે. “સૂર્યથી નાશ કરી શકાય તેવા અં. ધકારને છેદવામાં પતંગીયા શી રીતે શક્તિમાન થાય ?” પછી રાથી મુક્ત થયેલા સૂર્યની જેમ રેગથી મુક્ત થયેલા અને પ્રથમની જેવી જ કાંતિના સમૂહને પામેલા તે રાજકુમારને જોઈને સર્વ લેકે આનંદ યુક્ત થયા. ત્યારપછી શ૬ ઋતુમાં ચંદ્ર અને સૂર્યની જેમ તે બન્ને ભાઈઓ પ્રભાવવાળા ધર્મને વિષે અધિક પ્રવર્તમાન થયા.
અન્યદા કઇ દિવસે આકાશને ચંદ્રની જેમ તે પુરના ઉદ્યાનને અવધિ. જ્ઞાનવાળા શ્રી ભદ્રબાહુ નામના આચાર્ય મહારાજે વિભૂષિત કર્યું. તે વખતે તે બને ભાઈઓએ ગુરૂ પાસે જઈ તેમને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરવા પૂર્વક વંદના કરી, પછી તેમની સન્મુખ બેસી ધર્મદેશનાનું કાણું કર્યું. સવા દેશના
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२८
જે-ધમ પ્રકા,
મૃતનું પાન કર્યા પછી સુરસેને પિતાના ભાઈની જિહાના રોગનું કારણ ગુરૂમહારાજને પૂછ્યું. ત્યારે તે ગુરૂ પ્રવચનરૂપી ક્ષીરસાગરના કલેલ જેવું તથા સંસારરૂપી અરણ્યથી ઉત્પન્ન થતા કલેશને નાશ કરનારું વચન બોલ્યા કે—
પૃથ્વીના ભૂષણ રૂપ, ઈદ્રના પુરની કાંતિની સ્પર્ધા કરનારૂં તથા વિશ્વમાં વિખ્યાત એવું મણિપુર નામનું નગર છે. તેમાં શત્રુઓના મુખને શ્યામ કરનાર તથા જનધર્મ રૂપી અમૃતના સમુદ્રને ઉલ્લાસ કરવામાં ચંદ્ર સમાન મદન નામે એક સુભટ હતા. તેને તુલ્ય આકૃતિવાળા, તુલ્ય શક્તિવાળા, તુલ્ય અર્થ ( પુરૂષાર્થ ) વાળા, તથા તુલ્ય તેજવાળા જાણે તેને બે હાથ હોય તેવા ધીર અને વીર નામના બે પુત્રો થયા. જિન પ્રવચનને આનંદરૂપ અમૃત રસને સ્વાદ લેવાવાળા તે બને કુમારો સંસાર રૂપી સર્ષથી ઉત્પન્ન થયેલી મેહરૂપી વિષની મૂછીથી ગ્રસ્ત ( વ્યાસ) થયા નહોતા. એકદા તે બન્ને કુમારે પિતાના ઉદ્યાનમાં ગયા. ત્યાં વસંત નામના પિતાના મામા કે જે મુનિ હતા તેને ઘણા પુરૂ એ પરિવરેલા અને પૃથ્વી પર પડેલા જોયા. તેને જોઈને “આ શું થયું? આ શું થયું ? ” એમ બેલતા અને આકુળ વ્યાકુળ ચિત્તવાળા ધીરકુમારના પૂછવાથી નેત્રમાંથી અશુપાત કરતે એક પુરૂષ બે કે “કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાને રહેલા આ મુનિને કરડીને એક દુછ સર્ષ રાજાને અપરાધી જેમ કિલ્લામાં પેસી જાય તેમ આ મોટા બિલમાં પડી ગયેલ છે. તે સાંભળીને ધીરને નાને ભાઈ (વીર) મામા ઉપરના મેહને લીધે ક્રોધથી બે-“હે રાંકડાઓ ! એ નાશી જતા પાપી સર્ષને તમે કેમ ન હ?” ત્યારે ધીરકુમાર નાના ભાઈને કહ્યું કે-“હે મહાત્મા! સર્ષ પોતાના શુભ કર્મને યોગે જીવ ગયે છે, તેમાં તું જિહાએ કરીને ફગટ પાપ કેમ બાંધે છે?” વિરે તેને ક્રોધથી જવાબ દિધે કે-“મહામુનિને ડસનાર તે દુછ સપને હયાથી પણ ધર્મ થાય, તે તેને મારવાની વાણીથી પાપ કેમ બંધાય? વળી સાધુ પુરૂનું પાલન કરવું અને દુષ્ટનો નિગ્રહ કરે એજ ક્ષત્રિયનો ધર્મ છે. એ વાત જે અસત્ય હોય તે મારી જિલ્ડને ભલે પાપ લાગે.” આ પ્રમાણેની તેની વાણી સાંભળી તેપર વિચાર કર્યા વિનાજ અત્યંત દયારસવાળા પીરકુમારે મણિ, મંત્ર તથા અંબ ધિના પ્રયોગથી મુનીને જીવાડથ. યતીના જીવવાથી મેટા આનંદની વર્ણિકાઉપ પ્રીતિને ધારણ કરતા તથા સર્વ લોકેએ પ્રશંસા કરેલા તે સુભટના જુ શુભ ધમને પળતા, પાપ કર્મને નાશ કરતા તથા કીર્તિ વડે પોતાના આત્માને ઉજવળ કરતા ચિરકાળ સુધી આનંદ પામ્યા ( થા). પછી અનુક્રમે આયુષ્ય પૂર્ણ થયે હે સુરસેન ! ધીરકુમારને જીવ મરીને તું છે, અને તેવા પ્રકા
પાપકારી વાણીથી બંધાયેલા પાપની આલેજના કર્યા વિનાને વિરકુમાર
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નમાં વ્રત ઉપર કથા.
{
}
આ તારે ના ભાઈ થયો. સર્પને હણવાની વાણીના પાપથી તેને જિહને વ્યાધિ થયે કે જે વ્યાધિ નિર્મળ ઔષધીને જાણનારાનાર્વેકાનેકા - સાધ્ય થઈ પડ્યા, પરંતુ તે મુનિને જીવાડવા રોગની તને પ્રાપ્ત થવાથી તે આ મહાસેનને જિન્હાને વ્યાધિ કમાણ કરી છે
આ પ્રમાણે પિતાનું પૂર્વ વૃત્તાંત સાંભળીને મુનાપારી માને તો વખતે જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું, એટલે સંસારથી ફોન પામીને વતન તેમજ ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું. તે બને મુનિઓ સત્ આચરણરૂપી અમૃતસ્રાવકે રશિપ લતાનું સિંચન કરી કાળકને ધર્મરૂપી પુષ્પથી ઉત્પન્ન થયેલું અનિફક
હે ભવ્યજનો ! સુરસેન તથા મહાસેનના આ દાંતને સાંભળીને જ સમૂહના હેતુરૂપ અનર્થદંડને દૂરથીજ ત્યાગ કરે.
। इत्यनर्थदंडविरमणव्रतविचारे सुरसेनमहासेन ।
नवमा व्रत उपर कथा. સાવદ્ય (પાપ) રહિત કરેલા શુભ ધ્યાનનું જે બે ઘડી સુધી હદયમાં સમનપણું જાળવી રાખવું તે સામાયિક નામનું પહેલું શિવ અને સ્ત્રનું આ કહેવાય છે. મુનિધર્મ રૂપ લક્ષમીને કીડા કરવાની ભૂમિકા રૂપ આ સામાયિક વ્રત ૧૫ રૂપ તરંગોને વિરામ કરવા સમર્થ છે. આ સામાયિક નામનું પહેલું શિક્ષાવ્રત મેક્ષ લકમીની મમતાના આરંભ રૂપ છે, સમતાને અભ્યાસ કરવાની રંગભૂમિ છે, તથા કરૂણ રસના સમુદ્રના કલ્લોલ રૂપ છે. દુષ્ટ આચરણવાળે મનુષ્ય પણ જે સામાયિક વ્રત કરનારો હોય તે તે કેશરી નામના વણિક પુત્રની જેમ કર્મ રૂપી શૃંખલાને તેડીને સંસારરૂપી કારાગૃહથી શીધ્રપણે મુક્ત થાય છે.
સામાયિક વ્રત ઉપર કેશરીની કથા. કામપુર નામના નગરમાં શત્રુજન રૂપી સર્પને નાશ કરવામાં મયૂર સમાન તથા નિંદ્ય કમીને ક્ષીણ કરનાર વિજય નામે ધર્મિષ્ઠ રાજા હતે. એકદા સિહદત્ત નામના શ્રેષ્ઠીએ રાજાને નમસ્કાર કરીને કહ્યું કે-“હે સ્વામી ! માર કેશરી નામને પુત્ર ચેરીના સ્થાનરૂપ છે.” તે સાંભળીને રાજએ કેશરીને લાવીને આજ્ઞા કરી કે—“જે તું મારી પૃથ્વી પર રહીશ, તે તું વધ કરવા લાયક થઈશ.” એમ કહીને રાજાએ તેને પિતાના દેશમાંથી કાઢી મૂક્યું. પછી તે કેશરી રાજાના ભયધી દેશાન્તર જતાં માર્ગમાં થાકી ગયે, તેવામાં કેઈક વનમાં સ્વચ્છ, શીતળ અને સ્વાદિષ્ટ જળવાળું એક સરોવર તેણે જોયું. “મેં આજ સુધી કઈ વખત ચોરી કર્યા વિના પાણી પણ પીધું નથી, તે આજે પીવું પડે છે. અહે ! દેવના વિપયીસને ધિક્કાર છે,” એ પ્રમાણે વિચાર કર્તા તે ચરે થાકી
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
જૈનધર્મ પ્રકાશ. કપિલો હોવાથી જાપાન કરીને ધવાર સુધી નાન કર્યું. પછી નાનથી જેને - નષ્ટ થાય છે કે તે ૨ બહાર નીકળીને સુધાતુર થયેલ હોવાથી સરે વરની પાળ ઉપર રહેલા ઘણું ફળવાળા આમ્રવૃક્ષ પર ચઢ. પછી ફળનું ભક્ષણ કરીને તૃપ્ત અને ગવષ્ટ થયેલ તે વિચાર કરવા લાગે કે-“ અહેશું આજે મારો દિવસ ચરી વિનાને જ જશે ? ” આ પ્રમાણે તે વિચાર કરતે હવે તેટલામાં જેણે મંત્રવિદ્યાથી પાદુકાને સિદ્ધ કરી છે એ કઈ ગીશ્વર આકાશમાંથી તે સરોવરને કાંઠે ઉતર્યો. તે ગી આકાશમાં ગમન કરવાથી નજીક રહેલા સૂર્યના તાપથી તપેલ હતું. તેથી તેણે સર્વ દિશામાં દષ્ટિ નાંખીને પાદુઠાને કાંઠેજ મૂકીને જળમાં પ્રવેશ કર્યો. તે જોઈને કેશરીએ વિચાર્યું કે-“હું ધારું છું કે આ ગીની આ બન્ને પાદુકા આકાશ ગમન કરવા સમર્થ છે, કેમકે તેને કાંઠા પર મૂકીને તે પગવડે ચાલતેજ જળમાં પડે છે, માટે તે પાદુકાને હું ચોરી લઉં.” એમ વિચારીને તે ચાર તત્કાળ વૃક્ષ ઉપરથી ઉતરી તે પાદુકાને પગમાં નાંખી ગગનમાર્ગે ચાલ્યા ગયા. પછી તે કેશરી કેઈક સ્થાને દિવસને નિર્ગમન કરી પિતાના વિચારની જેવા વર્ણવાળી મધ્યરાત્રીએ પગમાં પાદુકા પહેરીને આકાશમાર્ગે પિતાના ઘરમાં ગયે. ત્યાં “ તે રાજા પાસે મને ચાર કહીને નગરમાંથી કઢાવી મૂકે ” એમ કહીને તેણે પોતાના બાપને દંડવડે ખૂબ માર્યો, કે જેથી તે તત્કાળ મરણ પામે. પછી મરણ પામેલા પિતાને
જ કરીને તે મેટા ધનાઢાના ઘરમાં પઠે, અને સારા સારા પદાર્થોને સમૂહને હરણ કર્યા. રાત્રિના છેલ્લે પ્રહરે તે ચાર અરણ્યના મંડપરૂપ તેજ સરોવરરૂપી દુર્ગમાં આવ્યું. આ પ્રમાણે હમેશાં ચોરીને રસથી આનંદ પામતે તે અત્યંત દુષ્ટ ચેર તેજ નગરમાં જઈને વિવિધ પ્રકારની ચેરી કરવા લાગ્યા. સપુરૂષ તથા સતી સ્ત્રી વિગેરેને તે પાપી સંતાપ હતો, તેથી તે નગરમાં રાત્રીનું આગમન યમરાજના આગમનની જેવું ભયકારક થઈ પડ્યું. તે વૃત્તાંત સાંભળીને મનમાં વ્યથા પામેલા રાજાએ પરરક્ષકને પૂછ્યું, ત્યારે તે લજજાથી નીચું મુખ રાખીને બે કે–“હે સ્વામી | આકાશમાર્ગે ચાલતે કઈક પુરૂષ હમેશાં આ નગરનું મંથન કરે છે, કારણકે પૃથ્વી પર કોઈપણું ઠેકાણે તે ચેરના પાદચાસ (પગલાં ) દેખાતા નથી. ” તે સાંભળીને કૃધથી તપ્ત થયેલા નેને નગરના લોકોને દુઃખી થતા જોઈને ઉત્પન્ન થયેલ કૃપારૂપી અશ્રુજળવડે સ્નાન કરાવતે અને અંત:વ્યથાથી આતુર થયેલે તે રાજા તપોધનના તપ અને સતીઓના શીળના પ્રભાવથી તેની શોધ કરવાના કાર્યમાં ઉદ્યમી છે, અને “ આજે તે ચાર મને પ્રત્યક્ષ થાઓ” એમ બેલીને તે રાજા છેડા પરિવાર સહિત નગરમાં દરેક સભાઓ, દરેક ધૂતકારના સ્થાને તથા દરેક દેવાલ જેવા લાગે. પરંતુ કોઈ પણ ઠેકાણે તે ચારનું કાંઈ પણ ચિહ તેને જોવામાં આવ્યું નહીં,
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવમા વ્રત ઉપર કથા.
૧૩૧
તેથી તે ભગ્ન મનેાથવાળા થઇને નગર ળહાર ગયા ત્યાં પણ વાવ, કૂવા, તળાવ વિગેરે દરેક સ્થાને તેણે જેયાં, પણ . કાઇ સ્થાને ચારના સંચારનુ કાંઇ પશુ ચિન્હ તે પામ્યા નહીં. પછી રાજા મધ્યાન્હ સમયે ઉદ્યાનની ભૂમિમાં જઇને બેઠો, તે વખતે તેની નાસિકાને કપૂર તથા અગરના ધૂપથી ઉત્પન્ન થયેલા સુગંધ આવ્યા. તેથી તે ગધને અનુસાર ચાલતા ચાડિકાના ચૈત્યમાં આવ્યા. અને તેમાં ચ'પકાદિક પુષ્પોથી પૂજેલી ચડિકાની પ્રતિમા તેણે જોઇ, તે વખતે જેણે ઉત્તમ વસ્ત્રને ધારણ કર્યા છે એવા તે. દેવીના પૂજારી સુગંધી ગ્રૂપને નીચે મૂકીને એ હાથ જોડી રાજાની સામે આવ્યા. તેને રાજાએ પૂછ્યું કે- આજે કયા ઉત્સવને લીધે કોણે આ ચંડીની પૂજા કરાવી છે ?, તથા ક્રાંતિવડે ચંદ્રના પ્રકાશને પણ તિરસ્કાર કરનારાં આ વ તને કેણે આપ્યાં છે ? ” ત્યારે પૂજારી ખેલ્યા કે–“ હે સ્વામી! હાલમાં દુઃસ્થિતિવાળા મારા ઉપર ભક્તિવર્ડ ચ’ડીદેવી પ્રસન્ન થઈ છે. તેથી હુ હમેશાં જ્યારે પ્રાતઃકાળે પૂજા કરવા અહીં આવું છું, ત્યારે દેવીના ચરણુની પાસે રહેલાં રત્ના તથા સુવર્ણને હું પાસું' છું. હું દેવીની ત્રણ કાળ પૂજા કરૂ છુ, અને તેની કૃપાથી પ્રાપ્ત થયેલા સમગ્ર ધનના સમૂહવડે કુબેરને પણ હું જીતું તેમ છું, આ પ્રમાણે તે પૂજની વાણીથી “રાત્રીએ ચારનું આગમન અહીં થતુ હશે ” એમ નિશ્ચય કરીને તે બુદ્ધિમાન રાજા દિવસનુ કાર્ય કરવા માટે પેાતાના આવાસમાં ગયા. પછી રાત્રીને સમયે અલ્પ પરિવાર સહિત રાજા ચંડીના ચૈત્યમાં આણ્યે. ત્યાં પોતાના સુભટને ચૈત્ય બહાર દૂર રાખીને પતે એકલે ચૈત્યમાં રહ્યા. અર્ધી રાત્રીને સમયે તે રાજા સ્તંભની પાછળ પાતાનુ શરીર ગુપ્ત કરીને રહ્યા. તેટલામાં તે પાદુકાસિદ્ધ
29
ચારને આકાશથી ઉતરતા તેણે જોયા. ચારે ડાખા આ હાથમાં બન્ને પાદુકા રાખીને
ગભારામાં જઈ ચંડીનુ... ઉત્તમ ર્માણુંઆવડે પૂજન કર્યું. પછી તે ખેલ્યા કે– હે સ્વામિની (માતા) ! સ્વેચ્છાચારી અને ચોરી કરનારા મને આ સમૃદ્ધિ આપનારી રાત્રી હુ આપનારી થાઓ.” એમ બેાલીને તે પાળે વળ્યા. તે વખતે હસ્તમાં ખઙ્ગ સહિત રાજાએ દ્વાપર ચડીને તેને હાક મારીકે “ અરે ! દુષ્ટ ! તુ' જીવતા નહીં જાય.” આ પ્રમાણે રાજાએ કહ્યુ તે વખતે સમયને જાણનાર તે ચારે ક્રોધથી તે અન્ને પાદુકાનેજ શસ્ત્રરૂપ કરીને રાજાના કપાળ તરફ ફેંકી. રાજા તે ઘાથી છટકી જવામાં વ્યગ્ર થયે તેવામાં તે મહાબળવાન ચાર પાદુકા લેવાનુ છે।ડી દઈને ‘ આ હું જીવતેા જાઉં છુ.' એમ ખેલતા ત્યાંથી નીકળી ગયા. તે વખતે “ આ કેશરી ચાર નાશી જાય છે ” એવી રાજાની વાણી સાંભળીને તેની આજ્ઞાથી તેના સુમટા દૂર નાસતા એવા તે ચારની પાછળ દોડ્યા.'મ'વડે આદેશ કરેલી (પ્રેરેલી) શક્તિની જેમ રાજા પણ ચારના સ્થાન તરફ જવા માટે તે અન્ને પાદુકા લઇને સુભટની પાછળ ચાલ્યું,
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૩ર. જૈનધર્મ પ્રકાશ. ચાર તે ત્વરાએ કરીને તે શૂરવીરેના સમૂહને દૂર મૂકીને પોતાનાં પગલાં ગુપ્ત રાખવાના હેતુથી માર્ગમાં આવેલા પુર અને ગામની અંદરના માર્ગે કરીનેજ ચાલે. દેવગે ભયથી વ્યાકુળ ચિત્તવાળા તે ચારને કાંઈક વૈરાગ્ય થયે, તેથી તે વિચારવા લાગે કે-“આજે મારાં અતિ ઉગ્ર પાપને ઉદય થયે જણાય છે.” આમ વિચારતે તે કોઈએક ગામની ઉદ્યાનભૂમિમાં ગયે, ત્યાં દેશના દેતા કેઈક મુનિનું ખાસ તત્ત્વવાળું વચન તેણે શ્રદ્ધાપૂર્વક સાંભળ્યું કે-“જેની અંદર દિ કર્યો હોય એવું ઘર જેમ અંધકારથી મુકત થાય છે, તેમ થડનવડે સર્વત્ર સમતાને ધારણ કરતે માણસ પણ તકાળ સર્વ પાપથી મુક્ત થાય છે. " આ પ્રમાણે હૃદયના મર્મસ્થાનમાં નિમ થયેલા વચનને ભાવ (ડો) તે ચાર શરીર ઉપર રોમાંચને ધારણ કરતે તેજ સ્થાને ઉભે રહે. પાપને સમૂહને નાશ કરે તે ચોર જગતના સર્વ સાર અસાર પદાર્થોની સ્તુતિ કે નિંદાને ત્યાગ કરીને મધ્યસ્થભાવમાં તલ્લીન થઈ ગયે. તે અવશેષ રહેલી રાત્રી તથા આ દિવસ સમતાને વિષે મગ્ન થઈને એવી રીતે સ્થિત રહ્યા કે જેથી તેનું સ્થિર થયેલું મન પવિત્ર પરમાત્માના સ્વરૂપને વિષે લીન થઈ ગયું. તેજ દિવસે સાયંકાળે ઘાતિકર્મને ક્ષય થવાથી તેને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. તે વખતે રાજા પણ સર્વત્ર તેને શેધ ધરે ત્યાં આવી પહોંચે. એક તરફથી સુભટના સમૂહ સહિત રાજા તેને હણવા માટે આવ્યા, અને બીજી તરફ મુનિષિ આપનાર દેવનો સમૂહ તેને વંદન કરવા આવ્યા. દેવોએ રચેલા સુવર્ણકમળ ઉપર કેશરી કેવળી વિરાજમાન થયા. તે વખતે હણવાને આવેલા નૃપાદિક પણ તેને નમન કરનારા થયા. દાંતના કિરણ વડે ચંદ્રના કિરણને સુકાળ કરતા તે મુનિ પાપરૂપી અંધકારને નાશ કરવામાં પૂર્ણિમા સમાન પવિત્ર દેશના દેવા લાગ્યા. અવસર મળેથી રાજાએ કેવળીને પૂછયું કે-“હે સ્વામી ! આપનું ચરિત્ર ક્યાં? અને આ કેવળ જ્ઞાનને ઉદય કયાં ? " ત્યારે કેવળી બે કે-“હે વજન ! જન્મથી આર. ભીને જ તેવા પ્રકારનું પાપકર્મ સેવતા છતાં પણું મને મુનિની વાણીથી પ્રાપ્ત થયેલા સામાયિકમાં મનની તલ્લીનતા થવાથી આ લહમી પ્રાપ્ત થઈ છે. અહો ! જે કર્મ કરોડો વર્ષ સુધી તપ કરવાથી પણ છેદી શકાતાં નથી, તે કમેં ચિત્તની સામ્યવસ્થા વડે એક ક્ષણવારમાં નિર્મૂળ કરી શકાય છે.” આ પ્રમાણે તેની વાણી સાંભળીને હર્ષ પામેલે રાજા પિતાની નગરી તરફ ગયે, અને તે મહામુનિ પણ ભવ્ય પ્રાણીઓને પ્રતિબંધ કરતા પૃથ્વી પર વિચવા લાગ્યા. એ પિતાની હત્યા કરનાર અને સર્વ જનને સંતાપ કરનાર ચેરને પણ મેક્ષ આપનાર સામાયિક વ્રતનું ડાહ્યા પુરૂષે નિરંતર સેવન કરવું એગ્ય છે. / इति सामायिकवनविचारे केशरीनोरकथा / For Private And Personal Use Only