Indian Logic Part 02

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 185

174
:
INDIAN LOGIC
14 व्यतिरेकोऽपि कार्ये तेजोऽवयविनि पक्षीकृते कृतकत्वस्य तेजःपरमाणुभ्यः । ___...येन यत्नतः तत्सिद्धये यतेत । 105 15 अग्निरेव विपक्ष इति चेन्मैवम्, न हि पक्ष एव विपक्षो भवितुमर्हति ।105 16 ननु वस्तूनामद्विरूपत्वात् पक्षो नाम परमार्थतो नास्त्येव । साध्यधर्माऽधिकरणभूतश्चेत् - सोऽर्थः तत्सपक्ष एव; विपर्यये तु न विपक्षतामतिवर्तते । 106 17 अद्विरूपत्वेऽपि वस्तूनां निसर्गविषयीकृतोऽर्थः कश्चित् पक्ष एषितव्यः । तदभावे
तदपेक्षस्वरूपयोः सपक्षविपक्षयोरप्यभावः स्यात् ।107 . . . . 18 तदस्य पक्षस्य सतो विपक्षत्वमारोप्य यत्तेन व्यभिचारचोदनं तेनाग्न्यनुमानमपि
विप्लवेत ।...तस्मात् पक्षेण व्यभिचारचोदनम् अनुचितम् । 107 19 यत्पुनरभिहितम् अनिराकृतपक्षवृत्तित्वमस्य नास्तीति तत् सत्यम्...न तु हेतुरसिद्धोऽयं ___ ज्वलने वृत्तिसंभवात् । 108 20 न तु हेतुरसिद्धोऽयं ज्वलने वृत्तिसंभवात् । 108 21 यत्त्वबाधितता ज्ञातुं शक्या नेति विकल्पितम् ।
पक्षस्यापि महाभाग ! कथं तां प्रतिपत्स्यते ॥108 22 प्रयत्ने क्रियमाणेऽपि यदि बाधा न दृश्यते । ।
नास्त्येवेत्यवगन्तव्यं व्यवहारो हि नान्यथा ॥108 . References : The Problem of Invariable Concomitance pp. 69-77
1 कोऽयं नियमो नाम ? व्याप्तिरविनाभावो नित्यसाहचर्यमित्यर्थः ।111 2 पादप्रसारिकैव साधीयसी स्थूलदृष्टिभिरवलम्बिता वरं, न सूक्ष्मदृष्टिभिरुत्प्रेक्षिताः
तादात्म्यादिप्रतिबन्धाः ||112 3 आह-नैतावत्येव विरन्तुमुचितम्। तस्य तदविनाभावित्वमित्यत्र हि निमित्तमन्वेषणीयं
तार्किकैः । 111 4 तच्च तादात्म्यतदुत्पत्तिरूपमिक्षितवन्तो भिक्षवः ।...एवं हि द्विविधं प्रतिबन्धमनुमेयाव्यभिचारनिबन्धनमनुक्त्वा केवलसाहचर्यनियममात्रवर्णनं यत् पादप्रसारिका
सैवेति । 111 5 तादात्म्ये तावद् गमकाङ्गे हेतुसाध्ययोरव्यतिरेके गम्यगमकभाव एव दुरुपपादः।...इति
किमनुमानेन ? 112 6 विपरीतसमारोपव्यवच्छेदार्थमनुमानमिति चेत्...का कथा वृक्षेतरसमारोपस्य । 112 7 अपि च वृक्षत्वग्रहणे सति...न तु शिंशपात्वग्रहणे सति अवृक्षत्वसमारोपो युक्तः। 112 8 किञ्च साध्यसाधनयोरव्यतिरेकाद् यथा शिंशपात्वेन वृक्षत्वमनुमीयते तथा वृक्षत्वेन
शिंशपात्वमनुमीयेत तादात्म्याविशेषात् । 112-113