Indian Logic Part 02

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 195

INDIAN LOGIC
40 ननु स्वानुभव एवात्रोपायः । तद्धि नीलसंवेदनतया फलं स्वत एव प्रकाशते । नीलसंवेदनत्वमेव चास्य यथार्थत्वं नान्यत् । 41
41 यद्येवं शुक्तिकायामपि रजतसंवेदने समानो न्यायः । न हि रजतसंवेदनादन्या यथार्थत्वसंवित्तिरिति । 41
42 ननु तत्र बाधकप्रत्ययोपनिपातेनायथार्थत्वमुपनीयते । तदसत्त्वे न तच्छका युक्तिमतीत्युक्तमेव । 41
43 सत्यमुक्तमयुक्तं तु ।... तेन मन्यामहे न निश्चितं तत्प्रामाण्यं संशयादेव व्यवहराम इति । 42
184
44 ननु संशयोऽपि तदा नानुभूयते ... किमननुभूयमान एवारोप्यते संशयः । 42 45 एकतरग्राह्यविषयोऽयं प्रत्ययः ... अप्रमाणतया तु गृह्यमाणः कथं पुमांसं प्रवर्तयेत् । 42
46 उभाभ्यामपि रूपाभ्यामथ तस्यानुपग्रहः ।
सोऽयं संशय एव स्यादिति किं नः प्रकुप्यसि ॥42
47 यत्तु नानुभूयते संशय इति सत्यम् ।...सा संशयजननी सामग्री सन्निहितैवेति कथं तज्जन्यो संशयो न स्यात् ? 43
48 ननु प्रमाणभूते प्रत्यये जायमान एव तद्गतो विशेषः परिस्फुरतीति ... हि वयमनुपदिष्टं कृशमतयो जानीमः । 43
49 यदि तावत् स्पष्टता विशेषः... स तदानीं नावभासते इत्युक्तम् । 43-44 50 अपि च यदि तथाविधोऽपि विशेषः समस्ति... कथं विप्रलभ्येतेत्युक्तम् । 44 51 तेनैव व्यवहारस्य सिद्धत्वात् सर्वदेहिनाम्
अतश्च संशयादेव व्यवहारं वितन्वताम् ॥44
52 न च सर्वथा संशयसमर्थनेऽस्माकमभिनिवेशः ।... तस्मात् स्वयं प्रामाण्यं गृह्यते इत्येष दुर्घटः पक्षः । 45
53 सम्यग्ज्ञानोत्पादकं कारकं धर्मि... मिथ्याज्ञानवत् । 46
54 यदपि च स्वकार्यकरणे प्रमाणस्य परानपेक्षत्वमुच्यते ...एकस्मात् कारकात् कार्यनिर्वृत्त्यभावात् । 47
55 ज्ञानं फलमेव, न प्रमाणमित्युक्तम् । न च फलात्मनस्तस्य स्वकार्यं किञ्चिदस्ति, यत्र सापेक्षत्वमनपेक्षत्वं वाऽस्य चिन्त्येत | 47
56 यदपि प्रामाण्यनिश्चये नैरपेक्ष्यमभ्यधायि... न तु तत्र नैरपेक्ष्यम् । 47 57 प्रवृत्तिसामर्थ्याधीनत्वात् तन्निश्चयस्य । 47
58 ननु क्षणिकत्वात् कालान्तरे ज्ञानमेव नास्ति... ज्ञानस्यातीतत्वात् । 48