________________
R 1
(
“હું પરમાત્મા છું' સિદ્ધાંત હયગત કરવાની કળા
)૧૬૧૧
કષાયની વ્યકિત કે પ્રગટતા ઓછી કરવારૂપ કષાયની મંદતા છે. આ પ્રકારની કષાયની મંદતા કષાયની મંદતા માટે કષાયની શક્તિ ઓછી કરવી ભૂખી અને ચંચળ હોય છે. ખરેખર તો તે એક જરૂરી છે. કષાયની શક્તિ અપેક્ષાએ તેના ચાર રુંધાયેલો કષાય જ છે. તેથી જેને મિથ્યાત્વ કે પ્રકાર છે – અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાના- અનંતાનુબંધી કષાય બિલકુલ મંદ થયો નથી તેવા વરણીય, પ્રત્યાખ્યાનાવરણી અને સંજ્જવલન. આ અજ્ઞાની દ્રવ્યલિંગી મુનિ ગમે તેવા ઉપસર્ગ અને ચાર પૈકી અનંતાનુબંધી કષાય એ અનંત સંસારનું પરિષદોને શાંતભાવે સહેતા હોવા છતાં તે લેશ્યા કારણ છે. તેથી તે સૌથી મોટો અને મુખ્ય કષાય અપેક્ષાની કષાયની મંદતા છે પણ અંતરંગ છે. કષાયની મોટા ભાગની શક્તિ અનંતાનુ- કષાયની શક્તિ ઘટ્યા વિના તે વાસ્તવિક બંધીમાં જ સમાય છે. અનંતાનુબંધીનો અભાવ કષાયની મંદતા કહેવાતી નથી. થતાં બાકીના ત્રણ કષાયની શક્તિ નગણ્ય છે.
| ‘હું પરમાત્મા છું' સિદ્ધાંતને હૃદયગત કરવાથી બાકીના ત્રણ કષાયમાં માત્ર અસ્થિરતાના દોષો શરીરાદિ પરપદાર્થો અને ક્રોધાદિ પરભાવોથી છે. તેથી અનંતાનુબંધી ક્રોધ-માન-માયા-લોભ તદ્દન ભિન્ન પોતાના પરમાત્મસ્વભાવનો ટળતાં કે મંદ થતાં કષાયની મંદતા સહજ થાય છે. | સ્વીકાર થાય છે. પોતે પોતાને પરમાત્મપોતાના ત્રિકાળ ધ્રુવ પરમાત્મસ્વભાવની અરુચિ સ્વભાવપણે સ્વીકારતો પરપદાર્થ કે પરભાવનું કોઈ અને શુભાશુભભાવની રુચિ તે જ અનંતાનુબંધી પ્રયોજન ભાસતું નથી. તેથી મિથ્યાત્વ અને તેની ક્રોધ છે. પોતાના પરમાત્મસ્વભાવના અનંત
સાથે સંબંધિત અનંતાનુબંધી કષાય અત્યંત સામર્થ્યથી પોતાની મહત્તા માનવાને બદલે મંદ થાય છે. અને તેથી ક્રોધાદિ કષાયની પ્રગટતા સાનુકૂળ સંયોગો કે સંયોગીભાવોથી પોતાની પણ ઓછી થાય છે. પોતાને પરમાત્મમહત્તા માનવી તે અનંતાનુબંધી માન છે. લૌકિકકક સ્વભાવપણે માનનારને ક્રોધાદિ કષાયનું કોઈ શિક્ષણ અઘરૂં હોય તોય શીખે અને પોતાના કારણ હોતું નથી. પણ પૂર્વ સંસ્કારવશ આવા પરમાત્મસ્વભાવની ઓળખાણ કરાવનાર કષાયો કયારેક થાય છે. તોપણ તે લાંબો સમય પારમાર્થિક તત્ત્વજ્ઞાનનું શિક્ષણ સરળ હોય તોય
ટકતા નથી અને તુરત ટળી જાય છે. તેથી આ ન આવડે એવી આડ મારીને પોતાના આત્માને
સિદ્ધાંતને હૃદયગત કરવાનું તત્કાળ ફળ કષાયની જ છેતરવો તે અનંતાનુબંધી માયા છે. પોતાના
મંદતા છે તે સમજી શકાય છે.. અનંતગણોની અવગણના કરીને તેની પ્રગટતાનો આ જીવ જ્યાં સુધી ક્રોધાદિ કષાયોથી તદ્દન ભિન્ન ઉપાય ન કરવો અને તેના બદલે બ્રાહા પરિગ્રહોના એવા પોતાના પરમાત્મસ્વભાવને જાણતો નથી સંચયની લાલસા રાખવી તે અનંતાનુબંધી લોભ ત્યાં સુધી તેને ક્રોધાદિ કષાયોની ઉત્પત્તિ થયા છે. પોતાના પરમાત્મસ્વભાવની ઓળખાણ વિના કરે છે. પણ પોતાના પરમાત્મસ્વભાવને ક્રોધાદિ અનંતાનુબંધી ક્રોધ-માન-માયા-લોભ ટળતા નથી કષાયોથી જુદો જાણતાં જ ક્રોધાદિનું કોઈ કારણ કે મંદ પડતા નથી. અને તે મંદ પડડ્યા વિના રહેતું ન હોવાથી તે અવશ્ય મંદ પડે છે. અને કષાયની મંદતા થતી નથી. અનંતાનુબંધી કષાય પોતાના પરમાત્મસ્વભાવમાં પૂર્ણ સ્થિરતા પ્રામ ટાળ્યા કે મંદ પાડ્યા વિના કોઈ કષાયની પ્રગટતા કરવાથી તે નાશ પણ પામે છે. આચાર્યશ્રી કુંદકુંદના ઓછી કરે તો તે માત્ર વેશ્યા અપેક્ષાએ | શબ્દોમાં –
