________________
૧. જૈનદર્શનના અભિપ્રાયે અનંતદ્રવ્યઆત્મા છે, પ્રત્યેક જુદા છે. જ્ઞાનદર્શનાદિ ચેતનાયુક્ત છે. નિત્યપરિણામી છે. પ્રત્યેક આત્મા અસંખ્યાતપ્રદેશી, સ્વશરીરને અવગાહીને રહેલા છે. અશરીરી સિદ્ધ ભગવંતો લોકોગ્રે વસેલા છે. આત્મા ત્રિકાળી ધ્રુવની માન્યતા છે.
૨. બૌદ્ધને અભિપ્રાય ત્રિકાળ વસ્તુ સ્વરૂપે આત્મા નથી. ક્ષણિક છે, અર્થાત્ પલટાતી પર્યાયને લક્ષે છે. વિજ્ઞાનવાદી બૌદ્ધને અભિપ્રાય દુઃખાદિ તત્ત્વ છે. તેમાં વિજ્ઞાનáધ ક્ષણિક આત્મા છે.
૩. નૈયાયિકનો અભિપ્રાય સર્વવ્યાપક એવા અસંખ્ય જીવ છે. તે પ્રમાણે ઈશ્વર પણ સર્વવ્યાપક છે. આત્માદિને મનના સાંનિધ્યથી જ્ઞાન ઊપજે છે.
૪. સાંખ્યનો અભિપ્રાય સર્વવ્યાપક એવા અસંખ્ય આત્મા છે. તે નિત્ય છે પણ અપરિણામ અને ચિત્માત્ર સ્વરૂપ છે.
પ. પૂર્વમીમાંસા = જેમેનિ – અભિપ્રાયે જીવ અસંખ્ય છે, ચેતનસ્વરૂપ છે.
૬. ઉત્તરમીમાંસાનો અભિપ્રાય એક જ આત્મા સર્વવ્યાપક અને સચ્ચિદાનંદમય ત્રિકાળાબાધ્ય છે. વેદાંત નામે પ્રસિદ્ધ છે.
જૈનદર્શનના પ્રકારાંતરે મુખ્ય બે ભેદ છે દિગંબર, શ્વેતાંબર
બૌદ્ધ અને જૈન સિવાયનાં બાકીનાં દર્શનો વેદની મુખ્યતાવાળાં છે. બૌદ્ધ અને જૈન બંને સ્વતંત્ર દર્શન છે.
૬. ચાર્વાકદર્શન : આત્માદિ પદાર્થને નહિ સ્વીકારતું ચાર્વાકદર્શન કેવળ વર્તમાન જીવનને જ સ્વીકારતું દર્શન છે.
વાસ્તવમાં વિચારીએ તો જૈનદર્શન પૂર્ણદર્શન અનેકાંતદર્શન હોવાથી આ દરેકના એક એક અભિપ્રાય સમાઈ જાય છે. છ આંધળા હાથીને જોઈ શકતા ન હતા તેથી તેમના હાથ જે અંગો પર પડ્યા તેવો હાથી તેમણે માન્યો.
પેટને અડ્યો તેણે દીવાલ જેવો માન્યો. પગને સ્પર્ધો તેણે
૧૧૦ : હૃદયપ્રદીપનાં અજવાળાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
