________________
આંસુ લૂછવા એ જો ઉત્તમ મનોવૃત્તિ છે. આંસુ પાડવા એ જો મધ્યમ મનોવૃત્તિ છે
આંસુ પડાવવા એ તો અધમતમ મનોવૃત્તિ છે. સતત તપાસતા રહેજો જીવનશૈલીને. આપણો નંબર શેમાં છે? ઉત્તમમાં, મધ્યમમાં કે પછી અધમમાં ?
યાદ રાખજો. કોમળ હૃદય સતત સામાના આંસુ લૂછતા રહેવામાં તત્પર હોય છે, દીન હૃદય સતત આંસુ પાડતું રહેતું હોય છે જ્યારે ક્રૂર હૃદય સતત બીજાને આંસુ પડાવતા રહેવાની જાણે કે તક જ શોધતું હોય છે. જીવન માનવનું પણ હૃદય જો કોમળ છે તો એ દૈવી જીવન છે, હદય જો દીન છે તો એ પશુજીવન છે પણ હૃદય જો ક્રૂર છે તો એ તો રાક્ષસી જીવન છે. રાક્ષસ પાસે શાંતિ શેની? સમાધિ અને સદ્ગતિ શેની? પશુ પાસે સત્ત્વ અને સદ્ગુણો શેના? દેવ પાસે સંક્લેશ અને સંઘર્ષ શેના?
‘મહારાજ સાહેબ, આજે એક સુકૃત કર્યું. એ સુકૃતનું કદ ભલે નાનું છે પરંતુ એના સેવને મેં જે આનંદ માણ્યો છે એ તો વર્ણનાતીત છે. આપ પણ એને જાણીને આનંદિત થઈ જશોએક બહેને વાત કરી.
‘કયું સુકૃત કર્યું ?' ‘આજે બજારમાંથી કેટલીક વસ્તુઓની ખરીદી કરીને હું ઘર તરફ આવી રહી હતી અને અચાનક મારી બાજુમાં એક સાઇકલ રિક્ષા આવીને ઊભી રહી ગઈ. એ રિક્ષામાંથી બે યુવકો ઊતર્યા.
રિક્ષાવાળો કાંઈ સમજે એ પહેલા બંને યુવકો ભાગીને રસ્તાની સામે બાજુની સોસાયટીમાં દાખલ થઈ ગયા. રિક્ષાવાળ વણા બૂમાબૂમ કરી પણ સાંભળે કોણ ?
‘તું કહે તો એ સોસાયટીમાં જઈને એ બંને યુવકોને હું પકડી લાવું’ એ રિક્ષામાં જ બેઠેલા એક ભાઈએ રિક્ષાવાળાને વાત કરી.
‘આવડી મોટી સોસાયટીમાં એ યુવકો મળવાના ક્યાં થી ? તમે એને શોધી શકશો ક્યાંથી ?
‘મહેનત તો કરું? ‘ના, જવા દો. હું અહીં ક્યાં સુધી ઊભો રહું ?' આટલું બોલતાં બોલતાં રિક્ષાવાળાની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા.
‘તું રડે છે ?' શું કરું ? મારે એમની પાસેથી ૨૫ રૂપિયા લેવાના હતા. ખૂબ દૂરથી એ બંનેને અહીં સુધી હું લઈ આવ્યો અને ભણેલા-ગણેલા લાગતા એ બંને જણાએ મારા જેવા ગરીબ માણસ સાથે આવો હલકટ વ્યવહાર કર્યો. અમારા જેવા નાના માણસ પાસે બચત થોડી હોય છે કે અમે બે દિવસ સુધી ન કમાઈએ તો પણ ચાલે? આજનું લાવીને આજ ખાવાનું. આ સ્થિતિમાં ૨૫ રૂપિયા જવા દેવા પડે એ શું પોસાય ?'
મહારાજ સાહેબ, મેં રિક્ષાચાલકની આ વાત સાંભળી અને પળના ય વિલંબ વિના પર્સમાંથી ૨૫ રૂપિયા કાઢીને એને આપીને એટલું જ કહ્યું,
| ‘ભાઈ, લઈ લે આ ૨૫ રૂપિયા” “બહેન, મારી રિક્ષામાં તમે તો બેઠાં ય નથી અને છતાં મને ૨૫ રૂપિયા આપવા માગો છો ? મારાથી એ રકમ લેવાય જ શી રીતે ?'
એની અનિચ્છા છતાં એના હાથમાં જ્યારે મેં ૨૫ રૂપિયા મૂકી જ દીધા ત્યારે એની આંખો સામે હું જોઈ ન શકી કારણ કે એ રડી રહ્યો હતો !
૪૯
પ0
