________________
લાકડું જમીન પર ભલે ને વજનદાર છે, એની નીચે પાણી આવી જાય છે અને એ લાકડાને અન્ય સ્થળે લઈ જવાનું એકદમ આસાન બની જાય છે. કાર્ય ભલે ને ખૂબ કઠિન છે, એ કાર્યને પ્રભુકૃપાનું બળ મળી જાય છે અને કઠિન પણ લાગતું એ કાર્ય સરળ બની જાય છે.
મારી આંખનું બળ વધારવા ચશ્માંને શરણે જવામાં મને કોઈ જ વાંધો આવતો નથી. લાકડીના શરણે જઈને હાથનું બળ વધારી દેવા હું સદાય તત્પર રહું છું. પોતાનું પાશવી બળ વધારવા ગુંડો છરાના શરણે ચાલ્યા જવામાં પળનો ય વિલંબ કરતો નથી. પડોશી દેશને કાયમ માટે દબાણ હેઠળ રાખવા દેશના વૈજ્ઞાનિકો બૉમ્બના સર્જન માટે સદાય તત્પર રહે છે. હાથમાં રહેલ વજનના ભારને હળવો કરવા માણસ વાહનના શરણે ચાલ્યા જવામાં કોઈ સંકોચ અનુભવતો નથી.
પણ સબૂર !
સુખના સમયમાં સબુદ્ધિ ટકાવી રાખવા, દુ:ખના સમયમાં સમાધિ જાળવી રાખવા, સારા દિવસોમાં સત્કાર્યો કરી લેવા, પ્રલોભનોની ઉપસ્થિતિમાં દુષ્કાર્યોથી જાતને દૂર રાખવા ક્યારેય પ્રભુના શરણે ચાલ્યા જવાનું આપણે વિચાર્યું ખરું?
ગયા છે પણ એ સમય દરમ્યાન એમણે જે રાત્ત્વિક વાતો કરી છે એ અત્યારે ય મગજમાંથી હટવાનું નામ જ નથી લેતા દેશમાં રાષ્ટ્રપતિપદ, વડાપ્રધાનપદ અને સુપ્રીમના મુખ્ય ન્યાયમૂર્તિનું પદ, એ ત્રણ પદ અતિ અગત્યનાં અને મહત્ત્વનાં ગણાય છે એમાનું એક પદ પામી ચૂકેલ વ્યક્તિ પોતાના કાર્યકાળ દરમ્યાન પણ આટલી સાત્ત્વિક શ્રદ્ધા ધરાવીને બેઠી હોય એ જાણી હૈયું સાચે જ આનંદવિભોર બની ગયું છે. આમ તો એમની સાથે મારે અનેક વિષયો પર વાતો થઈ પણ એમણે કરેલ એક અતિ અગત્યની વાત એમના જ શબ્દોમાં :
*મારા કાર્યકાળ દરમ્યાન આમ તો મારે અલગ અલગ ક્ષેત્રના અનેક પ્રકારના અલગ અલગ ચુકાદાઓ આપવાના આવ્યા. એમાંના કેટલાક ચુકાદાઓ સંપત્તિ ક્ષેત્રના હતા તો કેટલાક ચુકાદાઓ જમીન ક્ષેત્રના હતા. કેટલાક ચુકાદાઓ બંધારણના અર્થધટનાં અંગેના હતા તો કેટલાક ચુકાદાઓ સંસ્થાઓના નીતિનિયમો અંગેના હતા. પણ જે ચુકાદાઓ દેશની સંસ્કૃતિ અંગેના હતા, આ દેશને પૂર્વજો તરફથી વારસામાં મળેલ કેટલાંક મૂલ્યો અંગેના હતા એ ચુકાદાઓ અંગે હું આપને એટલું જરૂર કહી શકું કે | ‘એ બધા જ ચુકાદાઓ મને પ્રભુએ લખાવ્યા છે.'
‘શું વાત કરો છો ?' ‘સાવ સાચું કહું છું. કારણ કે આજે પણ નવરાશની પળોમાં હું મેં જ આપેલા એ ચુકાદાઓ વાંચું છું તો માની નથી શકતો કે આવા ચુકાદાઓ મારી બુદ્ધિથી લખાયા હોય કે મારી આવડતથી મેં લખ્યા હોય.”
| ‘એ ચુકાદાઓમાં કાંઈ વિશેષતા છે?' | ‘હા, એ ચુકાદાઓમાં એક શબ્દ પણ કોઈ ઘટાડી શકે તેમ નથી કે એક શબ્દ પણ કોઈ વધારી શકે તેમ નથી. વળી, એ ચુકાદાઓનું કોઈ અલગ અર્થધટન પણ કરી શકે તેમ નથી અને સૌથી મોટી વાત તો એ છે કે એ ચુકાદાઓએ સંસ્કારપ્રેમીઓને પાગલ પાગલ બનાવી દીધા છે.'
આ દેશના સુપ્રીમ કોર્ટના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ન્યાયમૂર્તિ લગભગ ૪૫ મિનિટ બેસીને
