________________
સંપત્તિના સંગ્રહનું ગણિત તો સમજાય છે, જળના સંગ્રહનું ગણિત પણ સમજાય છે, દવાના સંગ્રહનું ગણિત પણ મગજમાં બેસે છે, ભોગ-સામગ્રીના સંગ્રહને સમજવામાં ય કાંઈ વાંધો નથી આવતો. પણ કરેલા ઉપકારોને ય મનમાં સંઘરી રાખવા પાછળનો આશય શો હોઈ શકે? સમજાતું નથી.
જવાબ આપો. આજ સુધીમાં જેનાજના પણ ઉપકારો આપણે લીધા છે એ તમામને આપણે સ્મૃતિપથ પર રાખ્યા છે કે જેના જેના પર આપણે ઉપકારો કર્યા છે એ તમામને આપણે સ્મૃતિપથ પર રાખ્યા છે ? એક બીજો જવાબ આપો. વીતેલાં વરસો દરમ્યાન આપણે અન્યોન્ય તરફથી લીધેલા ઉપકારોની સંખ્યા વધુ છે ? કે પછી અન્યોન્ય પર આપણે કરેલા ઉપકારોની સંખ્યા વધુ છે ? બંને પ્રશ્નોના જવાબ કદાચ આ જ હશે કે બીજા પર આપણે કરેલા ઉપકારો જ આપણા સ્મૃતિપથ પર છે પછી ભલે આપણા પર બીજાઓએ કરેલા ઉપકારોની સંખ્યા વધુ છે!
બહાર આવવું છે આ કરુણદશામાંથી ? એક કામ ખાસ કરો-સ્મૃતિપથ પર લીધેલા ઉપકારોને જ રાખો અને કરેલા ઉપકારો સ્મૃતિપથ પર હોય તો એને કાં તો સતા જાઓ અને કાં તો ભૂલતા જાઓ.
મદદ કરવાની તકને તેઓ શોધવા ની છત તા
એમનો વ્યસનરૂપ બની ગયેલ પરી કારનો આ સ્વભાવ ભલે અમારે માટે ત્રાસદાયક નહોતો બનતો પણ એટલું તો ચોક્કસ કહું કે અમારા માટે આનંદદાયક પણ નહોતો બનતો. કારણ કે કેટલીક વ્યક્તિઓ દાદા પાસે એવી પણ આવી જતી હતી કે જે દાદાના ઉદારતાના સ્વભાવનો રીતસરનો ગેરલાભ જ ઉઠાવતી હતી.
દાદાના કાને અમે અનેક વાર આ વાતો નાખી પણ હતી પણ હસીને તેઓ અમારી એ વાતને ઉડાડી દેતા હતા. અમે બહુ દબાણ કરતા તો તેઓ કહેતા હતા કે,
‘જેને જેને પણ હું મદદ કરું છું એ તમામની નોંધ હું રાખું જ છું. તમને ભરોસો ન બેસતો હોય તો જોઈ લો આ ચિઠ્ઠીઓ.’ એમની આ વાત પછી અમારે કાંઈ જ બોલવાનું રહેતું નહોતું.
અને એક દિવસ.
દાદાનો દેહ શાંત થઈ ગયો. અનેકને છાયા આપી ચૂકેલો એક વિરાટ વડલો જાણે કે ધરાશાયી થઈ ગયો. બધી જ આવશ્યક ક્રિયાઓ પતી ગયા બાદ એક દિવસે દાદાની તિજોરી ખોલી, એમાં રકમના નામે તો કાંઈ જ નહોતું પણ જીવન દરમ્યાન દાદાએ જેને જેને પણ સહાય કરી હતી એ તમામનાં નામો સાથે એમની સામે રકમનો આંકડો પણ લખ્યો હતો. પણ આશ્ચર્ય ! તિજોરીમાં અમને સહુને ઉદ્દેશીને લખાયેલ એમની એક ચિઠ્ઠી પણ હતી.
‘તમારા સહુના સંતોષ ખાતર જેમને જેમને પણ મેં સહાય કરી હતી એ સહુનાં નામો-રકમ સાથેની નોંધ આ તિજોરીમાં છે પણ મારા સ્વર્ગવાસ બાદ તમારે એ તમામ નોંધ ફાડી જ નાખવાની છે. નથી તો તમારે કોઈની ય પાસેથી એ ૨કમ લેવાની કે નથી તો તમારે એ કોઈનાં ય નામોની કોઈની પાસે જાહેરાત કરવાની.” આવા હતા અમારા દાદા !
‘મહારાજ સાહેબ, કહેવું હોય તો એમ કહી શકાય કે અમારા દાદાજીને પરોપકારનું વ્યસન વળગેલું હતું. મદદ કરવાની આવતી તકને તો તેઓ ઝડપી જ લેતા હતા પણ
૩૮
