________________
પહેલી પ્રવૃત્તિમાં આપણને હિંસા દેખાય છે. બીજી પ્રવૃત્તિ સહજ લાગે છે. સ્વીકાર્ય લાગે છે. એમાં કંઈક પાપ છે એવું માનવા માટે આપણું મન તૈયાર થતું નથી. પણ હકીકતમાં તો એ બંને પ્રવૃત્તિમાં હિંસા છે ને છે જ. યાદ આવે પુરુષાર્થસિક્યુપાય -
आत्मपरिणामहिंसनहेतुत्वात् सर्वमपि हिंसैतत् ।
सत्यादिव्रातमभिहितं केवलं शिष्यबोधाय ॥ અસત્ય, ચોરી, મૈથુન, પરિગ્રહ-આ બધું પણ આત્મપરિણામની હિંસાનું કારણ હોવાથી હિંસા જ છે. તો ય સત્ય વગેરે વ્રતો શિષ્યના બોધ માટે કહ્યા છે. પહેલા ભીતરી હિંસા થાય છે અને પછી બાહ્ય હિંસા થાય છે. યાદ આવે સવાસો ગાથાનું સ્તવન –
જે રાખે પરમાણને, દયા તાસ વ્યવહારે |
નિજ દયા વિણ કહો પર દયા, હોય કવણ પ્રકારે ? / બીજાનો જીવ બચાવવો એ વ્યવહાર દયા છે. આત્મપરિણામને કલુષિત ન થવા દેવા એ નિશ્ચય દયા છે. નિજદયા વિના થતી પદયા એ તાત્વિક હોતી નથી. ૧. મન બગાડનાર હોવાથી.
બ્રહ્મ
૧૮
