________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંવત્સરી
લેખક : શ્રી ઉપેન્દ્રરાય જ. સાંડેસરા ધાર્મિક પર્વે અને ઉત્સવો અનેક કારણોથી ઉપશમનમાં, ઉપશમન પ્રાપ્ત કરવાના પ્રબળ પુરુષા ઉત્પન્ન થાય છે. જુદા જુદા ઉત્સવોનાં કારણો ગમે થમાં, જીવનશુદ્ધિમાં, અંતનિરીક્ષણમાં. તે છે, પણ તે બધામાં સામાન્ય બે કારણે તે હોય પર્યુષણના દિવસોમાં ઉપાશ્રયમાં વંચાતા કલ્પજ છે. ભક્તિ અને આનંદ. અંધભકિત અને ભૌતિક સૂત્રમાં કહ્યું છે કે, “ખમવું અને ખમાવવું, મેજમજાહ મેળવવા થતા અનેકવિધ ઉત્સવોને લૌકિક ઉપશમવું અને ઉપશમાવવું, (કલહ થયો હોય તે પર્વ કહી શકાય. અને જ્ઞાનપૂત જાગૃત ભક્તિ તથા પણ) સન્મતિ રાખીને યથાર્થ રીતે પરસ્પર પૂછા જેમાંથી સાત્વિક આનંદ મળે તેવા ઉત્સાને લેકે કરવાની વિશેષતા રાખવી જોઇએ. જે ઉપશમ રાખે તર કે દૈવી પર્વ કહી શકાય. લૌકિક પર્વોને આધાર છે. તેને આરાધના છે-મોક્ષમાર્ગને અનુકૂળ આચાર કામનિકતા, ભય અને અજ્ઞાનમૂલક વિસ્મય હોઈ છે. જે ઉપશમ રાખતા નથી, તેને આરાધના નથી. આસુરિસંપત્તિવાળાં છે. જ્યારે જીવનશુદ્ધિ તથા તેને આચાર મોક્ષમાર્ગને અનુકૂળ નથી. માટે પોતે આત્મશુદ્ધિની ભાવનામાંથી જન્મેલાં અને સાચી જાતે જ ઉપશમ રાખવો જોઈએ. (કારણ) શ્રમણશાંતિ આપનારાં લકત્તર પ દૈવી સંપત્તિવાળાં છે. પણાને સાર ઉપશમન-કપાય સંયમ જ છે.” જગતના મુખ્ય સર્વ ધર્મસંપ્રદાયોમાં આ અને એટલે તે આ પર્વાધિરાજને પર્યુષણ-પર્યા
શમન, કષાયોને શમાવનાર એવું અર્થસૂચક નામજાતના ઉત્સવો અને તહેવારોને પ્રચાર જોવા મળે છે. પણ જૈન ધર્મનાં પર્વે આ બાબતમાં અલગ
ભિધાન મળ્યું.
મનુષ્યનું સામાજિક જીવન જેટલા પ્રમાણમાં તરી આવે છે. કારણકે તેનું એક પણ પર્વ કે તહે.
સંકુલ બનતું જાય છે, તેટલા પ્રમાણમાં તેનામાં વાર કામનિતા, ભય, લેભ કે દ્વેષમૂલક નથી. તેમ
ગુણે અને અવગુણ બનેની અભિવૃદ્ધિને અવકાશ તેમાંના એક પર્વમાં પાછળથી કામનિકતા જેવા
મળ્યા કરે છે. પરિણામે જે જીવન અન્તનિરીક્ષણ કોઈ શુદ્ધ ભાવનું આરોપણ કરીને, શાસ્ત્રોઠારા સમર્થન
વિહેણું અને પ્રતિ હેય છે તેના ચિત્તમાં રાગ, કરવામાં આવતું નથી. આ ધર્મસંપ્રદાયના સંવે , કામ, ક્રોધ, ભય, લોભ, આડાઈ ઈત્યાદિ કાયાની તહેવારોને ઉદ્દેશ, જ્ઞાન અને ચારિત્રની શુદ્ધિ તથા
આ જાળાં બાઝે છે. પણ જે જીવન અપ્રમત્ત-જાગૃત છે, પુષ્ટિ કરવાનું હોય છે, પછી નિમિત્ત ગમે તે હોય, ત્યાં એ જાળાં ઓછામાં ઓછાં બાગે છે. એ જાળાં
જૈન ધર્મના લાંબા તહેવારોમાં ખાસ છ અઠ્ઠા સાફ કરીને ચિત્તને નિર્મળ કરવા માટે સંવત્સરી ઈઓ છે. તેમાં પયુંષ્ણુની અઠ્ઠાઈ સર્વશ્રેષ્ઠ છે. એનું પર્વનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું છે. ખરેખર તે મુખ્ય કારણ તેમાં સંવત્સરી આવે છે તે છે. વગર કષાયમાત્રનું વિસર્જન તક્ષણ થવું જરૂરી છે, પણ કહે પણ દરેક જૈન સમજે છે કે સાંવત્સરિક પર્વ બધી વખત એમ થતું નથી તે પણ વાસ્તવિકતા છે. એ સર્વશ્રેષ્ઠ પર્વ છે, વધુમાં વધુ આદરણીય પર્વ છે. એટલે સાધકે માટે દરરોજના પ્રતિક્રમણની યોજના તે આ પર્વની મહત્તા શામાં રહેલી છે? માત્ર કરવામાં આવી છે. પરંતુ દરરોજ થતું કૃત્ય યાંત્રિક તપમાં તે નહિ જ. કારણ તપનો આદર બીજાં બનવાની સંભાવના છે. તેથી, આ પર્વ ઉજવતાં પર્વેમાંયે કંઈ ઓછો નથી, એની મહત્તા છે ઉપ આખો સમાજ અન્તનિરીક્ષણ કરી તે દ્વારા પિતામાં શમનમાં. રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ, વૈર વગેરે કષાયોના રહેલી નાની મોટી ત્રુટીઓ બરાબર તપાસીને દૂર
૧૮૦
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
