Anuyogdwar Sutra ma Nikshepa

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 8

શ્રી અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં નિક્ષેપા
जत्थ य जं जाणेजा निक्खेवं निक्खिवे निरवसेसं । जत्थविअ न जाणेजा चउक्कगं निक्खिवे तत्थ ॥१॥
શ્રી અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં સૂત્ર ૭ પછીની આ ગાથાથી ફરમાવ્યું છે કે-જીવાદિ વસ્તુઓમાં જ્યાં નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવ, ક્ષેત્ર, ભવ અને કાળ વગેરે જેટલા નિક્ષેપા જાણવામાં આવે ત્યાં તેટલા બધા જ નિક્ષેપા જણાવવા. પરંતુ જ્યાં એ બધા નિક્ષેપા જાણવામાં ન આવે ત્યાં પણ નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ : આ ચાર નિક્ષેપા તો જણાવવા જ. કારણ કે વસ્તુમાત્રના એ ચાર નિક્ષેપા તો હોય છે જ. એવી કોઈ વસ્તુ નથી કે જેના નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ: આ ચાર નિક્ષેપ ન હોય. જેટલા સંભવી શકે તે રીતે નામ, દ્રવ્ય અને સ્થાપનાદિ દ્વારા તે તે જીવાદિભેદો-પ્રકારોનું જે નિરૂપણ કરાય છે, તેને નિક્ષેપ કહેવાય છે. “વસ્તુના લક્ષણ(સ્વરૂપ) અને પ્રકારને આશ્રયીને વિસ્તારથી જીવાદિ વસ્તુનું જે નિરૂપણ કરાય છે, તેને વસ્તુનો ન્યાસ એટલે કે વસ્તુનો નિક્ષેપ કહેવાય છે.'-આ . પ્રમાણે તત્ત્વાર્થસૂત્રના ભાષ્યમાં (સૂ. ૧-૫) જણાવ્યું છે.