Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamakumAra caritra lekhaka narendra siMha jaina saMpAdaka munizrI jayAnaMda vijayajI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ upalbadhI sthAna zAha devIcaMda chaganalAlajI sumati darzana naherupArka ke pAsa mAdha kolonI bhInamAla 343029 (rAja.) phona : (02969) 220387 zrI AdInAtha rAjendra jaina peDhI sA~thU-343026 jI. jAlora (rAja.) phona (02973) 254221 zrI vimalanAtha jaina peDhI bAkarA gA~va-343025 (rAja.) phona : (02973) 251122, 9413465068 mahAvideha bhInamAla dhAma taleTI hastigiri liMka roDa, pAlItANA-364270 phona : (02848) 243018 zrI tIrthendra sUri smAraka TrasTa tIrthendranagara, bAkarA roDa, vAyA bAgarA-343025 jI. jAlora phona naM. : (02973) 251144
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI mAMhI pArzvanAthAya namaH // // prabhu zrIrAjendrasUrIzvarAya namaH // // uttamakumAra caritraM // : divyAzISa : zrI vidyAcaMdrasUrIzvarajI zrI rAmacaMdra vijayajI : lekhaka : narendrasiMha jaina Xiao : saMpAdaka : muni jayAnaMda vijaya : prakAzaka : guru zrI rAmacaMdra prakAzana samiti - bhInamAla : mukhya saMrakSaka : lehara kuMdana grupa muMbaI, dillI, cennaI, hariyANA zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA- maMgalavA dvArA munizrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM zatruMjaya tIrthe 2065 meM cAtumaoNsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte.... eka sadgRhastha - bhInamAla
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. saMrakSaka ke. asa. nAhara, 201, sumera TAvara, lava lena, majhagAMva, muMbaI - 10. (2) maliyana grupa, surANA, muMbaI, dilhI, vijayavADA (3) ema.Ara. impeksa, 16 - a, hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArATempala lena, lemIgnaTa roDa, muMbaI - 7, phona : 23801086 (4) zrI zAMtidevI bAbulAla bAphanA cerITebala TrasTa muMbaI, mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItANA 364270 (5) saMghavI jugarAja, kAMtilAla, mahendra, surendra, dilIpa, dhIraja, saMdIpa, rAja, jainama, akSata, beTA potA kuMdanamalajI bhutAjI zrIzrImALa, varghAmAna gautIya Ahora (rAja.) kalpataru jvelarsa, 305 sTezana roDa, saMghavI bhavana, thAnA (5) mahArASTra. (6) zatruMjaya tIrthe munizrI jayAnaMda vijayajI kI nizrAmeM navvANuM yAtrA ke Ayojana nimitte zA. jeThamala, lakSmaNarAja, pRthvIrAja, premacaMda, gautamacaMda, gaNapatarAja, lalItakumAra, vikramakumAra, puSpaka, vimala, pradIpa, cirAga, niteSa beTA - potA kInAjI saMkalecA parivAra meMgalavA, pharma arihanta novelhaTI, stra3 AratI zopIMgasenTara, kAlupura TaMkazAlA roDa, ahamadAbAda, pRthvIrAja anDa kaM. tirucirApalI. (7) (8) tharAda nivAsI bhaNazALI madhubena kAMtilAla amulakhabhAI parivAra. zA kAMtilAla kevalacaMdajI gAMdhI siyAnA nivAsI dvArA 2063 meM pAlItAnA meM upadhAna karavAyA usa nimitte. (9) lahera kuMdana grupa zA jeThamalajI kuMdanamalajI meMgalavA (jAlora) (10) 2063 meM guDAmeM munizrI jayAnaMda vijayajI kA cAtumaoNsa evaM upadhAna karavAyA usa samaya padmAvatI sunAne ke upalakSa meM zA caMpAlAla, jayaMtilAla, surezakumAra, bharatakumAra, prinkeza, kenita, darzita cunnIlAlajI makAjI kAzamagautra tvara parivAra guDAbAlottAn jayaciMtAmaNi 10-543 saMtApeTa nellUra 524001 (A.pra.) (11) pUM. pitAjI pUnamacaMdrajI mAtuzrI bhurIbAI ke smaraNArtha putra pukharAja, putravadhu lIlAbAI pautra phuTaramala, mahendrakumAra, rAjendrakumAra, azokakumAra, mithuna, saMkeza, somIla, beTA potA parapotA zA. pUnamacaMdrajI bhImAjI rAmANI guDAbAlotAna nAkoDA golDa 70, kaMsArA cAla, bIjAmAle rumanaM. 67, kAlabAdevI, muMbaI - 2 (12) zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjamalajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) rAjaratana golDa proDa, ke. vI. esa. komplekSa, 31 aruMDalapeTa, gunTura A. P. (13) eka sadgRhastha, dhANasA. (14) gulAbacaMda DaoN. rAjakumAra putra-pautra chaganalAlajI koThArI (Ahora) eTalAMTikA amerIkA. (15) zAMtirupacaMda ravIndracandra, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva, akSaya beTA potA milApacaMdajI mehatA, pholAvAsa, jAlora - beMgalora.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) vi.saM. 2063 meM Ahora meM upAdhAna tapa ArAdhanA karavAyA evaM padmAvatI zravaNa ke upalakSa meM pitA zrI thAnamalajI mAtuzrI sukhIdevI, bhaMvaralAla, ghevaracaMda, zAMtilAla, pravINakumAra, manISa, nikhila, mittula, AzISa, harSa, vinaya, viveka beTA potA kanAjI hakamAjImuthA zA. zAMtilAla pravINakumAra eNDa ko. rAma gopAla sTrITa, vijayavADA. bhIvaMDI, icalakaraMjI. (17) bAphanA vADI meM jina mandira nirmANa ke upalakSa meM mAtuzrI prakAzadevI caMpAlAlajI kI bhAvanAnusAra, pRthvIrAja, jitendrakumAra, rAjezakumAra, ramezakumAra, vaMza, jainama, rAjavIra, beTA - potA caMpAlAla sAMvalacandrajI bAphanA, bhInamAla. navakAra TAIma, 59, nAkoDA sTeTa nyu boharA bilDIMga, muMbaI -3 (18) zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendra mArkeTIMga, 11- 30 - 8, Sheshies St., Rajendra Complex vijayavADA - 52001. (19) zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIja hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, 4 rahemAna bhAI bi. esa. jI. mArga, tADadeva, muMbaI - 34 (20) pUjya pitAjI zrI sumeramalajI kI smRtimeM mAtuzrI jeThIbAI kI preraNA se jayantilAla mahAvIracaMda darzana beTA potA sumeramalajI varadIcaMdajI Ahora, je.jI. Impaksa prA. li. - 55 nArAyaNa mudalI sTriTa, cennaI - 79. (21) sva. hastImalajI bhalAjI nAgotrA solaMkI kI smRti meM haste parivAra bAkarA (rAja.) (22) munizrI jayAnaMda vijayajI kI nizrAmeM lehara kuMdana grupa dvArA zatruMjaya tIrtha 2065 meM cAtumaoNsa upadhAna karavAyA usa samaya ke ArAdhaka evaM atithi ke sarva sAdhAraNa kI Aya meM se. (23) mAtuzrI mohInIdevI pitAzrI sovalacaMdajI kI puNya smRti meM zA. pArasamala, surezakumAra, dinezakumAra, kailAsakumAra, jayaMtakumAra, bileza, zrIkeSa, dikSila, pISa. kabIra, beTA potA sovalacaMdajI kuMdanamalajI bAlagotA, meMgalavA, phAIbrosa, kuMdana grupa, 35 perumala mudalI sTrITa, sAhukAra peTa, cennaI-1, dilhI - muMbaI, (24) zA. sumeramalajI narasAjI - meMgalavA, cennaI. (25) zA dUdhamalajI, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.) maMgala ArTa, dozI bilDIMga, 3 - bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI - 2 (26) kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gautamacaMda, dinezakumAra, mahendrakumAra, ravIndrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) zrI supara speersa, 11-31- 3 pArka roDa, vijayavADA, sikandrAbAda. (27) zA narapatarAja, lalItakumAra, mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana, azvIna, rIkeza, yaza, mIta beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa, 4/2 brADI peTha, gunTUra-2 (28) zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIrakumAra, pravINakumAra, dIlIpakumAra, ramezakumAra, beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA modarA (rAja.) gunTUra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) eka sadgRhastha (khAcarauda) (30) zrImatI suAdevI ghevaracaMdajI ke upadhAna nimitte caMpAlAla, dinezakumAra, dharmendrakumAra, hitezakumAra, dilIpa, rozana, nIkhIla, harSa, jainama, diveza beTA potA ghevaracaMdajI saremalajI durgANI bAkarA hitendra mArkeTIMga, 11-x-2- Kashi ceTI lena, sattara zAlA kompleksa, pahelA mAlA, cennaI-79. (31) maMjulAbena pravINakumAra paTIyAta ke mAsakSamaNa evaM sva. zrI bhaMvaralAlajI kI smRti meM pravINakumAra, jItezakumAra, cetana, cirAga, kuNAla, beTA potA tilokacaMdajI dharmAjI paTiyAta dhANasA, pI.TI. jaina, royala samrATa, 406-sI vIMga, goregAMva (vesTa) muMbaI-62 (32) golDa meDala InDasTrIsa prA.lI., revataDA, muMbaI, vijayavADA, dillI. (33) rAja rAjendra TeksaTAIlsa, eksaporTasa limITeDa, 101, rAjabhavana, dolatanagara, borIvalI (IsTa), muMbaI, modharA nivAsI. (34) pra. zA. dI.sA. zrI muktizrIjI kI ziSyA vi.sA. zrI muktidarzitAzrIjI kI preraNA se sva. pitAjI dAnamalajI, mAtuzrI tIjodevI kI puNya smRti meM caMpAlAla, mohanalAla, mahendrakumAra, manojakumAra, jitendrakumAra, vikAsakumAra, ravikumAra, riSabha, milana, hyitika, Ahora, koThArI mArkeTIMga 10/11, citurI komplekSa, vijayavADA-1 (35) pitAjI zrI sonarAjajI, mAtuzrI madanabAI kaTAriyA saMghavI parivAra Ayojita sammeta zikhara yAtrA pravAsa evaM jIvita mahotsava nimitte dIpacaMda, azokakumAra, prakAzakumAra, rAjezakumAra, saMjayakumAra, vijayakumAra, beTA-potA sonarAjajI meghAjI dhANasA, alakA sTIla, 857, bhavAnI peTha, pUnA-52 (36) muni zrI jayAnaMda vijayajI AdI ThANA kI nizrA meM saMvata 2066 meM tIrthendra nagare bAkarA roDa madhye cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte haste zrImatI maitIdevI perAjamalajI ratanapurA voharA parivAra-modharA (rAjasthAna). (37) muni zrI jayAnaMda vijayajI Adi kI nizrA meM saMvata 2062 meM pAlItAnA meM cAtumaoNsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zAMtIlAla, bAbulAla, mohanalAla, azokakumAra vijayakumAra, zrI haMjAdevI sumeramalajI nAgorI parIvAra-Ahora. (38) saMghavI kAMtilAla, jayaMtilAla, gaNapatarAja, rAjakumAra, rAhulakumAra, samasta zrIzrIzrImAla guDAla gotra phuAnI parivAra AlAsaNa saMghavI IlekaTrIksa kaMpanI, 85, nArAyaNa mudalI sTrITa, cennaI-600079. (39) zA bhaMvaralAla jayaMtilAla, surezakumAra, prakAzakumAra, mahAvIrakumAra, zreNikakumAra, pritama, pratIka, sAhIla, pakSAla beTA potA-parapotA zA samarathamalajI sogAjI duragANI bAkarA (rAja.) jaina sTorsa, sTezana roDa, aMkApalI-531001 (40) zA samarathamala, sukArAja, moganalAla, mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra, sAyalA (rAja.), aruNa anTaraprAIjesa, 4 lena, brADI peTha, gunTUra-2
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (41) zA. kAntIlAlajI, maMgalacandajI haraNa, dAsapA, muMbaI. (42) zA gajarAja, bAbulAla, mIThAlAla, bharata, mahendra, mukeza, zailesa, gautama, nIkhIla, manISa, hanI beTA - potA ratanacaMdajI nAgautrA solaMkI, sAdhUM (rAja.) phUlacaMda bhaMvaralAla, 180, govIdAppA nAyaka sTrITa, cennaI - 1 (43) ballu gaganadAsa viracaMdabhAI parivAra-tharAda (44) zrImatI maMjulAdevI bhogIlAla velacaMda saMghavI - dhAnerA nivAsI phensI DAyamanDa, 11, zrIjI ArakeDa, prasAda cembarsanI pAchaLa, TATA roDa naM. 1 - 2, operA hAusa, muMbaI-4. (45) bhaMsAlI bhaMvaralAla, azokakumAra, kAMtilAla, gautamalAla, rAjezakumAra, rAhula, AzISa, namana, AkAza, yogeza, beTA-potA lIlAjI kasanAjI, mu surata pharma : maMgala motI senDIkeTa, 14 15, esa. esa. jaina mArkeTa, ema. pI. lena, cIkapeTa krosa, beMgalora - 53 (46) saMghavI bhaMvaralAla, mAMgIlAla, mahAvIra nIleza, banTI, beTA-potA harakacaMdajI zrI zrImAla parivAra AlAsana, rAjeza IlekTrIkalsa, 48, rAjA bilDIMga, tirunelavelI - 627001. (1) 1992 meM basa yAtrA pravAsa, 1995 meM aThThAI AtmazreyArthe nANezA parivAra ke prathama sammelana ke jayaMtilAla, prakAzakumAra, praviNakumAra, navIna, mahotsava evaM saMghavI sonamalajI ke lAbha ke upalakSya meM saMghavI bhabutamala. rAhula, aMkuza, riteza, nANezA, prakAza, novelTIjha, sundara pharnIcara, 794, sadAzIva peTha, bAjIrAva roDa, pUnA - 411030 (siyANA) zAtIlokacaMda mayAcaMda enDa kaM., 116 gulAlavADI, muMbaI-4. sva. mAtuzrI mohanadevI pitAzrI gumAnamalajI kI smRti meM putra kAMtilAla, jayaMtilAla, sureza, rAjeza, solaMkI - jAlora. praviNa enDa kaM., 15-8-1102, begama bAjAra, haidarAbAda - 12 zrImatI phensIbena sukharAjajI camanAjI kabadI dhANasA, golDana kalekazana, naM-5, cAMdI galI, tIsarA bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI - 2. (4) zA bhaMvaralAla, surezakumAra, zaileSakumAra, rAhula beTA - potA tejarAjajI saMghavI, komatAvAlAbhInamAla, esa. ke. mArkeTIMga, rAjaratana IlekTrIkalsa, ke.sI. AI. vAyarsa prA. li., 163 goviMdAppA, nAyakana sTrITa, cennaI - 600001. (6) zA jeThamalajI sAgaramalajI kI smRti meM mulacaMda, mahAvIrakumAra, AyuSI, mehula, riyAnsu, DolI, prAgaNI grupa-saMkhalecA, maMgalavA, rAja ratana eseMbalI vakarsa, 146 1969 motIlAla nagara naM. 1, sAI maMdira ke sAmane roDa naM- 3 goregAMva (vesTa), muMbaI - 104, saMkhalecA mArkeTIMga, 11-13 - 16, samAcAravArI sTrITa, vijayavADA- 1. (7) subodhabhAI uttamalAla mahetA-dhAnerA nivAsI. (8) pU. pitAjI oramalajI mAtuzrI atIyobAI evaM dharmapatni pavanIdevI ke AtmazreyArtha kizoramala pravINakumAra (rAjU) anila, vikAsa, rAhula, saMyama, evaM RSabha DosI caupaDA parivAra Ahora pharma zrI rAjendra sTIla hAusa guMTura (2) (3) saha saMrakSaka (4)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamakumAra prathama pariccheda gaMgA taTa kA Ananda lekhaka - narendrasiMha jaina gaMgA nadI apane uttAla taraMgoM kI garjanA se taTa bhUmi ko guJjArita kara rahI thii| taTa para rahe hue vRkSoM ke kuJja meM unakI pratidhvani par3a rahI thii| madhura manda - manda dhvani se usameM vRddhi hotI jA rahI thI / sthala aura jala ke prANI Akara usa para vizrAma le, saritA kI zobhA nirakha rahe the / aneka AryadharmI zraddhAlu yAtrI Akara bhAgirathi ke pavitra jala meM snAna kara rahe the / pyAse pathika gaNa gaGgA ke zItala jala kA pAna kara agala - bagala meM bhramaNa karate hue zItala vAyu kI mandamanda lahareM le rahe the / tyAgI tapasvI loga taTa bhUmi para paMkti baddha baiThe hue tapasyA kara rahe the| | isI samaya usake taTa para rahe hue eka sundara suzobhita mahala meM eka ramaNI| baiThI huI gaMgAnadI kA avalokana kara rahI thI aura kudarata - prakRti kA anumodana kara rahI thii| yaha sundara ramaNI sAdI pozAka meM thii| isa para bhI usake svAbhAvika | saundarya ne use zRGgAra maya kara dI thii| usakI manovRtti meM Ananda kI lahareM uchala rahIM| thI / usase pratIta ho rahA thA ki isa saMsAra kI Adhi-vyAdhi aura upAdhiyoM se mAnoM mukta huI ho, vaise dIkha rahI thii| usake lalATa para dharma aura dhana kA mizrita | teja camaka rahA thaa| adhika samaya taka saritA - taTa kA avalokana karane ke bAda vaha eka pustaka par3hate - par3hate usameM lIna ho gayI aura use bAra - bAra par3hane lagI / aneka bAra vAMcana, karane ke bAda vaha AnandI abalA apane mana meM nimna | prakAra cintana karane lagI : ahA ! yaha saMsAra asAra kahalAtA hai / tathApi isameM se aneka bAra Ananda bhI prApta hotA hai| yadi puNya kI prabalatA hotI hai to yaha saMsAra svarga ke samAna
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bana jAtA hai / saMsArI prANI yadi isa sAMsArika jIvana ko saphala karanA cAheM to isa saMsAra se bhI unheM bahuta kucha Ananda prApta ho sakatA hai| saMsAra samudra ke maMthana se yadi viSa nikalatA hai to amRta bhI avazya nikalatA hai| isa prakAra vicAra magna ho jAne se usa praur3hA ramaNI ke mukhamaNDala para Ananda kI AbhA jhalakane lagI / parantu isI samaya "jaya ho, mahArAjAdhirAja kI jaya ho," yaha AvAja sunakara vaha usI samaya vahA~ se uThakara AMgana meM calI gyii| vahA~ bahuterI dAsiyoM ne Akara nivedana kiyA, "mahArANI jI ! sarakAra kI savArI A rahI hai|" itane hI meM mahArAja bhI A pahu~ce / sundarI ne unheM saprema abhivAdana kiyA aura vahA~ se ve donoM mahala kI candrazAlA meM cale gye| ___donoM dampatI candra bhavana meM baiThakara gaMgA ke naisargika manamohaka drazya nirakhane lge|sundrii ne Ananda vibhora hokara pUchA :_ "prANanAtha ! Apane rAjakumAra ke viSaya meM koI harSa samvAda sunA hai ?" "hA~, sunA to hai ! maiM samAcAra sunAne kI icchA se hI tumhAre pAsa AyA hU~ ! parantu priye ! yaha batalAo ki tumheM yahazubha saMvAda kisane kahA?" rAjA ne puuchaa| | sundarI ne muskarAte hue kahA :- kSaNapUrva vaha vinIta kumAra mere pAsa AyA thA aura usake mitra ne yaha bAta usake samakSa mujhe kaha sunAI thI / pyAre ! Apake Ane ke pUrva maiM prasanna citta ho yahI vicAra kara rahI thI aura yaha sundara saMsAra duHkha kA bhaNDAra hote hue bhI maiM use sukha kA sAgara mAna rahI thI / mahArAjA ne abhinandana pradAna karate hue kahA : "priye ! maiM bhI yahI vicAra kara rahA thA / isa saMsAra cakra meM parivartana se sukha aura duHkha donoM utpanna hote haiM, kintu jaba sukha kA udaya hotA hai, taba duHkha kA aura jaba duHkha kA udaya hotA hai taba sukha kA smaraNa hotA hai / apanA ekAkI kumAra samasta kalAoM meM pravINa ho gayA aura parIkSA ke samaya prathama zreNI meM uttIrNa huA hai|iske samAna anya Ananda aura kyA?" apanI santatI vidvAna, vinayI, vivekI aura kalA kuzala ho, yaha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI sAmAnya harSa kI bAta nahIM ? zikSita putroM ke mAtA- pitA puNyavAna aura bhAgyazAlI gine jAte haiM / hamAre hAthoM meM sattA hai, hamAre vizAla rAjya kI bAgaDora apane adhikAra meM hai| hajAroM manuSya AjJA pAlane ke lie hAtha bA~dha Age khar3e rahate haiM, sira para chatra aura cAmara rahatA hai, aura hamAre rAjyakoSa meM lakSmI nRtya kara rahI hai / itanA aizvarya hote hue bhI rAjakumAra kA "vidyAvijaya" sunakara mujhe jo Aja apAra harSa ho rahA hai, vaha varNanAtIta hai - yadi yaha kaha dU~ ki "aisA Ananda na kisI ko huA na hogA" - to bhI kucha atizayokti nahIM hogI / priye ! rAjakumAra, dharmazAstra, nItizAstra aura vyavahAra zAstra kI parIkSA meM prathama uttIrNa huA hai / usake adhyApakoM ne mukta kaNTha se usakI prazaMsA kI aura AzIrvAda diyA / itanA kalAvida hone para bhI vaha vinIta, dhArmika, dayAlu aura nItijJa hai, yaha eka bar3I vizeSatA hai / priye ! hamArA janma, saMsAra aura gRhasthI jIvana aise suputra ko pAkara dhanya huA hai / putra ke sadguNoM ko dekhakara merA mana mayUra nRtya kara rahA hai / isake atirikta mujhe eka sabase apAra harSa isa bAta kA hotA hai ki bhaviSya meM merI prajA eka Adarza rAjA ko pAkara mujhe bhulA skegii| sundarI ne prasannatA prakaTa karate hue kahA prANeza ! ApakA kahanA bilakula satya hai, parantu isakA sArA zreya Apako hai / kyoMki apanI saMtAna kA bhaviSya nirmANa, pitA para hI avalambita hai / pitA yadi putra ko zikSita banAne ke lie prayatnazIla ho to vaha bar3A hI jJAnI aura kalAkAra bana sakatA hai / apanI pyArI saMtAna ko zikSArUpI amRta pAna karAne vAlA pitA, usake pAlana poSaNa se bhI adhika upakAra karatA hai / mahArAjA ne ha~sate-ha~sate kahA : - "subhage ! parantu isameM mujha se kahIM adhika tumhArA uttaradAyitva hai / bacapana kI zikSikA tumhIM ho| rAjakumAra meM viveka, vinaya, namratA Adi guNoM ko paidA karane vAlI tumhIM ho| tumhArI godI meM khelate khelate jo guNa rAjakumAra ne prApta 3 - -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiye hai| ve guNa patA yA guru dvArA prApta honA kaThina hI nahIM apitu asambhava hai / tumane apane stanapAna ke sAtha sAtha use guNa - pAna bhI karavAyA hai| jisake kAraNa rAjakumAra vidvAna tathA guNI bana sakA hai / jo mAtA apane bAlaka kI zikSA para dhyAna nahIM detI vaha mAtA nahIM balki usakI vairiNI hai / " isa prakAra ve donoM rAjakumAra ke jJAna aura kalA kI bahuta dera taka prazaMsA karate rahe / itane hI meM samaya sUcaka sevaka ne Akara nivedana kiyA :- "sarakAra ! jina pUjA kA samaya ho gayA hai / " itanA kahakara sevaka praNAma karake lauTa gayA / mahArAjA apanI rAnI sahita vahA~ se uThakara gRha - caitya meM jinendra bhagavAna kI pUjA karane ke lie cala diye / -- pAThaka ! Apako isa kathA ke Arambha meM kucha jijJAsA huI hogI, ataeva use yahA~ spaSTa karane kI jarUrata hai / gaMgA kinAre ke usa mahala meM jo sundarI baiThI thI vaha vArANasI nagarI kI mahArANI lakSmIvatI thii| pIche se Ane vAle vArANasI nareza mahArAjA makaradhvaja the / ina rAja dampatti se utpanna eka " uttama" nAmaka putra thA / uttamakumAra kI zikSA-dIkSA kA mahArAjA makaradhvaja ne yatheSTa prabandha kiyA thA / zikSaNa ke lie, sadAcArI aura vidvAn adhyApaka niyukta kiye the / phala svarUpa rAjakumAra parIkSA meM sarvaprathama uttIrNa hue / basa, isI Ananda meM nimagna mahArANI lakSmIvatI apane mahala meM baiThI huI thI aura vahIM mahArAjA makaradhvaja bhI A pahu~ce the / donoM ne uttamakumAra ke parIkSA meM prathama uttIrNa hone kA Ananda pradarzita karate hue kucha samaya taka bAtacIta kii| pazcAt samaya sUcaka dvArA, pUjA kAla kI sUcanA pAkara donoM gRhacaitya meM Aye / prAcIna kAla meM rAjA loga pratyeka kArya ke samaya kI sUcanA dene ke lie vaise hI manuSya rakhate the / rAjakAja meM lage hue rAjAoM ko ye sevaka gaNa samaya aura kArya kI sUcanA dete; jisase ve usa kArya meM binA kisI vilamba ke laga jAte the / pratikramaNa, snAna, pUjana, sAmAyika, bhojana, prajAkArya aura zayana vagairaha, | sabhI AvazyakIya kAryoM kI sUcanA unheM sevakoM dvArA milatI thI / vArANasI 4
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pati makaradhvaja ne bhI aise hI samaya samaya kI gaye the / -- * sUcakoM kI niyukti kara rakhI thI / sUcanA pAte hI donoM rAjA - rAnI pUjA karane ke lie jinAlaya meM cale dUsarA pariccheda vArANasI nagarI I I dakSiNa - bharatakhaMDa kI kaI mahAnagariyoM meM se vArANasI mukhya 'mAnI jAtI thI / usakI racanA anupama thI / pratibhAzAlI kavi logoM ne ise alakApurI kI padavI de rakhI thI / isake eka ora pavitra - patitapAvanI gaMgA nadI bahatI thI / bhAratIya - Aryaloga ise pavitra tIrtha mAnakara atyanta zraddhA - bhakti se yahA~ Ate the / pavitra parvadinoM meM isa nagarI kI zobhA kucha aura hI ho jAyA karatI thI / isa nagarI ke cAroM ora gagana cumbI sudRr3ha, vizAla eka durga thA / bIca meM kailAsa zikhara ke samAna U~ce U~ce sAta maMjile makAna zreNIbaddha dikhAI par3ate the / Asa - pAsa ke jinAlaya aura zivAlaya apUrva zobhA vRddhi kara rahe the / cAroM varNa ke loga mahArAjA makaradhvaja kI nItimaya zItala chatrachAyA ke nIce sukha vaibhava kA Ananda lUTa rahe the / kubera ke samAna aneka dhanADhya seTha sAhukAra isa nagarI meM nivAsa karate the / yahA~ Arhata- prajA jainoM kI saMkhyA adhika thI / nagarI meM saba taraha se ekya bhAva thA / nIti - dharma aura satya kA pAlana pratyeka manuSya karatA thaa| jIvadayA, jJAna prApti aura nirAzritoM ko Azraya dene vAlI aneka bar3I - bar3I saMsthAe~ rAjA aura prajA kI ora se calatI thiiN| pratyeka manuSya dIna dukhiyoM kA duHkha ba~TAne meM bar3I utsukatA se bhAga letA thA / kalaha, para - nindA aura para - droha kA to vahA~ nAmonizAna taka nahIM thA / mahArAjA makaradhvaja ke nyAya - zAsana se rAjya ke saba loga saMtuSTa the / AbAla-vRddha, sabhI loga mahArAjA ko hRdaya se cAhate the - unheM apanA ArAdhyadeva samajhate the / mahArAja bhI apanI prajA ko putravat mAnate aura unake manoraMjana meM - 5
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanA jIvana dhanya samajhate the / jo koI mahArAjA kI zaraNa meM AtA use abhaya pradAna kara rakSA karate the / ina guNoM se mahArAjA makaradhvaja kI kIrti - dhvajA cAroM dizAoM meM phaharAne lagI / " jo prajA ke mana ko prasanna rakhatA hai vahI rAjA kahalAne kA saccA adhikArI hai / " isa bAta ko mahArAjA makaradhvaja acchI taraha samajhate the / isI kAraNa rAjya kI AbAdI dina-prati-dina bar3hatI hI jAtI thI / rAjya koSa meM bhagavatI lakSmI AnandamagnA ho, nirantara nRtya karatI rahatI thI / hAthI, ghor3e, ratha aura paidala caturaGgiNI senA rAjya rakSA ke lie atyadhika thIM / aise samRddhazAlI rAjya meM vArANasI kI saba - prajA atyanta sukhI thI / vyApAra aura udyoga vahA~ dina - prati dina bar3hate jAte the / gaMgA kI taraMgo kI bhAMti yahA~ kI prajA meM vyApAra aura udyoga hiloreM lete dikhAI par3ate the / lakSmI kI kRpA se, corI, badamAzI, ThagI aura dhoke bAjI Adi durguNa prajA meM utpanna nahIM ho sake / pratyeka manuSya meM dhArmikatA satya, sneha aura bhakti sadaiva jAgarita thI / aisI anupama rAjadhAnI meM mahArAjA makaradhvaja apanI rAnI sahita dharma tathA pUrvaka rAjya sukha kA upabhoga karate the / mahArAjA ne dhArmika aura sAMsArika zikSArUpI kalpalatA ko pallavita aura kusumita karane ke lie vividha pAThazAlAe~ tathA kalAbhavanoM kI sthApanA kI thI / inase vArANasI kI samasta prajA bhalI prakAra lAbha uThAtI thI / prajA meM vidvAn, kavi, aura catura kalAkAroM kI saMkhyA adhika thI / mahArAjA ke vidyAprema tathA guNa grAhakatA ke kAraNa vArANasI samasta bhArata kA vidyAkendra bana rahA thA / yahA~ ke vidvAn bhUtala ke saba bhAgoM meM khyAti prApta kara cuke the / una dinoM bhAratIya - vidyAe~ aura kalAe~ vArANasI ke pavitra kSetra meM zarIra nRtya karatI mAlUma par3atI thI / mahArAjA makaradhvaja kI rAja nagarI meM, vidvattA, satya, naipuNya, kavitva aura dhArmikatA pratyakSa dikhAI par3ate the / pratyeka kuTumba meM vidvAn, kavi, satyaniSTha aura dhArmika vyakti pAye jAte the / 6
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisI uttama rAjadhAnI meM mahArAjA makaradhvaja apanA janma sArthaka karate the| ye Arhata dharma ke anuyAyI tathA nIti ke pracAraka the / satya para aTala rahane vAle, Azraya hInoM ke Azraya the / dukhiyoM ke duHkha nivAraka evam prajA ke sacce sudhAraka the| gurujanoM ke bhakta aura jina-sevA meM anurakta the / pratyeka pavitra kArya ke sampAdana meM sazakta kintu viSayoM meM anAsakta the| mahArAnI lakSmIvatI bhI mahArAjA kI bhA~ti sadguNoM se sampanna aura puNya saMcaya karane vAlI eka uttama zrAvikA thI / usane apane rAjya ke strIsamAja ke sudhAra meM apanA jIvana lagA diyA thA / dhArmika tathA saMsArika zikSA se use atyanta prema thA, isalie strI samAja ko isa prakAra kA zikSaNa dene kA acchA prabandha kara rakhA thaa| zrAvikA dharma kA rahasya kyA hai ? zrAvikA kA isa jagata meM kyA kartavya hai ? aura zrAvikA ko kyA - kyA kAma karane cAhie ? ityAdi viSayoM para mahArANI lakSmIvatI ne acchA manana aura pUrNa abhyAsa kiyA thA / usakI manovRtti meM Arhata-dharma ke pavitra saMskAroM kA acchI taraha samAveza thA / vaha strI-samAja meM saba prakAra ke jJAna tathA kalA kauzala ko phailAnA cAhatI thI, parantu "dharma kalA" ke lie usake hRdaya meM sarvocca sthAna thA / dharma-kalA ke binA anya saba kalAe~ vyartha hai-aisA usake hRdaya meM dRr3ha nizcaya thA / vaha prAyaH kahA karatI ki: kalA bahatara jo paDhe, paMDita nAma dhraay| dharma kalA Ave na yadi, to vaha mUrakha rAya // anya kalAoM meM kahIM, dharma kalA saradAra / dharma kalA bina manuSya kA, samajho pazu avatAra //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda karma parIkSA eka dina vidvAn aura buddhi vicakSaNa uttamakumAra apane yuvaka mitroM ke sAtha gaMgA nadI ke kinAre Tahalane nikalA / usane sAdI pozAka pahinI thI / eka hAtha meM phUloM kA guladastA thA / kamara meM svarNa tathA ratnajar3ita kamara-paTTA ba~dhA huA thA, jisameM eka tIkSNa khaDgakA myAna kanaka- muktAmaya hone ke kAraNa jagamagA rahA thA / mastaka para sirapeca kA prakAza zobhA vRddhi kara rahA thA / donoM bhauMhoM ke bIca meM tilaka sUkSma tAre kI bhA~ti prakAzita thA / rAjakumAra apane vidvAna mitroM ke sAtha vidyA- kalA viSayaka carcA karate jA rahe the aura tatsambandhI zaMkA samAdhAnoM kA bhI krama jArI thA / eka vidvAn mitra ne rAjakumAra se prazna kiyA "priya uttamakumAra ! yaha batAo ki, dharma aura kartavya meM kyA bheda hai ?" rAjakumAra ne uttara diyA " mitra ! dharma aura kartavya eka hI haiM / ye paraspara sahacArI haiM / jo manuSya apane kartavya se vimukha hotA hai, vaha dharma se bhI vimukha hai| dharma kA hetu kartavya meM | hI caritArtha hotA hai / jisa taraha kartavya hIna manuSya dharma sAdhana nahIM kara sakatA usI taraha dharma-vimukha vyakti kartavya bhI pAlana nahIM kara sktaa| jo dharma parAyaNa hotA | hai vahI kartavya parAyaNa hai, aura jo kartavya parAyaNa hai vahI dharmaparAyaNa hai / ye donoM eka hI haiM- inameM kucha bhI bheda nahIM hai ?" T bIca meM hI eka catura yuvaka ne bAta kATakara kahA "rAjakumAra ! Aja taka merA to yahI khayAla thA ki dharma aura kartavya donoM alaga-alaga vastu haiM, kyoMki kartavya kA sambandha isaloka se aura dharma kA paraloka se hai / parantu Apake kahane se to merA khayAla jhUThA siddha hotA hai / aba mujhe Aja yaha nizcaya ho gayA ki kartavya hI dharma aura dharma hI kartavya hai / donoM meM kucha bhI bheda I 8
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM hai / " (yaha vyavahAra dharma kI bAta hai ) isa prakAra rAjakumAra aura usake mitroM meM bAtacIta ho hI rahI thI ki gaMgA ke dUsare kinAre madhurasvara meM kisI ne gAyA : "pitu - dhana bacapana meM vipula, kharace khele khAya / taruNa bhaye pai khAya to, janma akAratha jAya // solaha varSa bitAya kara, kare na jo udyoga / pitu - dhana kI AzA kare, vaha nindA ke joga // siMha aura uttama puruSa, karai na para kI Asa / kara puruSAratha khAya jo, karake sujasa prakAsa // jisane bacapana meM kabhI, kiyA na kIrtti prakAza / usase to pazu hI bhalA, carai becArA ghAsa // I isa saMgIta sudhA kA uttamakumAra ne bar3e Ananda se pAna kiyA / saMgIta kI prati-dhvanI gaMgA ke donoM kinAroM para gUMjakara mAnoM use doharA cukI thI / gAna samApta hote hI rAjakumAra vicAra - sAgara meM gote khAne lage / kAvya kA Azaya unake manovicAra se mila gayA / hRdaya para gaharI chApa baiTha gayI / mana hI mana vicAra kiyA : "dhanya; isa kAvya kA Azaya kitanA uttama hai / solaha varSa kI umra hone ke bAda pitA ke bharose jIvana nirvAha karanA adhama- jIvana hai / pitA kI rAjya lakSmI kA upabhoga putra kare isameM vizeSatA hI kyA hai ? yaha to ucchiSTa bhojana ke samAna hai / Atma bala yA Atmodyoga kiye binA parAdhIna hokara apanI jIvananaukA calAnA, atyanta nindanIya kArya hai / jJAna tathA kalAoM kA jAnakAra, Atmabala tathA puruSArtha ko bar3hAne yogya aura javAna avasthA pAkara bhI pitA kI rAjya - lakSmI kA upabhoga karatA rahU~, yaha atyanta anucita bAta hai / aba mujhe apane karma kI parIkSA karanI cAhie / agAdhakarma sAgara meM par3e hue prANiyoM ko apane karma - bhAgya kA bala jAna lenA cAhie / bhAgya - karma kI parIkSA kiye 9
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ binA, AlasI banakara par3e hue prANiyoM kI dazA nahIM phiratI yadi maiM AlasI banakara pitA ke rAjya aizvarya ke sahAre par3A rahU~ to phira merI vidyA aura kalA kA upayoga hI kyA ? upakArI pitA apane putra ko jJAnI kisalie banAtA hai ? kalAvid kyoM banAtA hai ? sirpha usake puruSArtha dvArA upayoga karane ke lie| khuda ke puruSArtha se adhika, puruSArthI putra ko prApta kara pitA ke hRdaya ko parama-santoSa | hotA haiN| isI lie nItizAstra ne bhI kahA hai : "sarvatrajayananvicchetputrAcchiSyAtparAbhavam / " "saba jagaha jaya kI icchA rakhanI cAhie; kintu putra aura ziSya se to hAra kI icchA hI rakhanA ucita hai|" lava-kuza se hAre hue rAma-lakSmaNa atyaMta AnaMdita hue the| isa prakAra vicAra-dhArA meM bahatA huA uttama-kumAra mitroM sahita nagara meM AyA / anantara vaha apane mitroM se alaga hokara rAja mahala meM pahu~cA; parantu vahI vicAra mAlA usake hRdaya para cala rahI thI / anta meM usane yahI mArga nizcaya kiyA ki - "mujhe apanI karma-parIkSA ke lie videza bhramaNa karanA cAhie / binA videza gaye bhAgya kI parIkSA nahIM ho sakegI / apane jJAna aura kalA kI karAmAta dikhAne ke lie apanI janmabhUmi kI apekSA videza acchA hotA hai / sira phUla vaha car3hA, jo camana se niklaa| ijjata use milI, jo vatana se niklaa|| parantu, yadi kisI bhA~ti mere isa vicAra ko pitAjI jAna leMge to ve mujhe kadApi jAne na deMge / isalie khaDaga ko apanA sAthI banAkara, yahA~| se cupa cApa nikala calanA cAhie-yahI uttama upAya hai|" aisA nizcaya kara rAjaputra usI rAta ko vArANasI nagarI chor3akara cala diyaa| pAThakoM ! isa viSaya para thor3A vicAra karake usameM se kucha zikSA grahaNa karanI cAhie / pratyeka vidvAna, kalA vizArada yuvaka ko apane karma kI parIkSA 10
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ avazya karanI cAhie / puruSa kI zakti divya hai / usa zakti kA upayoga kiye binA, saMtoSI banakara baiThe rahane vAle, aura janma bhUmi tathA janmagRha ke moha meM par3e rahane vAle kAyara puruSa apane jIvana kI unnati kadApi nahIM kara sakate / jJAna aura kalA kA bala hote hue bhI, jo Atmonnati kA kArya karane meM pichar3e hue rahate haiM, ve Atma vaMcanA karate haiM / aise AtmavaMcaka manuSyoM ke hI kAraNa isa Arya - bhUmi kI yaha durdazA huI hai / apane jJAna tathA bala ko, svArtha sAdhana meM vyaya karane vAle kAyara puruSoM kA janma isa pRthvI para bhAra rUpa hotA hai| aise loga deza ke kaTTara zatru gine jAne cAhie / adhama sevA vRtti svIkAra kara, apane bhAgya ko beca dene vAle, tathA parAye bhAgya para jIvana bitAne vAle logoM kA janma bakarI ke gale ke stanoM kI bhA~ti vyartha hai / isalie pratyeka yuvaka ko jJAna- bala sampAdana karake karmaparIkSA ke uddezya se videza bhramaNa karanA cAhie aura apane puruSArtha se yathA saMbhava mAnava jAti kA upakAra karanA cAhie / isI meM jIvana kI sArthakatA hai / dharmavIra uttamakumAra ne bhI apane jIvana ko sArthaka karane ke lie isI prazasta mArga kA anusaraNa kiyA / cauthA pariccheda azva - parIkSA 1 madhyAhna kA samaya thA / ziziraRtu hone ke kAraNa aMzumAlI - sUrya kI kiraNoM meM tIvratA thI hI nahIM / vana sthalI apanI jIrNazIrNa pozAka parityAga kara, nayI pahinane ke lie taiyArI kara rahI thI / pratyeka vRkSa se patajhar3a ho rahA thA aisA mAlUma hotA thA mAno vRkSoM ke nIce kIsI ne pIle raMga kA galIcA bichA diyA | ho / ziziraRtu kI zobhA jaisI cAhie vaisI acchI nahIM hotI, parantu hA~ vana lakSmI navIna zobhA prApta karane ke lie vizeSa utsuka rahatI hai / isI vana meM eka azvArohI ghUmane-phirane ke lie AyA huA hai / usake pIche ghur3a savAroM kI 11
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka choTI sI Tukar3I bhI hai|ghodd'o kI hinahinAhaTa se vana-bhUmi gUMja utthii|thodd'ii dUra Age jAne para Tukar3I ke nAyaka ne apane ghor3e ko daur3AnA cAhA, parantu usa ghor3e ne apanI manda gati nahIM chor3I / catura savAra ne use daur3Ane ki lie bahutere prayatna kiye kintu saba niSphala / ghor3e ne apanI cAla teja nahIM kI / anta meM usane apanA ghor3A vahIM roka diyaa| pIche se Ane vAle ghur3asavAra bhI ruka gaye / jaba taka sainika senA nAyaka ke nikaTa AyA taba usane pUchA --- "maMtrivarya ! Aja yaha kyA huA, kucha samajha hI meM nahIM AtA ! yaha ghor3A bilakula nayA bacherA hai, aura bar3A hI vegavAna bhI hai, parantu bahuta prayatna karane para bhI yaha nahIM calatA ! isakA kyA kAraNa hai?" ___maMtrI ne uttara diyA - "mahArAja ! binA azvavidyA ke jAne isa viSaya meM kucha | bhI nahIM kahA jA sktaa| yadi koI azva-vidyA kA jJAtA ho to kucha batA sakatA hai|" maMtrI ke ina vacanoM ko sunakara mukhya-nAyaka vicAra sAgara meM nimagna ho gayA / itane hI meM eka sundara puruSa kucha dUrI para sAmane se use AtA dikhAI diyaa| usa puruSa ne ina ghur3asavAroM ko khar3e dekhA to sahaja hI vahA~ Akara khar3A ho gyaa| jaba usakI dRSTI mukhya senA-nAyaka para par3I to usane use savinaya praNAma kiyA / pAThaka ! Apake hRdaya meM , isa ajanabI prasaGga ko jAnane kI utkaMThA huI hogii| isakA spaSTI karaNa ho jAnA ThIka hai|jo yaha mukhya senA-nAyaka azvArohI puruSa hai, vaha medapATa-mevAr3a kA mahArAjA mahIsena hai| isakI rAjadhAnI kA nAma citrakUTa nagara hai| isake adhikAra meM bahuta se deza haiM / yaha mahIsena rAjA bAnavelAkha mAlavA kA svAmI kahA jAtA hai| isake koI bhI santAna nahIM hai| isa rAjA ko azva krIr3A kA bahuta zauka hai| yaha Aja apane maMtrI tathA dUsare saradAroM sahita ghor3o para car3hakara vana meM ghUmane nikalA hai / daiva yoga se yahA~ para uttamakumAra se isakI bheTa ho gayI / uttamakumAra vArANasI nagarI chor3akara yahA~ kaise AyA? yaha bAta "karma parIkSA prakaraNa" meM acchI | taraha batA dI gayI hai, - pAThaka bhUle na hoMge / mahIsena ne uttama kumAra se pUchA "bhadra ! Apa mujhe kucha vilakSaNa puruSa mAlUma hote ho ! kyA Apa batA sakate haiM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki mere isa ghor3e ko kyA huA ? yaha calatA kyoM nahIM ? acAnaka isakI gati manda kyo ho gayI ?" uttamakumAra ne usa ghor3e ko acchI taraha dekha bhAla kara kahA 'zrImAn ! mujhe mAlUma hotA hai ki, isa ghor3e ne bhaiMsa kA dUdha pIyA hai, isI kAraNa isakI cAla manda ho gayI hai| bhaiMsa kA dUdha vAta utpanna karane vAlA hai; usake pIne se ghor3e kI tejI naSTa ho jAtI hai / " 44 uttama kumAra kI bAta sunakara rAjA ne kahA "mahAzaya ! Apane kaise jAnA ? maine azva - vidyA par3hI hai / " uttama kumAra ne namratA pUrvaka uttara diyA / yaha sunakara rAjA bahuta prasanna huA aura kahane lagA- "yaha bilakula satya hai / yaha ghor3A jaba paidA huA thA, taba kucha dina bAda isakI mAtA ke mara jAne para ise bhaiMsa kA dUdha pilAkara hI pAlA-posA gayA thA / maiM ApakI kalA aura guNoM ko dekhakara bar3A hI saMtuSTa hU~, kyA Apa mujhe yaha batalAne kI kRpA kareMge ki, Apa kauna haiM, aura kisalie vana meM ghUma rahe hai ?" rAjakumAra ne kahA - "mahAnubhAva ! meM apanA vizeSa vRttAMta phira kabhI samaya pAkara nivedana karU~gA / isa samaya to kevala itanA hI batAnA ucita samajhatA hU~ ki maiM eka rAjakumAra hU~ aura dezATana kI icchA se ghUma rahA hU~ / "rAjakumAra " zabda sunate hI mevAr3a pati ko atyanta Ananda huA aura apane mana meM socane lagA ki - "yaha rAjaputra vAstava meM guNI hai, aura apane guNoM ke kAraNa rAjya kA adhikArI hone yogya hai| mujhe koI santAna nahIM hai acchA ho yadi ise maiM apane putra rUpa meM mAnakara rAjya bhAra sauMpa duuN| aisA hone para merI manobhilASA pUrNa hogI, aura maiM Atma-sAdhana bhI kara skuuNgaa|" aisA vicArakara mevAr3a - pati ne rAjakumAra se kahA " vatsa ! ApakI kalA aura guNoM ko dekhakara maiM atyanta prasanna huA hU~ / aba merI Apa se prArthanA hai ki, yadi Apa merI yaha rAjya - lakSmI grahaNa kareM to maiM dharma-dIkSA lekara Atma-sAdhana ke lie gRhasthAzrama tyAga ne kI icchA karatA hU~- mujhe pUrNa AzA hai ki Apa merI prArthanA viphala na kareMge / " rAjA kI yaha bAta suna uttamakumAra thor3I dera taka kucha socate rahe - bAda meM kahA 13
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "mahArAja ! Apane mere prati itanI kRpA kI, isake lie maiM ApakA cira AbhArI rhuuNgaa|mujh jaise ajJAta kula puruSa ko Apa medapATa deza kA suvizAla rAjya dene ke lie taiyAra ho gaye, isako maiM apanA gaurava samajhatA hU~, kintu mujhe AzA hai ki Apa mujhe kSamA karate hue merI vinaMtI para dhyAna deNge|maiN vArANasI nagarI kA rAjakumAra hU~; bhAgya parIkSA ke lie tathA vividhakautuka dekhane kI icchA se maiM dezATana ke lie ghUma rahA hU~ / AryabhUmi kI mahattA tathA vidvAnoM kI buddhi nipuNatA dekhane kI mujhe | atyanta utkaMThA hai| isalie mujhe isa samaya to Apa jAne kI AjJA deN|merii utkaMThA pUrNa hone para maiM ApakI rAjadhAnI meM phira jaldI hI lauTa aauuNgaa| mere vacana para vizvAsa karake mujhe AjJA pradAna kiijie| uttamakumAra kI yaha prArthanA sunakara mevAr3a-pati prasanna ho, punaH Ane kA vacana le, use jAne kI AjJA de dI aura hRdaya se lagAkara vidA kiyA / rAjA mahIsena kI AjJA lekara, vinaya pUrvaka praNAma kara uttamakumAra Age bar3hA aura mevAr3a-pati apane saradAroM ke sAtha apanI rAjadhAnI citrakUTa ko lauTa gyaa| pA~cavA~ pariccheda - kRtaghnI ko dhikkAra samudra taTa para eka acchA zahara basA huA hai / jhuNDa-ke-jhuNDa loga baMdaragAha para Ate aura jAte haiM / madamatta majadUra kAma karate jAte haiM aura sAtha hI zravaNa sukhada madhura gIta bhI gA rahe haiN| mAla se bharI huI baila gAr3iyoM kI katAra zahara kI tarapha se A rahI hai| jala mArga ke yAtrI taiyAra hokara samudra ke kinAre khar3e haiN| zahara ke eka tarapha narmadA nadI bar3e vega se baha rahI hai| yaha mahAnadI jaina satI narmadAsundarI ke itihAsa kI yAda dilAtI hai| Arya prajA tIrtha rUpa meM isakA bar3A mAna karatI hai| isa samaya rAjaputra uttamakumAra bhI deza-dezAntara ghUmatA-phiratA vahA~ A pahU~cA / mArga meM use eka nAgarika milA jisase usane pUchA - "bhAI ! yaha kauna 14
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA nagara hai ? aura yahA~ kyA-kyA dekhane lAyaka vastue~ hai ?" usa nAgarika ne javAba diyA - yaha bhRgu kaccha ( bharuca) nagara hai / gujarAta deza kA yaha eka atyanta prasiddha nagara hai / gujarAta kI vyApArazrI yahIM nivAsa karatI hai, aura yaha | sthAna Arya-bhUmi meM eka bar3A tIrtha mAnA jAtA hai / isa nagara meM munisuvratasvAmI kI eka manohara mUrti hai / asaMkhya yAtrI prabhu kI sundara pratimA ke darzanArtha yahA~ | nitya Ate haiN|" usa nAgarika ke aise vacana sunakara uttamakumAra zahara meM gayA aura vahA~ | kI ramaNIyatA dekhakara usake citta meM atyaMta prasannatA huI / pratyeka sar3ako aura galiyoM meM vastrAbhUSaNoM se susajjita striyA~ ghUma rahI thIM / choTe-choTe bAlaka jahA~-tahA~ ikaTThe hokara vividhabhA~ti ke gavAkSoM se tathA khir3akiyoM ke pAsa meM khar3I huI ramaNiyoM ke nikale hue mukha AkAza meM saikar3oM candramAoM ke udaya hone kA dhokhA de rahe the / isa taraha ke AnandadAyaka dRzyoM ko dekhatA huA uttamakumAra zahara ke madhya-bhAga meM jA pahu~cA / Age bar3hane para use eka atyanta sundara vimAnAkAra caitya dikhAI par3A / use dekhate hI dharmaniSTha uttama kumAra bar3A hI prasanna huA / usane caitya meM praveza kiyA jahA~ usane munisuvratasvAmI kI pratimA dekhI / nisIhi kA uccAraNa karate hue vaha Age bar3hA aura usane prabhu kI pratimA ko vandanA kI / vandanA karate samaya usake hRdaya meM bhAvollAsa utpanna huA aura vaha kahane lagA : "prabhu pratimA mana mohinI, dukhabhaMjana sukhruup| jana mana AnandakAriNI, rAjata rUpa anUpa // vAMcchita phala dAtA prabhu, bhava duHkha meTana hAra / mUrati amRta syaMdinI, kare zIghra uddhAra / tUM jagabandhU jagatapati, tUM jagadIza dayAlu / tUM mAtA tUM hI pitA, karuNAvaMta kRpAlu // isa prakAra prArthanA karane ke bAda, bhAvanA se pUrNa rAjakumAra ghUmatA 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ phiratA samudra ke kinAre AyA / usa samaya hajAroM jahAja aura naukAe~ mAla se ladI huI jAne ke lie taiyAra thI / sirpha nAvikoM dvArA dI huI anukUla havA kI sUcanA kI pratikSA meM vyApArI loga dvIpAntaroM meM jAne kI taiyAriyA~ kara rahe the| vaha | rAjakumAra eka bar3e jahAja ke pAsa Akara khar3A ho gayA / usa jahAja ke pAsa hI eka tejasvI puruSa khar3A-khar3A mAla aura manuSyoM kI saMkhyA gina rahA thaa| rAja-teja se pradIpta uttamakumAra ko dekhakara usa praur3ha puruSa ne pUchA - "bhadra ! Apa kauna haiM; aura yahA~ kyoM Aye ho ? yadi ApakI icchA ho to mere sAtha jahAja meM clie|" rAjakumAra ne namratA pUrvaka kahA - "maiM eka musAphira rAjakumAra huuN| videzoM meM bhramaNa karane ke lie hI rAjya chor3akara nikalA huuN|" yaha sunakara usa praur3ha puruSa ne prasannatA prakaTa karate hue kahA - "yadi ApakI icchA ho to mere sAtha cala sakate haiM / Apa jaise bhAgyazAlI puruSa ke sAtha mujhe isa yAtrA meM khUba lAbha hogaa|" rAjakumAra ne utsukatA se puchA - "Apa kauna haiM ? aura kahA~ jAyeMge ?" praur3ha puruSa bolA - "maiM kuberadatta nAmaka eka samudrI vyApArI hU~ / isI zahara meM rahatA huuN| mere adhikAra meM bahuta se jahAja haiM / merA vyApAra lagabhaga sabhI dvIpa dvIpAntaroM meM hotA hai / jisa ora pavana-anukUla hotA hai usI dizA meM maiM apane jahAjoM ko calAtA huuN|" kuberadatta ke ina vacanoM ko sunakara uttamakumAra samudra-yAtrA ke lie taiyAra ho gayA, aura eka jahAja para jA baiThA / ThIka samaya para jahAja ke laMgara uThe aura | mallAhoM ne jahAja calA diye| havA kI anukUlatA pAkara jahAja samudra tala para calane lage / samudra apanI | taraMgeM uchAla rahA thA / jalajIva jala meM Ananda pUrvaka krIr3A kara rahe the / jahAja ke UparI hisse meM baiThakara uttamakumAra samudra kI khilavAr3a dekhane lagA / laharoM ke sAtha jala-jaMtuoM kI kUda-phA~da, aura daur3AI dekhakara vaha mana meM aneka prakAra ke vicAra karane lagA / Upara AkAza aura nIce jala-ina donoM tattvoM ko dekhakara kSaNa bhara ke lie aisI bhAvanA mana meM utpanna ho jAtI thI ki mAnoM dUsare tattva isa | saMsAra meM hai hI nhiiN| 16
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha jahAjoM kA ber3A samudra ke vakSasthala para nirbhaya ghUmatA phiratA calA jA rahA thA ki - mallahoM ne jora se pukArakara kahA :- "zUnya dvIpa A gayA hai / yahA~ para mIThA pAnI mila skegaa|" yaha sunate hI yAtrI loga dvIpa kA mArga dekhane lge| mallAhoM ne laMgara ddaalaa|is zUnya dvIpa meM mIThA pAnI milatA thaa| isalie loga apane jahAjoM ko ThaharA kara yahA~ se pIne yogya mIThA pAnI bhara liyA karate the|atH ina logoM ne bhI mIThA pAnI apane-apane jahAja meM bhara liyA / jahAja calane hI ko the ki isI bIca bhayaGkara garjanA huI / garjanA ko sunate hI loga kA~pa uThe / mallAha loga bhI kiMkartavya vimUr3ha, banakara, bhayabhIta hue / isa taraha sabako vyAkula aura bhayabhIta dekhakara rAjaputra uttama ne kuberadatta se pUchA - "mahAzaya ! isa zUnya dvIpa meM aisI garjanA karane vAlA yaha kauna hai ? yaha garjanA kahA~ se huI ?" kuberadatta ne Darate hue kahA - "rAjakumAra! isa zUnya dvIpa meM bhramaraketu nAmaka eka rAkSasa rahatA hai| yaha atyanta nirdaya aura krura svabhAvavAlA hai| jaba vaha kruddha hokara AtA hai, taba logoM ko bahuta trAsa detA hai aura mAra kara khA bhI jAtA hai| bhAI ! aba Aja hamAre jIvana kA aMta samajhanA caahie| usake isa bhayAnaka gajana ko sunate hI anumAna hotA hai ki vaha bahuta gusse meM hai|vh nirdayI avazyameva hamArI hAni kregaa|raajputr ! Apa kSatriya haiM, ata eva hamArI rakSA kro|jo prANanAza ke samaya rakSA karatA hai, vahI saccA kSatriya hai|aapke hote hue hamaloga be mauta mAre jAveM, vaha anucita hai| bharatakSetra ke aneka kSatriya vIroM ne apane prANoM kI AhutiyA~ de dekara logoM kI rakSA kI haiN| cAroM vargoM meM yadi koI prANa dekara dUsare kI rakSA karane vAlA hai to vaha kSatriya bAlaka hai| Apa hameM isa saMkaTa se bacAie hama ApakI zaraNa meM haiN|" isa prakAra kuberadatta ne atyanta namratA pUrNa uttamakumAra se prArthanA kI / itane hI meM vaha bhayaGkara krUra karmA rAkSasa bhI pAsa A pahu~cA, aura logoM ko kaSTa dene | lagA / kisI kA hAtha, kisI kA paira aura kisI ke bAla pakar3a-pakar3a kara ghasITane lagA / usake aise nIca kRtyoM ko dekhakara raNavIra uttamakumAra ne myAna | se talavAra nikAla lI aura siMha ke bacce kI taraha usake Age kUda par3A aura
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolA - "re pApI ! Thahara, maiM tujhe abhI dekhatA hU~ / " rAkSasa bhI rAjakumAra para lapaTA aura rAjakumAra usa para lapaTA / samudra ke taTa para donoM kA bhISaNa yuddha hone lagA / vIra uttamakumAra ne apane bAhubala se bhramaraketu ko thakA diyA - vaha hA~phane lagA aura anta meM vahA~ se prANa lekara bhAga gayA / rAkSasa ke bhAga jAne para uttamakumAra zAnta hokara samudra ke kinAre 'kucha dera taka khar3A rhaa| jaba usane samudra kI ora dekhA to use kuberadatta tathA usake jahAja dikhAI nahIM par3e / jahA~ taka usakI dRSTi pahu~ca sakatI thI vahA~ taka usane najara daur3A kara jala mArga ko dekhA; parantu use jahAja Adi kahIM bhI koI nahIM dikhA / rAjakumAra mana-hI-mana socane lagA "yaha jagata svArthI hai / jisakA maiMne upakAra kiyA usI kuberadatta ne mujhe yuddha meM usa rAkSasa se bhir3Akara apane jahAjoM ko Age bar3hA diyA ! oph, kaisA nIca svArtha hai ? jinheM rAkSasa ke hAthoM se chur3A kara jIvana - dAna diyA ve loga bhI to mujhe yahA~ akelA chor3akara bhAga gaye ! saMsAra meM aise kRtaghniyoM ko dhikkAra hai| aise nIca kRtaghna puruSoM hI ke kAraNa pRthvI para pApa kA bhAra bar3ha rahA hai aura inhIM pApiyoM ke kAraNa jagata duHkhAgAra bana rahA hai / jo kiye hue upakAroM ko nahIM samajhate, aise kRtaghnI logoM se hI yaha saMsAra asAra aura 'duHkha kA hetu samajhA jAne lagA hai / jagata meM manuSya yoni saba se zreSTha mAnI jAtI hai, itane para bhI usameM jo dUSaNa dikhAI par3ate haiM ve aise svArthI aura kRtaghnI logoM ke kAraNa hI hai| aise kRtaghnI manuSyoM ko bAra-bAra dhikkAra hai / " yaha socakara rAjakumAra ne tattva dRSTi se vicArA ki - "jo kucha bhI huA so ThIka hai / una svArthI logoM ne apane svabhAvAnusAra kara dikhAyA; parantu mujhe aise nIca pAmaroM ke doSa dekhane kI jarUrata kyA hai ? mere karma kA bhI to doSa hogA / aise nirjana samudra taTa para, duHkhabhoga karane meM mere kisI pUrva saMcita karma kA phala avazya hI honA cAhie / yahI kAraNa hai ki kuberadatta ke hRdaya meM kRtaghnatAdoSa utpanna huA / maiM use kyoM doSa dU~ ? yaha saba mere hI karmo kA to phala hai ! aisA socakara vaha samudra ke kinAre-kinAre calane lagA / aba kyA karanA cAhie ? 1 - 18
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura kahA~ jAnA cAhie ? "isI udher3abuna meM vaha eka chAyAdAra vRkSa ke nIce jA | phuNcaa|kumaar thor3I dera vahA~ baiThakara ArAma karane lgaa| sUrya kA ratha astAcala ke usa pAra nikala gayA / rAtri ne apanA andhakAra kA kAlA pardA vizva para DAla diyaa| rAjakumAra apane puruSArtha ke bala para usI vRkSa ke nIce nirbhayatA pUrvaka so rahA / dUsare dina prAtaH samaya usa vRkSa para sapheda vastra kI usane eka dhvajA bAndhI aura vahIM nivAsa karane lgaa| Asa-pAsa ke vRkSoM para se susvAdu-madhura phala tor3akara unase apanA jIvana nirvAha karane lagA / pAThaka ! isa ghaTanA se hameM eka upayogI zikSA lenI cAhie - yadi apane jIvana ko niSkalaMka rakhanA ho aura mAnavajIvana sArthaka karanA ho to bhUla kara bhI kRtaghnatA nahIM karanI caahie| kisI ke upakAroM kA badalA kRtaghnatA ke rUpa meM denA bhayaGkara pApa hai| kisIke thor3e se bhI upakAra ke badale meM usakA AbhArI rahanA uttama puruSoM kA kAma hai| yadi Apa apane prati kiye upakAra kA badalA na de sako to apane hRdaya meM usake lie sadvicAra avazya rakho aura aise samaya kI pratIkSA meM raho ki maukA Ate hI Apa usakA badalA de sako / upakAra ke badale meM apakAra nahIM karanA cAhie / kRtaghnI nahIM honA cAhie / kRtaghnatArUpI mahAn doSa manuSya jIvana ko kalaMkita karake anta meM naraka meM pahu~cAtA hai / / chaThA pariccheda paranArI-sahodara eka divya-sundara strI zrRMgAra kiye usa vana meM ghUmatI thI / usake svAbhAvika saundarya kI zobhA zRGgAra ke kAraNa aura bhI adhika darzanIya bana gayI thI / mukha-candra kA teja usake Asa-pAsa prakAzita ho rahA thA / usake zarIra kA pratyeka aMga saundarya ke sAtha hI sAtha prakAza kara rahA thA / usake hAtha meM eka phUloM kI geMda thii| usa geMda se vaha ramaNI idhara udhara khelatI phiratI thii| 19
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba ki vaha usa geMda ko uchAlakara use dekhane ke lie AkAza kI ora dekhatI taba usake mukha-maNDala ke prakAza meM AkAza Alokita ho jAtA thA yaha ramaNI ghUmatI phiratI vahA~ A pahuMcI, jahA~ sapheda ghvajA vAlA vRkSa thaa| usa vRkSa ke nIce, uttama kumAra ko dvitIya kAmadeva ke samAna baiThA dekhakara vaha usa para tatkAla mohita ho gayI / kAmabANoM se viddha usa divyAMganA ne mana-hImana socA - " ahA ! kaisA manohara rUpa hai ? zarIra mAnoM sA~ce meM DhalA huA hai ! kaisI sundara AkRti hai ? aise nirjana sthAna meM yaha taruNa kahA~ se AyA ? merA bhAgya hI use yahA~ khIMca lAyA hai aisA mAlUma hotA hai / calU~, dekheM usase madhura-bhASaNa kara use apanA banAU~ / " yaha socakara vaha divya-sundarI rAjakumAra ke pAsa AyI / use acAnaka AyI dekha, rAjakumAra Azcarya-cakita ho mana meM vicArane lagA - "isa nirjana sthAna meM aisI sundara strI kahA~ se A pahu~cI ?" use Azcarya meM par3A dekhakara, usa sundarI ne kaTAkSa mArate hue kahA - "kumAra ! Apake darzana se mere manoratha |saphala hue haiM / merI saubhAgya devI ne hI Aja prasanna hokara mujhe Apase milAyA hai / nirbhaya hokara Apa mujhe apanI ardhAGginI banAo - apane ramaNIya yauvana ko saphala karo / maiM isa dvIpa kI adhiSThAtrI devI huuN| yadi Apa mujha se apanA prema sambandha kara loge to Apa svargIya Ananda prApta karoge / Apa eka manuSya haiM - mAnava zarIra dvArA divya - sukha kA prApta honA asambhava hai / isa para bhI ApakI manohara mUrti para maiM Asakta huI huuN| Apake isa mAnava zarIra ko mere sAtha divya| bhoga bhoga ne kA Aja aho bhAgya prApta huA hai| Apake rUpa aura guNoM para mugdha hokara maiM Apake adhina hone ko taiyAra hU~ / AzA hai, Apa isa avasara ko na jAne deNge|" usa divya ramaNI ke mu~ha se aise mana mohaka vacanoM ko sunakara | dhIra-vIra uttamakumAra kahane lagA - "mAtA ! yaha kyA kaha rahI ho ? Apa jaisI | pavitra devI ke mukha se aise vacana kadApi nahIM nikalane cAhie / maiM mAnava | dehadhArI ApakA putravat hU~ / bhUtala para vicarane vAle sabhI manuSya ApakI santAna 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM / Apa eka dvIpa vAsinI adhiSThAtrI mAtA ho / mAtA ! yadi ajJAnavaza Apa apane karttavya se giratI haiM, to maiM to apane karttavya athavA nIti se kadApi vicalita nahIM hoU~gA / maiMne apane isa kSaNa-bhaMgura jIvana meM nizcaya kiyA hai| ki - " AmaraNa parastrI sahodara rahU~gA maiMne apane jIvana meM yaha mahAvrata liyA hai ki isa jagata kI saba striyA~ merI bahineM haiM aura saba vRddhAe~ merI mAtAe~ haiM / " apanI strI ke atirikta dUsarI striyoM meM aisI pavitra buddhi rakhanA hI nara jIvana kA U~ce-se-U~cA Adarza hai / parastrI ke mahApApa rUpI kIcar3a meM pha~sakara apane jIvana ko kalaMkita karanevAle puruSa adhama se bhI adhama haiM / mA~ ! yaha merA dRr3ha nizcaya hai ki divya, mAnavI athavA kaisI bhI strI mere sAmane Ave, maiM apane niyama se kadApi vicalita nahIM hoU~gA / mAtAjI ! suno - 1 ---- " paranAri merI bahina, para nArI mama mAta / bhAI maiM paranArI kA, sA~cI mAnoM bAta // prema kare paranAri se, bhalo na kahiye koya | apayaza ho isa loka meM, para-bhava durgati hoya // itanA kahakara uttama kumAra ne usake caraNoM ko sparza karate hue kahA " mAtA ! mujhe putra kI bhA~ti samajhakara ApakI vikAra dRSTi tyAga dIjie / maiM ApakI zaraNa meM huuN| apane putra kI rakSA kIjie / " rAjakumAra ke aise vicAra aura vacanoM ko pezvarI ne sunakara kruddha kahA - "rAjakumAra ! maryAdA meM raha ! aisI avicAra pUrNa bAteM na kara ! tujhe mere kahane ke anusAra karanA par3egA / yadi tUM namratA se merI bAteM na mAnegA to maiM kaha detI hU~ ki tujhe kaSTa bhoganA par3egA / tUM mujhe mAtA yA bahina kahakara nahIM bola sakatA / tUM mujhe priyA kahakara bulA maiM terI prANa pyArI strI hU~; aisA socakara | merI AjJA svIkAra kara / are manda-buddhe ! tUM dUradarzitA se dekha, terA ahobhAgya hai ki yaha devadArA tere vaza meM rahane ko taiyAra hai / yadi maiM prasanna huM to tujhe rAjya lakSmI kA adhipati banA dU~gI; aura yadi tUM apane lAbha ko khokara merA vacana nahIM mAnegA ------ 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ to phira mere bhayaGkara khaDga se terA sira utAra luuNgii|" itanA kahakara usa divya devI ne apanA bhayaGkara rUpa prakaTa kiyA / tIkSNa khaDga hAtha meM liye, mahAmAyA bhaya pradarzita karate hue kahane lagI --- "re mAnava ! bola, aba kyA kahatA hai ? yadi tUM merI bAta nahIM mAnegA to maiM isI talavAra se terA mastaka dhar3a se alaga kara dU~gI / devI ke aise bhayAnaka zabda kahane para bhI vIra uttamakumAra apanI dRr3hatA se jarA bhI vicalita nahIM huaa| usane nirbhaya hokara kahA - "sudhA pAna se jAya mari, candra bane aMgAra / kintU maiM paranAri ko, karU~ na aGgIkAra // jo icchA ho kara vahI, mAra bhale ho tAra / Age pIche eka dina, maranA hai ikavAra // " rAjakumAra ke aise virocita vacana sunakara vaha devI prasanna ho kahane lagI - "narottama ! dhairya sindhu / paranArI-sahodara / tujhe koTi-koTi dhanyavAda hai| | terI dRr3hatA dekhakara mere hRdaya meM Ananda-sAgara hiloreM mAra rahA hai / tujha jaise vIra puruSoM se hI Aja bharatakSetra kI bhUmi apanA sira gaurava se U~cA kara sakatI hai| tujha jaise jitendriya putra ko janma denevAlI mAtA dhanyavAda ke yogya hai| puruSa puGgava ! isa saMsAra meM tUM saccA paranArI sahodara hai| putra ! jA, tUM sukhI rahegA aura apane jIvana meM atyanta unnati kregaa|" itanA kahakara usa devI ne rAjakumAra ko bAraha karor3a | ratna rAzi arpaNa kI aura svayam adRzya ho gyii| priya pAThaka ! isa ghaTanA kI nIti ko Apa apane manomaMdira meM avazya | sthApita karanA aura paranArI sahodara banane kI pavitra bhAvanA hRdaya meM dhAraNa karanA / parastrI ke lie apane citta meM mAtRbhAvanA aura bhaginI bhAvanA rakhanA | sabase pavitra kArya hai| isa prakAra ke saMyama guNoM se bharatakSetra meM aneka camatkAra ho cuke haiM / agni ko zItala karane vAlA, zItala ko garma karanevAlA, siMha ko bakarI banAne vAlA aura bakarI ko siMha banAnevAlA, viSa ko amRta banAnevAlA aura amRta ko viSa banAnevAlA, samRdra meM sthala utpanna karanevAlA aura sthala para 22
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudra karanevAlA, yaha indriya nigraha tapa hai / isa deza ke loga aba taka bhI isa tapa kA yazogAna karate haiM / aneka vIra puruSoM ne isa paranArI sahodara - vrata ke dvArA apane jIvana ko nirvANa ke pavitra evam prazasta mArga para pahu~cAyA hai| aise nararatnoM kI satkIrti itihAsa graMtho meM jahA~-tahA~ varNita hai / jo isa mahAvrata se vaMcita rahe, athavA jo isa mahAvrata meM asaphala hue, unheM atyanta duHkhadAyI ghora naraka kI asahya yAtanAe~ bhoganI par3I haiM aura sAtha hI unake caritra para cirakAla ke lie kalaMka - kAlimA puta gayI hai / parastrI ke prema kI AzA rakhane vAle adhama puruSoM kI kaisI-kaisI durgatiyA~ huI haiM / isake saikar3oM udAharaNa itihAsa ke pRSThoM para aMkita haiM / aise pApI puruSa ihaloka aura paraloka se patita hokara mahAn kaSTa pA cuke haiM / pAThaka ! ina saba bAtoM para dhyAna dete hue apane jIvana ko isa mahApApa se bacAne kA prayatna kare aura paranArI - sahodara hokara apane jIvana ko unnati ke mArga para le jAve / isa kathA ke caritra nAyaka " paranArI - sahodara" hai, aura vaha isa mahAvrata ke prabhAva se kisa-kisa prakAra vijayI huA, yaha saba Age calakara Apako jJAna ho jAyagA / sAtavA~ pariccheda madAlasA / eka suvarNa mahala hai, jisakI racanA bar3I hI anupama hai / ratna jaTita staMbhoM ke kAraNa vaha aura bhI manohara ho gayA hai / mahala kA zikhara svarNa maMDita hone ke kAraNa aisA mAlUma hotA hai mAno aruNodaya ho rahA hai / usa mahala meM kaI dAlAna aura bar3e-bar3e kamare haiM / pratyeka kamarA vividhavastuoM se susajjita hai / svarNa aura ratnoM se maMDita palaMga, caukI, aura jhUlA Adi sAmagriyoM se vaha aura bhI ramaNIya mAlUma par3atA hai / maNiratna vibhUSita dIvAroM para bar3e vizAla darpaNa lage haiM / unameM dIvAroM para ke citrita - citroM kA pratibimba par3ane se vaha aura bhI I hue 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ manamohaka bana gayA hai| isa mahala ke pahile dvAra para eka vRddhA strI baiThI hai| usakI pozAka sAdI aura svaccha hai / usake mukha maNDala para praur3hatA ke cihna spaSTa dikhAI par3ate haiM / vaha vRddhA hone para bhI catura aura "cAlAka mAlUma hotI hai / usakA saundarya bur3hApe | se AcchAdita hai / vaha vRddhA vahA~ baiThI bahuta soca-vicAra kiyA karatI aura | apane karttavya kA bhI smaraNa karatI rahatI thI / vRddhA kisI vicAra meM nimagnA thI ki itane hI meM eka yuvaka vahA~ A pahu~cA / vaha yuvaka isa adbhuta manohara mahala ko dekhakara cakita ho gyaa| usake hRdaya meM adbhuta rasa ke bhAva utpanna hue / jaba vaha khar3A-khar3A usa mahala ke saundarya ko dekha rahA thA, usa samaya usa vRddhA strI ne use dekhA / usa sundara kumAra ko dekhate hI vaha Ananda aura Azcarya se usake pAsa Akara pUchane lgii| "re sundara mAnava mUrti ! tUM yahA~ kahA~ A gayA ? yaha yamarAja kA dvAra hai / tere kisa zatru ne tujhe dhokhA dekara isa prANanAzaka sthAna meM bheja diyA ? yahA~ Ane vAlA jIvita nahIM baca sktaa|" | usa vRddhA kI bAta sunakara usa taruNa ne pUchA "kyoM mA~ ! yaha kisakA mahala hai? tuma kauna ho? aura yahA~ kisalie baiThI ho?" / | vRddhA ne kahA :- "terA gAMbhIrya dekhane se mAlUma hotA hai ki tUM nirbhaya sadguNI aura satya parAyaNa vyakti hai, isalie maiM tujhase isa sthAna kI satya-satya bAteM kahatI hU~ / suna, yahIM pAsa hI meM rAkSasa dvIpa hai, usameM eka laGkA nAmaka nagarI haiM / usameM bhramaraketu nAmaka eka rAkSasa rAjya karatA hai| usake eka putrI hai| jisakA nAma madAlasA hai / vaha atyanta rUpavatI aura samasta kalAoM meM pravINa hai / vaha sulakSaNA hai - usake zarIra para aneka uttamottama cihna haiM / devakanyA ke samAna rUpa, guNa, tathA sarva lakSaNa sampanna rAkSasa kanyA madAlasA apane pitA kI atyanta pyArI beTI hai / rAkSasa bhramaraketu usa para anyanta vAtsalya-prema rakhatA hai| kisI samaya koI eka jyotiSI laGkA nagarI meM AyA / use acchA bhaviSyavettA jAnakara rAkSasapati-bhramaraketu ne apane yahA~ bulAyA aura pUchA ki - "isa merI 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ / putrI madAlasA kA pati kauna hogA ?" usa bhaviSya-vaktA ne apane jJAnabala se vicArakara kahA - "rAjendra ! Apa kI isa putrI ko koI mAnava dehadhArI kSatriya rAjakumAra grahaNa karegA / vaha bar3A parAkramI rAjA hogaa| usake rAjya kI sImA dakSiNa laGkA taka pahu~cegI aura vaha isa saMsAra meM mahArAjAdhirAja' khlaaygaa| bala, vIrya, vidyA aura kalAoM ke prabhAva se usakI sevA ke lie vidyAdhara bhI taiyAra rheNge|" jyotiSI kI aisI bAteM sunakara laGkApati bhramaraketu ko bar3A hI | duHkha huA / usane socA ki- "kyA isa divya kanyA ko koI sthalacArI mAnava prANI-grahaNa karegA ? kyA isa loka meM koI khecara rahA hI nahIM ? yaha bAta to kabhI bhI nahIM hone denI caahie|" yaha socakara usa rAkSasa rAjA ne samudra ke bIca meM | isa pahAr3a para yaha mahala banavAyA aura isa mahala ke bhItara jAne kA dvAra kue~ meM rakhA hai / usane isI mahala meM rAjakumArI madAlasA ko rakhI hai / svayaM laGkApati apane puruSArtha se usakI rakSA karatA hai aura mujhe bhI rakSA tathA sevA ke lie yahA~ niyukta kI hai / rAkSasa kumArI madAlasA ko usane pA~ca ratna diye haiM aura usake nirvAha ke lie anya Avazyaka vastue~ bhI usI kUpa dvAra se bhejI jAtI haiM / kue~ ke nIce kanaka kI eka jAlI lagAI gaI hai tAki usameM se koI bhUcara prANI andara na jA ske| rAkSasarAja ne punaH eka bAra anya jyotiSI se yaha prazna kiyA ki - "merI putrI madAlasA kA vivAha kisake sAtha hogA ?" jyotiSI ne kahA - "ApakI putrI kA pati koI manuSya rAjaputra hogA / jahAjoM meM baiThe hue manuSyoM meM se nikalakara jisa rAjakumAra ne Apako harAyA thA, vahI ApakA dAmAda-javAI banegA / " bhaviSyavettA ke mukha se yaha bAta sunate hI bhramaraketu ko atyanta krodha AyA aura vaha usa mAnava rAjakumAra ko mArane ke lie gayA huA hai| Age kyA huA yaha mujhe |mAlUma nahIM !!" ___ isa vRddhA dAsI ke mu~ha se yaha sunate hI rAjakumAra ne apane citta meM vicAra |kiyA ki - "jisa rAkSasa ko maiMne kuberadatta kI rakSA ke lie, lar3akara harAyA thA, vahI rAkSasa bhramara ketu thA, aura usI kI putrI yaha madAlasA hai| yaha bAta abhI prakaTa 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM karanI cAhie: jaba maukA AyagA taba dekhI jaaygii|" rAjakumAra ko vicAra magna dekha usa vRddhA ne pUchA - "kyo bhAI ! tuma kauna ho ? idhara kahA~ A phaMse ?" kumAra ne uttara diyA - "mAtA ! maiM eka paranArI sahodara mAnava rAjakumAra hU~ / kuberadatta nAmaka eka vyApArI ke sAtha jahAjoM para musAphirI karane nikalA thA / mArga meM kisI mahAdevI ne mAyAjAla meM mujhe phaMsAyA thA, parantu maine dRr3hatA pUrvaka apane mahAvrata kI rakSA kI / anta meM vaha divya sundarI merA kaThora vrata | dekhakara muja para prasanna huI aura usane mujhe bahutasA dravya diyA anantara vaha vahA~ | | se aMtardhAna ho gayI / isI samaya usakI mAyA se vaha kuberadatta vyApArI jo adRzya | ho gayA thA, mere pAsa AyA aura usane mujhe jahAja meM baiThane kA Agraha kiyA / / | pahale, kuberadatta ke cale jAne se maiMne usa para kRtaghnatA kA doSa lagAyA thA, parantu |jaba mujhe saccI bAta mAlUma huI to maiMne apanI galatI para pazcAttApa karate hue| usase kSamA mA~gI aura usake sAtha jahAja meM baiThakara samudra yAtrA Arambha kii| kucha dUra Age calakara jahAjoM meM baiThe hue manuSyoM ko pyAsa lagI / ve cillA-cillA kara mIThA pAnI mA~gane lage, parantu kisI ke pAsa bhI mIThA pAnI nahIM nikalA / / mallAhoM ne naukA zAstra ke bala se kahA ki - aba zIghra hI samudra jala se rahita eka parvata AnevAlA hai, usa para eka kuA hai, usa meM bahuta hI mIThA pAnI hai, parantu vaha jagaha atyanta bhayAnaka hai / usameM bhramaraketu nAmaka eka rAkSasa rahatA hai / jo koI prANI vahA~ jAtA hai vaha use jIvita nahIM Ane detaa|" mallAhoM kI aisI bAteM sunakara maiMne nirbhaya hokara kahA - "Apa saba loga yahIM rahie, maiM akelA hI usa jagaha jAne ko taiyAra hU~ / Apa saba logoM ko jala lAkara pilAnA merA dharma hai / maiM kSatriya, zarIradhArI Apake pAsa hAjira hote hue bhI binA pAnI ke Apa logoM ke prANa cale jAya~ yaha maiM kaise dekha sakatA hU~?" itanA kaha kara maiM isa kueM ke pAsa Ane ke lie taiyAra huaa| unhoMne mujhe aisA karane se rokA / parantu maiMne unake kahane para dhyAna nahIM diyA / maiM dhanuSa para bANa car3hA kue~ ke pAsa khar3A ho gayA aura jahAja ke logoM se kahA - Apa loga apane-apane bartana lAkara isa kue~ meM se mIThA jala bhara lo|" 26
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mere kahane para vizvAsa kara ve loga kue~ para Aye, aura pAnI bharane lage parantu pAtroM meM pAnI AyA nahIM / yaha dekhakara eka nAvika ne kahA - "kisIne jala ko roka diyA hai, isalie jaba taka koI kue meM utarakara pAnI ko nahIM kholegA taba taka pAnI prApta nahIM ho sakatA / " mallAha kI yaha bAta sunakara jaba maiM kue~ meM utarane ke lie taiyAra huA to mere mitra seTha kuberadatta ne mujhe rokaa| kintu logoM kI pyAsa bujhAne ke lie maiM sAhasa kara rassI ke bala kue~ meM utarA / bhItara pahu~cakara maiMne dekhA ki | jala ke upara svarNa kI jAlI par3I huI hai / jala pAtra usa para Thahara jAte the aura pAnI nIce raha jAtA thA / maiMne usa jAlI ko haTA kara kue~ meM se pukAra kara kahA ki "aba pAnI bharo aura khiiNco|" yaha sunate hI logoM ne pAnI bhara liyA / maiMne usa jAlI ke pAsa, kue~ kI dIvAra meM eka daravAjA dekhA / usako kholakara maiM andara ghusA aura yahA~ A pahu~cA hU~ / " 1 rAjakumAra ke mukha se yaha bAta sunakara vaha vRddhA bahuta hI prasanna aura AzcaryAnvita huI / usakA sAhasa aura paropakAra vRtti dekhakara vaha manahI - mana dhanyavAda dene lagI / usake hRdaya meM kumAra ke prati atyanta zraddhA aura Adara utpanna ho gyaa| I vaha bur3hiyA aura rAjakumAra isa taraha Apasa meM bAteM kara rahe the / inakI AvAja mahala meM madAlasA ne sunI / vaha rAkSasa kanyA zIghra hI nIce AI jahA~ usane eka atIva sundara rAjakumAra ko dekhA / mAnava AkRti meM aisA adbhuta saundarya dekhakara vaha mohita ho gayI / usake premI hRdaya meM rAjakumAra kI amiTa tasvIra aGkita ho gayI / vaha aisA samajhane lagI mAnoM merA Aja taka kA kaumAryavrata saphala huA / kumAra bhI usa rUpa - lAvaNya sampannA sundarI ko | dekhakara stabdha raha gayA / usa sundarI ke prati apane hRdaya meM zuddha prema utpanna hone ke kAraNa vaha mana-hI-mana socane lagA - "are, yaha kyA bAta hai ? maiM paranArI - sahodara ho kara bhI isa para anurakta ho gayA ? yaha kyA kAraNa hai ? avazya hI merA isakA koI pUrva sambandha honA caahie| nahIM to mere hRdaya meM aisA vikAra ho hI nahIM sakatA / 27 -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mere pUrva karma ke saMskAroM se hI aisA huA mAlUma par3atA hai| anyathA mere hRdaya meM | aisI caMcalatA kyoM paidA hotI ? yaha socate-socate rAjakumAra kA hRdaya mohavikAra ke vazIbhUta ho gayA / mohita hRdaya se vaha vicAra karane lagA - "ahA, kaisA adbhuta saundarya hai ? krUrakarmI rAkSasa kula meM aisI manohara bAlA kahA~ se paidA huI hogI ? vajra hRdayI rAkSasa ke ghara meM aisI sukomala sundarI kahA~ se AyI ? usakA mukhacandra pUrNimA ke candra kI bhA~ti kaisA sundara camaka rahA hai ? pravAla ke samAna hoThoM kI lAlimA kaisI hRdaya hAriNI hai ? cakita hariNI ke samAna usake netra kitane hRdaya vedhaka haiM ? usakI sundara nAsikA, gulAbI liye hue gaurakapola, aura arddhacandra ke samAna lalATa avarNanIya hai / usake sukomala aGga tathA upAGgoM kI ramaNIyatA sahaja hI hRdaya ko apanI ora khIMca rahI hai / " / jaba rAjakumAra apane mana meM isa prakAra soca rahA thA taba rAkSasa-putrI bhI |apane usa sundara kumAra ko dekhakara mohita ho cukI thI / usake hRdaya meM bhI rAjakumAra ke prati zuddha prema kA udaya ho cukA thA / thor3I dera ke lie jaba unakI cAra A~khe huI to paraspara darzana ke Ananda se donoM ko romAMca ho gayA aura Apasa meM dAmpatya bhAva jor3ane kI bhAvanA unake hRdayoM meM jAgarita huI / / ina donoM ke bhAvoM ko tAr3akara usa bur3hiyA ne vicAra kiyA - "daivayoga se yadi ina donoM kA dAMpatya prema ho jAya to svarNa aura ratna ke yoga ke samAna ho / jaisI madAlasA manohara hai, vaisA hI yaha rAja kumAra bhI manohara hai| isake atirikta | yaha parAkramI aura sAhasI bhI hai / aise vIra puruSa ko byAhI jAne para madAlasA saba taraha sukhI rahegI, yaha nissandeha bAta hai / yaha rAjakumAra yadi isa madAlasA ko yahA~ se haraNa kara le jAve to becArI rAkSasa-pitA ke bandhana se mukta ho; itanA hI nahIM sAtha hI merA bhI chuTakArA ho / isalie jaise bane vaise ina donoM kA vivAha kara denA hI ThIka hai| aisA socakara usa vRddhA ne uttama kumAra aura madAlasA kA hAtha eka dUsare ke hAtha meM dekara apanI sAkSI se unakA vahIM para gAndharva vivAha kara diyaa| 28
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda kuberadatta kI nIcatA madhyAhna ke samaya samudra meM katAra bA~dhe jahAja cale jA rahe the / samudra taraGgoM se nRtya kara rahA thA / sadaiva pAnI ke bhItara rahane vAle jala-jaMtu sUrya kiraNoM kI | garmI lene ke lie pAnI kI sataha se bAhira apanI pITha nikAlakara taira rahe the / jahAjoM para baiThe hue yAtrI aneka saGkalpa-vikalpoM meM nimagna the / kAvya-premI samudra kI racanA para padya banAne ke prayatna meM the / sAhasI vIra yoddhA samudra kI taraMgoM ko dekhakara apane vIra hRdaya ko protsAhita kara rahe the / tattva-jJAnI loga taraMgoM kI caJcalatA ke sAtha isa saMsAra kI caJcalatA kI tulanA kara rahe the / padArtha vijJAna ke jAnane vAle, catura puruSa jala tattva kI sattA kA anumAna bA~dha rahe the aura kAyara-Darapoka loga apanI jAna kI khaira manA rahe the| yAtriyoM ke jahAja meM kuberadatta apane eka vizvasta sukhAnanda nAmaka sevaka ke sAtha eka tarapha baiThakara vicAra kara rahA thA / donoM meM isa prakAra bAtacIta ho rahI thI sukhAnanda-kahiye, seTha sAhiba! kisa vicAra meM par3e ho? kuberadatta-sukhAnanda ! maiM cAhe jaisA hI vicAra kyoM na karUM; parantu | tumhArI sahAyatA binA merA vicAra saphala ho hI nahIM sktaa| __ sukhAnanda-seTha sAhiba ! maiM ApakA sevaka hU~ aura Apa mAlika haiM / mAlika ko sevaka kI sahAyatA kI jarUrata hI kyA par3atI hai? kuberadatta-koI na koI aisA bhI prasaGga AtA rahatA hai, jisameM sevaka kI sahAyatA kI AvazyakatA rahatI hai| sukhAnanda-Apake lie yadi mujhe apanA sira bhI denA par3e to maiM taiyAra hU~ / kuberadatta-dhanya hai / zAbAza, tUM merA saccA vizvasta sevaka hai| merI isa yAtrA kA sArA bhAra tujha para hI hai| 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhAnanda-seThajI ! Apa aisA na kahie / Apako mujha jaise tuccha kI sahAyatA kI jarUrata hI kyoM par3egI ? Apa atula dhanarAzI ke mAlika aura muja jaise asaMkhya sevakoM ke pAlaka haiN| / kuberadatta-bhAI sukhAnanda ! mujhe eka bAta kahanI hai, dhyAna pUrvaka sunanA / parantu yaha bAta tere vizvAsa para hI kahatA huuN| kisI dUsare ke samakSa prakaTa na hone paave| sukhAnanda-seThajI ! isa bAta se nizcinta rahie / Aja dina taka maiM ApakA jaisA vizvAsapAtra rahA hU~ vaisA hI Ajanma banA rhuuNgaa| ___sukhAnanda ke yaha vacana sunakara kuberadatta ne usase kahA - "apane jahAja meM eka sundara ramaNI ke sAtha jo uttamakumAra nAmaka yuvaka rahatA hai, use tUM jAnatA hai?" sukhAnanda ne kahA- "hA~ maiM una donoM strI puruSoM ko nirantara dekhatA hU~, kintu unake viSaya meM aura kucha bhI nahIM jAnatA / unake sAtha eka vRddhA strI rahatI hai, vaha kauna hai?" kuberadatta ne kahA - "thor3e dina pahile jaba ki apane jahAja meM mIThe pAnI | kI jarUrata par3I thI taba vaha uttama kumAra mallAhoM ke batAye hue kisI eka parvata para | ke kue~ meM jala ke lie utarA thA / vahA~ mIThA jala dilAkara vaha kue~ meM eka mArga | dvArA andara gayA, vahA~ kisI mahala meM use yaha sundarI aura vRddhA strI dikhAI dii| usa bur3hiyA ne isa rAjakumAra se usa sundarI kA vivAha karAyA hai| vahA~ se rAjakumAra usa bur3hiyA aura apanI patnI ko lie apane jahAja meM AyA / rAste meM phira jaba hamalogoM ko jala kI jarUrata par3I taba usane usa sundarI se eka ratna lekara mIThe pAnI kI varSA kI / isa strI ke pAsa pA~ca camatkArI ratna haiM / 1 bhUmiratna 2 jalaratna 3 tejaratna 4 vAyuratna aura gaganaratna ye una ratnoM ke nAma haiM / bhUmiratna se zayana, Asana, svarNa pAtra. AbhUSaNa vagairaha saba sAmagrI prApta kI jA sakatI hai / jalaratna ke dvArA icchAnusAra pAnI kI prApti hotI hai / vAyuratna zItala aura sugandhita pavana kA saMcAra kara sakatA hai / tejaratna se zAka, sabjI ityAdi rasoI taiyAra hojAtI hai aura gaganaratna se navIna rezamI vastra Adi prApta kiye jA sakate haiM / 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ina pA~ca ratnoM ke kAraNa yaha sundarI pratyakSa kalpalatA hai / yadi yaha sundarI mila jAya to mere bhAgya kA pUrNodaya ho jAya |sukhaannd yaha sundarI kaise mila sakegI? isa kAma meM terI pUrI-pUrI madada kI jarUrata hai|" kuberadatta kI yaha bAta sunakara sukhAnanda gahare vicAra meM par3a gayA / vaha pavitra hRdaya kA manuSya thA aura sacce mana se apane svAmI kI sevA karatA thA / usakI saccAI dekhakara hI kuberadatta ne use apanA vizvAsapatra banAyA thA / vaha jaisA svAmI kI AjJA mAnanevAlA thA, vaisAhI saccI aura ucita salAha denevAlA bhI thA / jaba kabhI kuberadatta, manovikAra ke vazIbhUta ho anIti atyAcAra karatA taba sukhAnanda use roka diyA karatA thaa| | kuberadatta kI aisI kubuddhi dekhakara, sukhAnanda ne namratA pUrvaka kahA - "seThajI ! ApakA yaha vicAra mujhe ThIka nahIM mAlUma hotA / rAjaputra uttamakumAra ne apane para aneka upakAra kiye haiM / usane kaIbAra hameM bar3I hI Apatti se bacAyA hai / aise bar3e upakArI kumAra ko usake upakAroM kA aisA nIca badalA denA yaha nIti dharma ke viruddha hai / uttama puruSa upakAra ke badale meM apakAra kadApi nahIM karate / Apa buddhimAna haiM, pavitra vicAroM ko hRdaya meM sthAna dIjie / Apa jaise kulIna evam dhanImAnI sajjanoM ke hRdaya meM aise kuvicAra paidA hone lageM to phira na jAne sadvicAroM ko kahA~ sthAna milegA ? seTha sAhaba ! maiM ApakA AjJAkArI | sevaka hU~ / ApakI AjJA mAnanA merA dharma hai / parantu jo AjJA pavitra aura nIti ke anukUla ho usI ko mAnanA merA kartavya hai| isI taraha jisameM apane svAmI kA hita ho vahI kArya mujhe karanA cAhie / isa kAma meM apanA hita nahIM balki ahita hai| kyoMki anIti se uThAyA huA lAbha, lAbha kI apekSA hAni adhika karatA hai| isalie kRpA kara aise kuvicAroM ko sadA ke lie hRdaya se tyAga diijie|"| __ sukhAnanda kI yaha bAteM kuberadatta ko bahuta hI burI lagIM / use atyanta duHkha huA / usane isa bAta ko hRdaya meM chipAte hue kapaTa pUrvaka UparI mana se kahA - "sukhAnanda ! jo tUM kaha rahA hai vaha bilakula satya hai / uttamakumAra hamArA bar3A 31
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI upakArI hai| usane do-tIna bAra hama saba logoM ke prANoM kI rakSA kI hai - yaha maiM acchI taraha jAnatA hU~ / aisA duSkarma karane kA merA vicAra nahIM hai / sirpha terI manovRtti kI pavitratA kI parIkSA ke lie hI aisI bAta maine tuja se kahI thI / tUM pUrNa vizvAsa rakha ki kuberadatta aise nIca vicAroM ko hRdaya meM bhUlakara bhI sthAna nahIM de sktaa|" kuberadatta ke yaha vacana suna kara sukhAnanda apane mana meM usake bhAvoM ko acchI taraha samajha gayA / vaha cira kAla ke sahavAsa se kuberadatta ke svabhAva ko acchI taraha pahicAna ne lagA thA / usane vicAra kiyA ki - "merI acchI salAha se seTha sAhaba ne apane kuvicAra ko chor3a diyA hai / astu, aisA karane se bhI lAbha hI huA / vaha apanI kubuddhi kA upayoga nahIM kareMge / itane para bhI yadi mujha se chipAkara seThajI gupta rUpa se apanI kubuddhi ke anusAra kAma kareMge to inakA vinAzakAla hI samajhanA cAhie / "vinAzakAle viparIta buddhi" - yaha kahAvata bilakula satya hogii| yaha socate hue sukhAnanda ne prakaTa rUpa meM apane seThajI ke zubha vicAroM kA abhinandana kiyA / donoM svAmI-sevaka anyAnya bAteM karane lage / idhara jahAja samudra meM cale jA rahe the| navA~ pariccheda zaMkita hRdayA madAlasA rAjaputra uttamakumAra ne, apanI priya patnI madAlasA ke ina ratnoM kA camatkAra jaba se logoM ko dikhAyA taba se saba yAtrI loga usake prati zraddhA evam pUjya buddhi rakhane lage / rAjakumAra ko ve iSTa deva ke samAna mAnakara usakA Adara | karate the / pratyeka yAtrI apane upakArI uttamakumAra ke guNoM kI prazaMsA karatA aura usake prati pavitra vicAra rakhatA thaa| 32
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka ! isa viSaya para Apako vicAra karanA cAhie / isa saMsAra meM guNa kitanI acchI vastu hai, guNI puruSa ho athavA strI, sarvatra pUjA, Adara, aura sammAna prApta karatA hai / guNa ke prabhAva se AtmA kitanI unnati prApta karatA hai, isa bAta kA pratyakSa pramANa rAjaputra uttamakumAra hai / usa dharmavIra ke hRdaya meM upakAra karane kA svAbhAvika guNa thA / isI guNa ke kAraNa, vaha videzI, ajJAta aura parAyA hote hue bhI, svadezI paricita aura svajana kI bhA~ti ho gayA / yaha kisakA prabhAva thA ? guNa hI kA thA na ? guNa-gauravatA ke samAna saMsAra meM dUsarI gauravatA nahIM hai / isa gaurava ke Age anya gaurava phIke par3a jAte haiM / guNa ke | viSaya meM jainAcArya zrI jinaharSa sUrijI ne kahA hai : "guNa pUjita saba jagata meM , guNa kA Adara hoya / rAjA ho athavA prajA, guNa pUje saba koy|" isase pratyeka vicAra zIla manuSya ko yaha zikSA grahaNa karanI cAhie ki mAnava jIvana ko sArthaka aura saphala banAne ke lie kucha-kucha uttama guNa avazya prApta karane cAhie / paropakAra-guNa sarvazreSTha hai / isa mahAna guNa ke prabhAva se manuSya tIrthaGkara bane, garIba amIra hue, aura dIna-adIna hue haiM / guNoM ke prabhAva se, guNI puruSoM ke yazogAna abhItaka haradeza meM gAye jAte hai| aura inhIM guNoM ke hI kAraNa-manuSya siddha rUpa hokara siddhazilA ke Asana para virAja mAna ho sake haiM / avicArI kuberadatta apanA kRtrima prema pradarzita karane ke lie uttamakumAra ke pAsa AyA / usane kapaTa pUrvaka bAta cIta karanI Arambha kI aura atyanta premabhAva dikhAte hue usakI prazaMsA karane lagA / bolA - "rAjakumAra ! ApakI paropakAra vRtti alaukika hai / ApakI divya buddhi aura vartAva prazaMsA ke yogya hai| Apake darzanoM se mere citta meM atyanta Ananda hotA hai| mere svajanoM kI apekSA merA zuddha prema Apa kI tarapha vizeSa rUpa se AkarSita hai| pratyeka samaya mere hRdaya meM Apake guNa, caritra tathA alaukika prabhAva kI yAda banI rahatI hai / mere hRdaya meM Apake lie sadA yahI bhAvanA rahatI hai ki - "maiM jIvana paryanta ApakI saMgati meM 33
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ raha kara apane jIvana ko saphala banAU~ / yadi maiMne pUrvajanma meM koI puNya kiye ho athavA isa janma meM mujha se jo kucha bhI pavitra kArya bane ho to unake badale meM uttamakumAra ke sAtha merA zeSa jIvana vyatIta ho, aisI pavitra bhAvanAe~ maiM nirantara apane mana meM karatA rahatA huuN| isa prakAra madhura vacanoM dvArA kuberadatta uttamakumAra kI prazaMsA kara lauTa gyaa| vahA~ jAkara usane apane vizvAsa pAtra sevaka sukhAnanda se kahA - "sukhAnanda ! tUM jAkara uttamakumAra se pUchanA to sahI ki maiMne usake prati apane kaise bhAva prakaTa kiye hai ? unako jAna lene para tujhe vizvAsa ho jAyagA ki kuberadatta kitane pavitra vicAroM kA vyakti hai; evaM apane upakArI uttamakumAra ke lie usake hRdaya meM kaisA Adara-mAna hai?" apane seTha ke ina vacanoM ko sunakara sukhAnanda ke hRdaya meM pUrNa vizvAsa ho gayA ki, seTha kuberadatta ne abhI taka kubuddhi nahIM tyAgI hai / vaha apane kuvicAroM ko kapaTa bhAva se chipAne kA prayatna karatA hai / dekhanA cAhie, Age kyA hotA hai ? zAsana devatA ! seTha sAhiba ko subuddhi pradAna kro|" idhara jaba kuberadatta uttamakumAra se mIThI-mIThI bAteM banAkara calA gayA taba madAlasA ke hRdaya meM usake prati zaMkA utpanna huI / usa catura bAlA ne socA ki - "jahA~ zuddha prema hotA hai vahA~ khuzAmada kI AvazyakatA nahIM hotii| prema ke zuddha pATha meM khuzAmada ke apavitra vacana A hI nahIM sakate / isameM kucha na kucha dagA avazya hai / seTha kuberadatta kI bolI meM pratyakSa doSa mAlUma par3atA hai| usakI manovRtti meM avazya hI kucha vikAra paidA ho gayA hai / isa bAta kI sUcanA mujhe apane bhole pati ko avazya denI cAhie, varnA pariNAma ThIka na hogaa|" yaha socakara madAlasA ne apane patideva se kahA - "prANanAtha ! isa kuberadatta seTha ke prati mere hRdaya meM zaMkA hotI hai / mujhe usakI vANI ke mAdhurya meM jahara milA huA mAlUma hotA hai / usake hRdaya para pApa kI gaharI chAyA par3I huI hai| isalie Apa usa para bhUlakara bhI kabhI vizvAsa mata krnaa|" marSEIZINE 34
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ madAlasA ke ina vacanoM ko sunakara uttamakumAra kahane lagA - "priye ! / yaha tumhArI zaMkA vyartha hai / kuberadatta paropakArI puruSa hai / mere prati usake hRdaya meM| pavitra prema hai / usakI vANI meM jo mAdhurya hai vaha banAvaTI nahIM svAbhAvika hai|" madAlasA ne namratA se kahA - "svAmin ! ApakI manovRtti nirmala hone ke kAraNa Apako sabhI apane samAna sarala vRtti ke dikhAI par3ate hai / parantu merI yaha zaMkA satya hai / saMbhavataH kisI samaya yaha seTha Apake kathanAnusAra pavitra rahA hogA yaha maiM mAna sakatI hU~, kintu isa samaya to usake vicAroM meM vikAra bharA par3A hai, yaha bAta nissandeha hai / kAraNa mere saundarya aura mere ratnoM kI samRddhi dekhakara usake mana meM bure bhAva paidA hue haiN| isa viSaya meM mujhe nIti kA eka zloka yAda AtA hai - - "puSpaM dRSTvA phalaM dRSTvA, dRSTvA ca nava yauvanAm / draviNaM patitaM dRSTvA, kasya no calate manaH" // arthAt :- "puSpa, phala, yauvana aura par3e hue dhana ko dekhakara kisakA | mana nahIM calAyamAna hotA?" ___ aura bhI eka viddhAna kA kahanA hai ki - "dhUrta manuSya dikhane meM bar3e hI sajjana guNI mAlUma hote haiM / kulaTA strie~ bahuta lajjA pradarzita karatI haiM / khArA pAnI bahuta hotA hai aura aise phala jinheM loga nahIM khAte vRkSa para khUba lagate haiN|"| devI madAlasA kA yaha kathana uttamakumAra ke hRdaya meM kucha jacA nahIM / usane ha~sakara kahA- "priye ! tumheM aisI zaMkA nahIM rakhanI cAhie / seTha kuberadatta pavitra hai| usake hRdaya meM mere liye agAdhaprema hai|" ___ pati ke yaha vacana sunakara madAlasA mana-hI-mana vicAra karane lagI / "dekho, karma kI kaisI vicitra gati hai ? mere svAmI itane catura hokara bhI isa samaya karma ke prabhAva se kaisI bhUla kara rahe haiM ? nIca kuberadatta kA kuTila hRdaya pahicAnane | meM ve asamartha haiM / are karma ! terI sattA ke Age kisI kA bhI vaza nahIM calatA / deva | ho athavA manuSya ho kintu tere sAmane sabhI hAra mAna lete haiM / vidyA sampanna, tarkazAstra | ke pAradarzI, nItinipuNa, aura kevala dekhakara hI mAnava hRdaya kI parIkSA kara lene 35
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAle mahAzaya bhI Aja tere cakkara meM par3e hue hai|" yaha socate hue, rAkSasa bAlA ne punaH apane pati deva se hAtha jor3akara kahA - "svAmin ! Apake hRdaya para mere vacanoM kA kucha bhI asara nahIM hotA, parantu isakA phala acchA nahIM hogA / kuberadatta ke hRdaya para kuTilatA kA kAlA pardA girA huA hai - yaha nizcaya samajie / usakI bAteM zuddha nahIM haiM / usake mana, vacana, aura zarIra meM kapaTa kI apavitra chAyA praveza kara gayI hai / prANanAtha ! isa dAsI ke vacanoM para dhyAna dIjie / isa kapaTI vyakti kA bhUlakara bhI Apako vizvAsa nahIM karanA cAhie / " madAlasA ke yaha vacana sunakara uttama kumAra ne samajhAte hue kahA - "he zaGkita hRdaye ! aisI malIna zaMkA mana meM mata lAo / | paropakArI kuberadatta saba taraha se pavitra hai / usake hadaya kI pavitratA kA pratibimba mere hRdaya meM par3a cukA hai / isalie mujhe usa para pUrA vizvAsa hai / | pUrva karmoM kI preraNA se uttamakumAra apanI jidda para aTala thA / usake hRdaya kA vizvAsa kuberadatta para jyoM kA tyoM thA / vaha bAra-bAra kuberadatta ke pAsa jAtA, aura kuberadatta usake pAsa AtA / isa taraha zuddha aura azuddha prema ke bIca paraspara vyavahAra calatA thA / parantu patibhakti-parAyaNA madAlasA sadaiva kuberadatta kI tarapha se zaMkita hRdayA rahatI thI / usakI yaha zaMkA anta meM satya huii| kuTila hRdayI kuberadatta ne eka dina rAta ke samaya dhoke se uttamakumAra ko samudra meM dhakkA dehI diyaa| 36
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda pApa kA bhaNDA phUTA samudra ke kinAre eka bandaragAha hai / usI ke pAsa eka choTI sI rAjadhAnI bhI| hai / loga isa rAjadhAnI ko moTapallI kahate haiM / aneka dezoM ke loga yahA~ vyApAra karane ke lie Ate-jAte rahate haiM / taraha-taraha kI uttamottama vastuoM se nagara ke bAjAra bhare par3e haiN| vyApAra lakSmI kI prasannatA se samasta prajA sukhI hai| vyApAriyoM kI haveliyA~ nagara ke bIca meM banI huI hai| jahA~ vividha bhA~ti ke Anandotsava hote rahate haiN| isI sundara nagara meM eka naravarmA nAmaka rAjA rAjya karatA hai| rAjA naravarmA jaina dharma kA upAsaka hai| usake manohara rAjamahala meM eka sundara jinAlaya bhI banA huA hai| rAjA naravarmA vahA~ jAkara trikAla jina darzana pUjana karatA hai| dhArmika vRtti vAle mahArAjA naravarmA ke nIti yukta rAjya meM saba taraha se prajA sukhI hai / eka samaya rAjA naravarmA rAja-kAja se nivRtta ho mahaloM meM baiThA huA thA / mukhya sevaka usake hRdaya ko zAnta evam prasanna rakhane ke lie aneka taraha kI sevAe~ kara rahe the / koI usake pairoM ko dabA rahe the, koI zItala evam sugandhita dravya liye hAjarI meM khar3e the, koI mora paMkha ke komala paMkhe se havA kara rahA thaa| koI svarNa kI taztarI meM pAna bIr3e bagairaha mukhavAsa dravya liye khar3A thaa| koI usake hRdaya ko prasanna karane ke lie madhura svara se gAyana kara rahA thaa| ___isa prakAra rAjA naravarmA apane sevakoM dvArA suzrUSA karavAte hue Asana para virAjamAna the / itane hI meM eka char3IdAra ne Akara namana karate hue kahA - "sarakAra ! koI eka pratiSThita gRhastha eka sundara strI ke sAtha Apa se milane ke lie andara Ane kI AjJA cAhatA hai, kyA hukma hai ? rAjA ne strI sahita use bhItara Ane kI AjJA dI / char3IdAra una donoM strI puruSoM ko darabAra meM le AyA / vaha yuvaka ziSTAcAra pUrvaka praNAma karake pAsa hI meM khar3A ho gayA / vaha kulIna bAlA 37
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI jisa taraha putrI apane pitA ko praNAma karatI hai, usI taraha rAjA ko praNAma kara khar3I ho gayI / rAjA ne unheM ucita Asana para baiThane kI AjJA dii| ve donoM usake sAmane baiTha gaye / baiTha jAne ke bAda rAjA ne pUchA tuma kauna ho ? aura tumhAre sAtha yaha strI kauna hai ? yahA~ kyoM Aye ho ?" I usane namratA pUrvaka kahA - "mahArAja ! maiM kuberadatta nAmaka eka vyApArI hU~ / merA vyApAra jala mArga dvArA hotA hai / kala mere jahAja Apake bandara para Akara lage haiM / yaha strI mujhe candra dvIpa se mIlI hai aura yaha mere sAtha vivAha karanA cAhatI hai / yadi Apa AjJA deM to ApakI sAkSI se maiM isa strI se vivAha kara lU~ / " seTha kuberadatta ke yaha vacana sunakara, nyAyI mahArAjA ne usase pUchA "bahina ! yaha seTha jo kucha bhI kahatA hai, kyA vaha satya hai ? isake sAtha vivAha karane meM tUM rAjI hai ?" rAjA ke mu~ha se "bahina " zabda sunate hI usa ramaNI ke citta meM pUrNa vizvAsa ho gayA ki - "yaha rAjA mere dharma kI rakSA avazya hI kara sakegA / " | usane nirbhaya hokara kahA - " he prajApAlaka, mere pitA rUpa mahArAja ! yaha seTha jo kucha bhI kahatA hai, vaha bilakula jhUTha hai / yadi Apa merA vRttAnta zurU se suneMge to | Apako isake kapaTa - jAla kA pUrA patA laga jAyagA / " I I ramaNI ke yaha vacana sunakara nyAyI rAjA ne bar3I hI utsukatA se pUchA "bahina ! zAnta aura niHzaMka hokara jo kucha bhI satya ghaTanA ho vaha nirbhaya hokara mujhase kaho / dukhI janoM kA duHkha dUra karanA hamArA dharma hai / " rAjA ke yaha vacana sunakara vaha strI nirbhayatA pUrvaka kahane lagI " dharma - pitA ! merA nAma madAlasA hai / maiM eka anyAyI rAkSasa kI putrI hU~ / mere pitA ne yaha nizcaya karake, | mujhe eka gupta mahala meM rakhI thI ki vaha kisI manuSya ke sAtha merA vivAha nahIM karegA / merI rakSA ke lie mere pitA ne mere pAsa eka bur3hiyA strI ko bhI rakhA thA / usa kArAgAra rUpI mahala meM maiM bahuta barasoM taka rahI / eka dina daivayoga se vArANasI nagarI ke rAja - putra uttamakumAra vahA~ A pahu~ce / usa rAjaputra ko sarvaguNa sampanna dekhakara maiMne usase apanA prema sambandha kara liyA / hama donoM ko 38 -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dUsare para anurakta dekhakara merI rakSikA bur3hiyA ne hamArA vahIM para gAndharva vivAha kara diyA / bAda meM hama tInoM cupacApa mahala se bAhara nikala Aye / yaha seTha kuberadatta udhara se jahAja liye kahIM cale jA rahe the / inakA hamArA sAtha ho gyaa| hama loga isake Agraha se isI ke jahAja meM baiThe / mArga meM jo kucha bhI vighna Ate the| unheM maiM apane pAsa ke pA~ca ratnoM dvArA dUra karatI rahatI thI / thor3I dUra jAne para isa pApI seTha ke citta meM kubuddhi utpanna huI / isa pApI ne mere pati ko jo isa para pUrNa vizvAsa rakhate the, samudra meM dhakkA dekara girA diyaa| mere pati ko samudra meM dhakkA | de dene ke kAraNa mujhe atyanta duHkha huaa| maiM bhI unake pIche samudra meM kUdakara prANa dene ke lie taiyAra huI / kintu usa vRddhA strI ne mujhe aisA karane se roka diyA / rAjendra ! usake bAda maiM pati viyoga se rudana kara rahI thI ki, mere pAsa yaha pApI seTha AyA, aura mujhe apane AdhIna hone ke lie kahane lagA / samudra ke bIca isakI sattA ke vazIbhUta hone ke kAraNa maiMne vicAra kiyA ki - "yadi maiM isa | samaya isa pApI kA tiraskAra karU~gI athavA isake viruddha hoU~gI to yaha kisIna-kisI upAya se mere dharma ko avazya hI naSTa kregaa|" yaha socakara maiMne isa pApI ko zAnta rakhane ke lie kahA - "seThajI ! Apa dhairya rakhie, isa samaya mujhe ApakA hI AdhAra hai / maiM ApakI AjJA pAlana karane ke lie taiyAra hU~ / kintu mere svargastha pati kI dasa dina taka kI uttara kriyA se nipaTakara kisI bhI rAjA kI AjJA se Apako apanA pati banAUMgI / " maiMne apane pativrata dharma kI rakSA ke lie isa pApI seTha ko isa prakAra samajhAkara khuza kara diyA thA / aba, jaba mujhe ApakI pavitra zaraNa prApta huI taba maiMne Apake sAmane nirbhaya hokara yaha satya vRttAnta nivedana kiyA hai| madAlasA kI yaha bAteM suna kara rAjA naravarmA seTha kuberadatta para atyanta kruddha huA / tatkAla usane apane senApati ko bulAkara hukma diyA ki "isa duSTa vyabhicArI seTha kA saba mAla apane kabje meM kara lo, aura ise jelakhAne meM banda kara do|" rAjA kI AjJA hote hI senApati kuberadatta ko bAndhakara jelakhAne meM le 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayA aura usakA sArA mAla jabta karake rAjakhajAne meM jamA karA diyA / mahArAjA naravarmA ne madAlasA se namratA pUrvaka kahA - "beTI ! aba tUM nirbhaya ho gayI hai / mere tilottamA nAmaka eka putrI hai, usake sAtha tUM mere anta: pura meM raha / tUM bhI merI dUsarI dharmaputrI hai| terI icchA ho utanA dAna puNya karanA / vividha svAdhyAya aura dharma - dhyAna meM apanA samaya vyatIta karanA / " pyAre pAThaka ! pApI kuberadatta kI dazA dekhakara jarA vicAra kIjie / " jaisI karanI vaisI bharanI" yaha kahAvata kuberadatta ke lie caritArtha huI / vyApAra meM pratiSThA prApta kara kuberadatta ne madAlasA kI tarapha burI najara kI aura usake nirdoSa, evam vizvasta pati uttamakumAra ko dhoke se samudra meM DAla diyA / isa ghora pApa kA phala use thor3e hI samaya meM mila gayA / usa bhayaGkara pApoM ne hI rAjA naravarmA ke hRdaya meM preraNA kI aura nyAyI rAjA ne pApI kuberadatta ko miTTI meM milA diyA - mAla | jabta kara ke jela khAne meM banda kara diyA / manuSya cAhe jitanI yukti se, aura cAhe jitane gupta rIti se bhI pApa kyoM na kare, parantu usake kar3ave - phala bhoge binA usakA pIchA nahIM chUTa sakatA / pati virahiNI madAlasA rAjA naravarmA ke aMta - pura meM usakI putrI tilottamA ke sAtha rahane lagI / vaha nirantara apane pati ko yAda karake royA karatI tathA apane dharma kI rakSA meM sAvadhAna rahatI thI / 40
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ pariccheda tilottamA kA milApa satI madAlasA, rAjA naravarmA ke antaHpura meM rAjakumArI tilottamA ke sAtha rahA karatI thI / yaha jAnate hue bhI ki merA pati samudra meM DUba gayA hai - vaha pavitra bAlA apane pati se milane kI pUrNa AzA rakhatI thI / zubha-svapna ke kAraNa tathA mAnasika prasannatA ke kAraNa use pUrNa vizvAsa ho gayA thA ki, mujhe mere pati avazya mileNge|ve mare nahIM jIvita haiM / ityAdi madAlasA, tilottamA ke ekAnta mahala meM rahatI thI / vaha pavitra ramaNI apane pAMca ratnoM ke prabhAva se, dAna dharma karatI thI / hamezA jaina-dharma ke graMtho kA manana karatI, aura tilottamA ko par3hakara sunAyA karatI thI / vaha zarIra meM tela ubaTana Adi lagAkara snAna, tathA candanAdi sugandhita dravyoM kA lepana nahIM karatI thii| jamIna para sotI aura navIna vastrAlaMkAra dhAraNa nahIM karatI thI / sugandhita puSpa tathA| itra phulela kAma meM nahIM lAtI, tathA kabhI pAna bhI nahIM khAtI thI / svAdiSTa bhojana, madhura mevA, dUdha dahI, ghI, miThAI, kanda mUla, harI vastu vagairaha kA usane tyAga kara diyA thA / hamezA vaha eka hI vakta bhojana karatI thI / vaha bhUlakara bhI mahala ke Age ke gavAkSoM meM nahIM baiThatI thI / zRGgAra rasapUrNa kathAe~, vArtAe~, kavitAe~ aura gAthAe~ Adi vaha na to gAtI hI aura na sunatI hI thI |shRnggaar kAvya kA par3hanA yA sunanA usane tyAga diyA thA / kisI bhI puruSa ke sAtha vaha bAta-cIta nahIM karatI thI aura na usake sAmane dekhatI hI thI / vaha sadaiva navakAra mantra kA japa karatI tathA jinendra bhagavAna kA dhyAna kiyA karatI thI / mahAn puruSoM ke tathA dharma vIroM ke aura satI sAdhvI striyoM ke caritra, tathA dharma, nIti aura vairAgya viSayaka graMthoM ko par3hA karatI thii| eka dina rAjaputrI tilottamA ne muskurAkara pUchA - "bahina madAlasA ! tuma sAMsArika strI hokara eka sAdhvI kI bhA~ti aise kaThina niyamoM kA pAlana
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyoM karatI ho ? yadyapi maiM tumhAre AcAra-vicAra aura niyamoM kI dRr3hatA dekhakara bahuta prasanna hotI hU~ tathApi kevala jAnane ke lie hI maiMne Apase yaha prazna kiyA hai / " madAlasA ne muskurAte hue kahA "bahina tilottamA ! maiM eka vivAhita viyoginI strI hU~ / mere nirdoSa pati ko pApI kuberadatta ne bure vicAroM se prerita ho, samudra meM dhakela diyA hai| kaI zubha cinhoM se mujhe apane pati ke punaH milane kI AzA hai| jaba taka mujhe mere pati deva ke darzana na hoMge taba taka maiMne aisA niyama | pAlana karane kA nizcaya kara liyA hai / priya bahina ! apane zAstroM meM satI aura kulIna striyoM ke dharma kI vyAkhyA isa prakAra hai - " jo sundarI pati viyoginI ho, | use saba zRGgAra tyAga dene cAhie / pati kI anupasthiti meM kulIna striyoM ko | gahane-kapar3oM se saja-dhaja kara nahIM rahanA caahie| na miSTAnna bhojana karanA cAhie, aura na para puruSa ko dekhanA hI cAhie / bahina ! pahile jaina satiyoM ne jisa satItva ke kAraNa satkIrti prApta kI hai usakA eka mAtra kAraNa kevala unakA ucca AcaraNa hI thA / jisa taraha vivAhita strI ko pati kI anupasthiti meM apanA vartana rakhanA cAhie, vaisA hI kumArI kulIna kanyAoM ko bhI usI ke samAna AcaraNa rakhanA cAhie | apane pati ke ghara rahatI huI kulIna kanyA kabhI suzobhita zRGgAra dhAraNa kara sakatI hai paraMtu use para puruSa se to dUra hI rahanA cAhie / isI taraha kanyA ko apane mA~-bApa kI AjJA meM rahakara kanyAvrata pAlana karanA cAhie / " rAkSasa putrI madAlasA ke yaha vacana sunakara rAjakumArI tilottamA bahuta prasanna huI / usane hRdaya se madAlasA ke vacanoM kA abhinandana kiyA / yaha donoM, sahodara bahinoM kI bhA~ti prema pUrvaka rahA karatIM aura zikSArUpI kalpavRkSa ke madhura phaloM kA AsvAdana karatI rahatIM / tilottamA, madAlasA se acchI zikSAe~ grahaNa karatI thI aura usakA Adara bhI vaha utanA hI karatI thI jitanA ki eka guru kA ziSya ko karanA cAhie / ye donoM dharma, jJAna aura nIti sAhitya kI carcA meM apanA samaya Ananda pUrvaka bitAtI 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ thIM / kabhI-kabhI tilottamA apane zahara kI anya viduSI zrAvikAoM ko bulAkara sabhA karatI aura usameM madAlasA ke acche - acche vyAkhyAna karavAtI thI / pavitra hRdayA madAlasA apanI yogyatA ke anusAra acche - acche viSayoM para vyAkhyAna dekara moTapallI nagara kI striyoM ko Anandita karatI thii| bArahavA~ pariccheda vizvakarmA kA avatAra logoM kA ho hallA maca rahA thA / majadUra jhuMDa ke jhuMDa ghUma - phira rahe the| koI patthara cIra rahA thA koI gar3hatA thA, koI reta rahA thA aura koI mukhiyA banakara dUsaroM ko AjJA de rahA thA / eka tarapha koraNI kA kAma cala rahA thA, dUsarI ora citrakAra naye - naye raMga taiyAra kiye khar3e the aura eka tarapha bar3haI| kASThapara koraNI kA kAma karate the| isI samaya usa jagaha vahA~ eka taruNa puruSa A pahu~cA / vaha vahA~ khar3A hokara yaha saba dRzya dekhane lgaa| thor3I dera idhara - udhara dekhakara vaha vahA~ Tahalane lgaa| isI samaya use eka vizAlakAya moTA tAjA praur3ha puruSa dikhAI par3A / usa praur3ha puruSa ne isa tejasvI taruNa ko dekhakara praNAma kiyA / taruNa puruSa ne usakA sammAna karate hue namratA pUrvaka pUchA - "Apa kauna haiM ? aura yaha kyA ho rahA hai ?"| ___"mahAzaya ! maiM mistrI hU~ / hamAre mahArAja kI AjJA se unakI rAjakumArI ke lie yaha nayA nahala banAyA jA rahA hai / mahArAjA ne udAra citta hokara bar3I prasannatA se isa mahala kA kArya Arambha karavAyA hai| U~ce darje kI kArIgarI se isa mahala kI racanA kI gayI hai / isa mahala ko banavA dene kA saba kAma mujhe sauMpA gayA hai aura merI dekha-rekha meM yaha kAma cala rahA hai|" mistrI ke yaha vacana sunate hI usa taruNa puruSa ne kahA - "bhAI ! isa mahala kI racanA bar3I hI sundara huI hai parantu isameM kucha truTiyAM raha gayI haiM / yadi Apa 43
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnanA cAheM to batA dUM ?" mistrI ne prasanna hokara kahA - "bhadra ! yadi Apa mujhe isa kAma kI truTiyA~ batA deMge to maiM ApakA bahuta bar3A AbhAra maanuuNgaa| kora-karasa jAna lene se jJAna kI vRddhi hI hotI hai|" / mistrI ke namra evam samayocita vacanoM ko sunakara vaha yuvaka prasanna huA aura usane ha~sate - ha~sate kahA - "mahAzaya ! maiM ApakA sarala svabhAva dekhakara bahuta hI khuza huA hU~ / Apa jaise zuddha-hRdaya-manuSya isa saMsAra meM virale hI mileNge| aneka alpajJa guNIjana apane guNoM kA bahuta hI ghamaNDa karate haiM / svayam kalA athavA guNoM meM adhUre hote hue bhI "hama sarvajJa hai" aisA mithyAbhimAna karate haiM / aise loga apanA jJAna kadApi nahIM bar3hA sakate / kaI eka vyakti aise bhI hote haiM ki, yadi unake kArya meM kisI prakAra kI truTi dikhAI jAya to veM apane mana meM aprasanna hote haiN| aura kaI to lar3ane-jhagar3ane taka taiyAra ho jAte haiN| Apake mana meM vaha ochApana nahIM hai, isalie Apa avazya hI dhanyavAda ke pAtra haiM / " / usa taruNa puruSa ke aise vacana sunakara vaha mistrI apane mana meM bar3A hI prasanna huA / sAtha hI usane apane kAma meM kasara batAne kA Agraha kiyA / usa taruNa ne mistrI ko zilpa zAstra-dvArA vaha galatI dikhAI / mistrI ne apanI bhUla saharSa svIkAra kI aura vaha bar3A hI prasanna huaa| zilpa vidyA kA use dhuraMdhara paMDita dekha mistrI ne use dhanyavAda aura zAbAzI dI aura usakI buddhi kI mukta kaMTha se prazaMsA kii| | mistrI ne Anandita ho Azcarya pUrvaka prazna kiyA - "bhAI ! Apa kA zilpa cAturya dekhakara mujhe bar3A hI Ananda ho rahA hai / Apa kauna haiM / aura yahA~ Ane kA kyA kAraNa hai ?" taruNa ne namratA pUrvaka uttara diyA - mahAzaya ! maiM eka musAphira hU~ / videzoM ke kautuka dekha ne kI icchA se ghUmane nikalA huuN| merI icchA hotI hai jahAM para rahatA hU~ aura merI icchA hotI hai vahA~ se cala detA huuN|" | usa taruNa ke yaha vacana sunakara mistrI ne namratA pUrvaka kahA - "bhAI ! yadi kRpA karake mere yahA~ raho to, mujhe bahuta lAbha hogaa| dUsaroM ko jisase lAbha
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahu~catA hai usa bAta ko mahAtmA - puruSa khuzI se mAna lete haiN|" mistrI kI isa prArthanA para vaha taruNa usa mistrI ke ghara para rahane lagA, aura apanI zilpazAstra kI vidvatA se vaha usa mistrI ke lie eka acchA sahAyaka bana gayA / pAThaka ! Apake hRdaya meM isa bAta kA rahasya jAnane kI icchA balavatI ho uThI hogI / isalie yahA~ ise spaSTa kara denA ThIka hai / jo yaha mahala bana rahA hai, vaha mahArAjA naravarmA kA hai| vaha apanI rAjakumArI tilottamA aura madAlasA ke rahane ke lie yaha sundara mahala banavA rahA hai / mahala kI racanA meM vipula dhana kharca kiyA jAyagA / yaha taruNa puruSa apanI kathA kA mukhya nAyaka uttamakumAra hai| puNya ke prabhAva se tathA AyuSya evam karmabala se uttamakumAra samudra ke bhayaGkara tUphAna meM se bacakara sakuzala yahAM A pahu~cA hai / usakA yahA~ para rAjA ke mistrI se mila-milApa huA / uttamakumAra ne vArANasI nagarI kI pAThazAlA meM vidyA tathA kalA kI acchI zikSA prApta kI thI, isIlie usakI zilpa kalA para vaha mistrI isa prakAra mugdha ho gayA hai| pApI kuberadatta ne jaba uttamakumAra ko samudra meM pheMka diyA, taba vaha gahare jala meM jA giraa|sb kalAoM meM nipuNa hone ke kAraNa usa rAjakumAra ne agAdhapAnI meM tairanA Arambha kiyA / jaba rAjakumAra mahAsAgara meM tairatA huA Age bar3ha rahA thA, taba eka magara AyA aura vaha rAjakumAra ko jyoM-kA-tyoM nigala gayA / uttamakumAra ko nigala kara vaha magara tairatA huA moTapallI nagara ke pAsa A pahuMcA, jahA~ para kucha dhIvaroM ne jAla DAlakara use pakar3a liyA / matsya bhojI dhIvara usa magara ko apane ghara le Aye, aura usako cIrane para usake peTa se uttamakumAra jIvita nikalA / uttamakumAra kI anupama tejasvI mUrti ko dekhakara dhIvaroM ne vicAra kiyA ki "yaha koI mahAn puruSa hai / isalie ise apane yahA~ hI rakhanA caahie|" yaha socakara rAjakumAra ko una dhIvaroM ne apane ghara para rakhA aura zuddha hRdaya se usakI sevA karane lge| ___eka dina uttamakumAra dhIvaroM ke ghara se nikalakara, moTapallI nAmaka
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagara dekhane kI icchA se ghUmane lagA / vaha ghUmatA-1 - phiratA isa naye banate hue mahala ke pAsa A pahu~cA ? vahA~ usakI rAjya ke mukhya mistrI se bheMTa huI, ityAdi vRttAnta pAThakoM ko acchI taraha mAlUma hai / uttamakumAra ghara se cale jAne para bandaragAha para rahanevAle ghIvaroM ne usakI bar3I DhU~Dha khoja kI, parantu kahIM bhI vaha unheM dikhAI nahIM par3A / anta meM ve loga pachatAkara kahane lage - " aisA uttama puruSa hameM aba kahA~ milegA ? vAstava meM hamalogoM ne eka amUlya ratna kho diyA hai / " yaha kahate hue ve saba duHkha aura pazcAttApa karane lage / idhara uttamakumAra kI dekha-rekha meM usa rAjamahala kA kAma acchI taraha calane lagA / zilpa zAstra varNita gRha nirmANa niyama ke anusAra mahala meM alaga alaga bhAga taiyAra karAye gaye / pratyeka bhAga meM acchI se acchI kArIgarI kI gayI thii| thor3e hI dino meM yaha manohara mahala banakara taiyAra ho gayA / yaha mahala sAta ma~jilA banAyA gayA thA / usameM sabhA bhavana, zayanAgAra, vidyAmaMdira, krIr3AsthAna, maMtraNAgRha, zAntisadana, aura zRgAra - mandira Adi alaga-alaga bhAga, vizAla, ramaNIya aura sundaratA se banAye gaye the / hareka bhAga meM kore hue khaMbhe aura unapara raMga vagairaha se suzobhita putaliyA~ lagAyI gayI thIM / uttamakumAra aisI zilpa vidyA meM atyanta pravINa thA parantu usameM ahaMkAra nahIM thA / sAtha hI vaha apane guNa ko chipAkara rakhane vAlA nahIM thA / vaha svayam rAjamistrI ko tathA dUsare kArIgaroM ko apanI gupta kalAe~ batA detA aura unake sAtha zuddha mana se vyavahAra karatA thaa| Aja kala kaI guNIjana apane guNoM ko gupta rakhate haiM, aura marate dama taka kisI ko bhI gupta kalAoM kA rahasya nahIM batAte - sAtha hI apane guNakA ghamaNDa karate hue dUsare ko apane se tuccha bhI samajhate haiM / kaI loga to kapaTa se, dUsare ko sikhAne kI AzA bharosA dekara usase apanI sevAe~ karAte rahate haiM / aise guNI loga bilakula adhama gine jAte haiM tathA jagata unakI nindA karatA hai / 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamakumAra isa durguNa se mukta thA / vaha niSkapaTa hokara apanI gupta kalAe~ bhI dUsaroM ko sikhA diyA karatA thA aura unheM acchI sUcanAe~bhI diyA karatA thA ! eka dina rAjA naravarmA usa naye mahala ko dekhane AyA / rAjA ko AyA dekha khuda rAjamistrI tathA dUsare kArIgara uttamakumAra ko sAtha le usake pAsa pahu~ce / rAjA ne ghUma-phirakara mahala ko dhyAnapUrvaka dekhA / usakI sundara racanA tathA adbhuta kArIgarI dekhakara naravarmA bahuta hI prasanna huA / aise divya aura adbhuta zilpa kArya ke lie mahArAjA ne apane mistrI ko dhanyavAda dete hue aura aneka prazaMsA sUcaka vAkya bhI kahe / usa samaya kRtajJatA ke guNa ko jAnane vAle | | mistrI ne, usa uttamakumAra ko Age karate hue kahA - "sarakAra ! ina saba prazaMsAoM| kA pAtra maiM nahIM balki ye mahAzaya haiM / yaha vIranara, zilpa zAstra kA pUrNa vidvAna hai| isI kI sahAyatA se hama isa rAja mahala ko itanA acchA taiyAra kara sake haiN|" yaha sunakara rAjA naravarmA ko mahAna Azcarya huA / rAjakumAra kI manohara | AkRti dekhate hI usake hRdaya meM rAjakumAra ke prati vizvAsa aura prema utpanna ho | gayA / mahArAja ne, usakA Adara karate hue pUchA - "bhadra ! Apa kauna haiM ? aura hamAre bhAgya se Apa yahA~ kahA~ se Aye haiM ?" rAjakumAra ne vinaya pUrvaka kahA - "mahArAja ! maiM eka kSatriya putra hU~ aura dezATana karane ke lie ghara se cala | par3A huuN|" rAjA ne ha~sate hue pUchA - "Apane yaha zilpavidyA kahA~ sIkhI?" rAjakumAra ne vinIta vacanoM meM kahA - "rAjendra ! vArANasI nagarI ke kalAbhavana meM rahakara maiMne | yaha vidyA par3hI hai / isameM maiMne kucha nayI bAta to kI hI nahIM / kyoMki samasta kalAe~ sIkhanA kSatriya kumAra kA dharma hai / " kumAra ke aise nirbhaya vacana sunakara mahArAjA naravarmA bahuta hI prasanna huA / usI samaya rAjA ne uttamakumAra ko apane mahala meM Ane ke lie nimantrita kiyA / rAjakumAra ne udAratA pUrvaka nimantraNa svIkAra karate hue dUsare dina hAjira hone ko kahA / 47
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakumAra ko nimantrita kara jaba rAjA naravarmA vahA~ se calane lage taba usa mistrI ne vinaya pUrvaka kahA - "mahArAja ! yaha yuvaka sacamuca vizvakarmA kA avatAra hai / isalie ise apane yahA~ Azraya dekara rakha lenA cAhie / aise guNI manuSyoM hI se rAjya kI zobhA hai|" / mistrI kI prArthanA ko dhyAna meM rakhakara rAjA naravarmA apane mahala meM lauTa gayA / rAjA ke cale jAne ke bAda usa mistrI ne uttamakumAra ko rAjA kI rAjanIti, asAdhAraNa udAratA aura vidvAnoM ke Adara-sammAna karane ke guNoM kI bAteM kaha sunAyI / sunakara rAjakumAra ke nirmala hRdaya meM rAjA ke prati bar3I hI zraddhA utpanna huii| terahavA~ pariccheda sarpa - daMza eka sundara vATikA thI, jisameM taraha-taraha ke vRkSa apane pallava, puSpa aura phalarUpI samRddhi se suzobhita dikhAI par3ate the / pakSI apane madhura kalarava se vATikA kI manoharatA ko aura bhI bar3hA rahe the / kahIM kyAriyoM kI anupama racanA mana ko lubhAtI thI / jahA~-tahA~ bhare hue pAnI ke kuNDa vATikA kI zobhA ko dviguNita kara rahe the / unameM pAnI pInevAle pakSI, mAnoM vRkSoM para baiThakara apane madhura zabdoM se unakA AbhAra svIkAra kara rahe the / puSpa tor3atI huI mAline manavAcchita puSpoM ko pAkara mana meM muskurA rahI thIM aura sAtha hI madhura gIta bhI gAtI jAtI thIM / eka ora nirmala jala kI nAlI baha rahI thI / chAyAdAra vRkSoM kI zItala chAyA meM baiThe hue aneka pazu-pakSI usa nirmala jala kA pAna kara apanI pyAsa bujhAte the / kahIM nAlI se jala ke girane kA zabda sunakara mayUra megha garjana samajha, saMbhrama se AvAja karate hue nAca rahe the / kahIM capalatA pradarzita karane vAle bandara vRkSa zAkhAoM ko pakar3akara jhUla rahe the / AmravRkSa kI maMjarI 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke svAda se unmatta kokilA paMcama svara se zrotAoM ke kAnoM ko atyanta Ananda pahu~cA rahI thii| isI puSpavATikA meM rAjA naravarmA kI putrI tilottamA apanI saheliyoM ke sAtha bagIce meM Tahalane ke lie AyI thI / vahA~ ke prAkRtika saundarya kA nirIkSaNa karatI hUI rAjakumArI bagIce meM cAroM ora Tahala rahI thI / kabhI kisI chAyAdAra vRkSa ke nIce khar3I ho gayI, to kahI saba saheliyoM ke sAtha | | rAsalIlA meM bhinna-bhinna prakAra se gAne laga jAtI thI / phavvAre ke pAsa Akara | usakI racanA ko dekha-dekha kara vaha vividha ceSTAe~ karatI thii| kabhI vRkSazAkhAoM para kUda phA~da karanevAle bandaroM kA tamAzA dekhakara mana meM prasanna hotI thii| kabhI kabhI AmravRkSa kI saghana zAkhAoM meM baiThI huI koyala ke madhura svara ko zravaNa kara usake sAtha apane gale ke svara kA milAna karatI thii| isa prakAra manoraMjana karatI huI rAjaputrI tilottamA Age bar3hI, vahA~ vaha eka chAyAdAra khIranI ke vRkSa ke nIce pahu~cI / usa vRkSa ke Asa-pAsa nAnA prakAra ke phUloM ke vRkSa the / unheM dekhakara rAjakumArI aura usakI sakhiyA~ Apasa meM bAtacIta karane lagIM / "sakhI ! dekha, isa camelI ke puSpa kaise khile hue haiM ? mAnoM AkAza meM tAre camaka rahe hoM / isa mogare ke puSpoM kI sugandha kitanI mohaka hai ? isa nAgakezara kI banAvaTa kaisI adbhuta hai ? yaha kanera kaisI acchI lagatI hai - parantu sugandharahita hone se aisA mAlUma par3atA hai mAno vaha lajjita ho gayI hai| ye juhI, gulAba aura kunda ke phUla kaise khile haiM ? dekho dekho, ye bhaure lAlaca | meM par3akara makaranda meM kaise tallIna ho gaye haiM ?" | isa taraha bAtacIta kara cukane para sakhiyA~ tilottamA kI AjJA se una puSpoM ko tor3ene calI gayI aura rAjakumArI usa vRkSa ke hI nIce khar3I rahI / isI samaya vRkSa kI koTara meM se eka bhayaGkara sA~pa bAhira nikalA aura usane Akara cupake se rAjaputrI ke paira meM kATa khaayaa| "bahino ! daur3o, mujhe sA~pa ne kATa liyaa|" isa prakAra cillAkara tilottamA besudha ho pRthvI para gira pdd'ii| usakI AvAja sunate 49
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI saba saheliyA~ hakkI-vakkI sI daur3I AyI aura rAjakumArI ke Asa-pAsa "khamA, khamA" kahatI huI ikaTThI ho gayI / unameM se eka sahelI daur3I| huI bAgavAna ke pAsa AyI aura use usane darabAra meM mahArAjA ko khabara dene daudd'aayaa| rAkSasakumArI madAlasA ke sahavAsa se tilottamA ke mana meM dharma kI| vAsanA adhika jAgarita ho gayI thii| isalie sarpa ke kATate hI usane navakAra maMtra | kA uccAraNa karanA AraMbha kara diyA, aura dharma kI zaraNa lene lgii| usakI saheliyA~ rAjakumArI kA muMha dekha-dekhakara azrudhArA barasAtI huI rone lagIM / rAjA naravarmA yaha azubha samAcAra sunate hI apane mukhya-mukhya manuSyoM ke sAtha bagIce meM daur3e hue Aye / usa khiranI vRkSa ke nIce pahu~ca kara unhoMne besudhapar3I huI rAjakumArI ko apanI goda meM lekara kahA - "beTI tujhe kyA ho gayA ? zAsanapati terI rakSA kreN|" aisA kahakara vaha use bulAne kI ceSTA karane lage parantu sarpa viSa usake sAre zarIra me vyApta ho cukA thA, isalie tilottamA kucha bhI nahIM bola sakI / jaba apanI putrI ke mu~ha se kucha bhI uttara nahIM milA, taba rAjA atyaMta zokAtura huA aura jora jora se DAr3heM mAra kara rone lgaa| yaha samAcAra bijalI kI taraha moTapallI nagarI meM phaila gayA / sunate hI rAjamaMtrI, sAmaMta, aura adhikArI tathA nagara vAsI vahA~ daur3akara A pahu~ce / satI madAlasA bhI sakhI sneha se rotI kalapatI huI rAjamAtA ke sAtha vahA~ aayii| isa khabara se sAre nagara meM hAhAkAra maca gyaa| rAjamaMtrI tathA nagara seTha Adi ne Akara mahArAjA ko bahuta samajhAyA, parantu mahArAjA kA putrI prema itanA prabala thA ki rAjA naravarmA apane zoka ko kisI bhI taraha zAnta nahIM kara sakA / anantara maMtri Adi nagara janoM ne rAjA ko samajhAkara, eka acchI pAlakI ma~gavAI aura usameM rAjakumArI ke aceta zarIra ko rakhakara darabAra meM le Aye aura vahA~ para sarpa viSa nivAraNa ke lie aneka upacAra karane lge| sarpa viSa dUra karane kI auSadhiyA~ jAnane vAle vaidyoM ko bulAyA gayA, 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintu rAjakumArI kA jahara nahIM utarA / anta meM una catura vaidyoM ne cikitsA kara ke kahA ki, kisI - "gArur3I vidyA" ke jAnakAra ko bulAyA jAya to rAjakumArI acchI ho sakatI hai| - - H caudahavA~ pariccheda upakAra kA badalA ___ rAjA naravarmA zokAkula baiThA hai, usake Asa-pAsa maMtrI, sAmaMta aura dUsare rAja karmacArI baiThe hue rAjA ke zoka se duHkhI ho rahe haiM / rAjakumArI tilottamA ke zarIra meM sarpa viSa phailatA jA rahA hai, usakI cetana zakti lupta hotI jA rahI hai| paraMtu auSadhiyo ke prayoga ke kAraNa kucha jabAna khulI taba usa maraNAsanna tilottamA ne manda svara meM apane pitA se kahA - "pitAjI ! aba maiM isa saMsAra kI yaha choTI sI musAphirI karake paraloka meM jAtI huuN| mere hRdaya kI vAsanAe~ apUrNa hai; parantu unheM pUrNa samajhakara maiM apane hRdaya meM se unheM nikAla detI huuN| aura saba vAsanAe~ mere citta se alaga ho gayI haiM, sirpha eka vAsanA mere hRdaya meM banI rahatI hai, use yadi Apa pUrNa karane kA vacana de to anta samaya meM mere mana ko zAnti prApta ho|" apanI putrI ke yaha vacana zravaNa kara rAjA naravarmA rote hue kahane lage - "beTI ! kisalie tUM nirAza hotI hai ! terI prANa rakSA ke lie maiMne abhI bahuta se | upAya kiye haiM / tujhe jIvana pradAna karane vAlA koI na koI vIra puruSa yahA~ nikala hI AyegA / tere jIvana ke lie yaha merA samRddhi yukta rAjya tathA maiM mara-miTa jAne ke lie taiyAra huuN| maiMne isa viSaya kA nagara meM DhiMDhorA phiravA diyA hai / beTI ! tUM itanI mata ghabarA / tujhe acchA karane vAlA koI na koI nagara meM avazya hI| niklegaa| tere hRdaya meM jo kucha bhI vAsanA athavA AzAyeM haiM, ve saba dharma ke prabhAva se saphala hoNgii| dhIraja rakhakara paMcaparameSThI kA smaraNa kara, yaha mahAmaMtra tere jIvana | kI rakSA kregaa|" pitA ke yaha vacana sunakara tilottamA ne pahile se bhI adhika
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 manda svara meM kahA - "pitAjI ! Apa mere upakArI pitA ho / Apane mere jIvana ke lie jo kucha bhI kiyA vaha bahuta hai / Apane jaisA apanA pitR dharma nibhAyA hai vaisA nibhAhane vAle isa saMsAra meM koI virale hI pitA mileMge / pUjya pitAjI ! Apa mujhe himmata de rahe haiM, parantu mujha meM vaha himmatta aba AtI nahIM / sA~pa kA bhayaGkara aura prANa nAzaka viSa mere aMga pratyaMga meM pahu~ca cukA hai| aise ugra viSa ko utArane vAlA mahA puruSa kahA~ milegA ? aba maiMne apane jIvana kI AzA chor3a dI hai isalie pitAjI ! Apa merI eka icchA pUrI karane kA vacana do, jisase maiM prasanna hokara isa anta samaya meM apanA jIvana saphala karane ke lie paMcaparameSThI kA smaraNa kara sakU~ ?" I mahArAjA ne rote-rote kahA - "beTI ! zAnti dhAraNa kara / zAsana devatA terI rakSA kareMge / terI kyA icchA hai ? yaha zarIra, rAjya ityAdi saba terA hI hai / tere | jIvana ke lie yaha saba kucha arpaNa kara sakatA hU~ / " isa bAra rAjaputrI ne bahuta hI aspaSTa aura dhImI AvAja se kahA - "pitAjI ! merI priya bahina madAlasA kI Apa rakSA karanA, aura use mere samAna samajakara usakI saba abhilaSAe~ pUrNa karanA / yahI merI eka mAtra antima icchA hai, merA viyoga use duHkhI na kara sake aisA upAya karanA, aura usake saba manoratha pUre karanA / " yoM kahate-kahate | rAjabAlA kI bolI banda ho gayI ? usakI jabAna para jahara kA asara adhika ho gyaa| parantu usa pavitra ramaNI ke mukha se navakAra maMtra kA spaSTa uccAraNa ho rahA thA / putrI kI aisI sthiti dekhakara naravarmA aura bhI adhika ghabarA gayA / usake donoM netroM se avirala azrudhArA bahane lagI / eka ora madAlasA subuka subuka kara rone lagI / sAre anta: pura meM zoka sAgara umar3a pdd'aa| saba ke netroM se A~suoM kI dhArA bahane lagI / idhara madAlasA thoDI dera meM apane kamare meM calI gyii| isI samaya eka rAjasevaka ne daur3ate hue Akara rote vilapate rAjA naravarmA ko praNAma karake kahA- "mahArAja ! koI eka rAjakumAra dvAra para Akara khar3e haiM aura kahate haiM ki "rAjakumArI kahA~ haiM ? use nirviSa kara sakatA hU~ / yaha sunate hI, mAno rAjA 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ naravarmA ne navajIvana prApta kiyA ho yA amRta se siMcita huA ho / tatkAla vaha sAvadhAna hokara bolA - "hA~ jAo, usa rAjakumAra ko jaldI yahAM lekara aao|" rAjA kI AjJA pAte hI mukhya maMtrI svayam uThakara dvAra para pahu~cA aura usa rAjakumAra ko mahArAjA naravarmA ke pAsa le AyA / use dekhate hI rAjA ne | pahicAna liyA / vaha uttamakumAra thA / mahArAjA ne rAjakumArI ke lie banavAye hue mahala meM usase paricaya prApta kiyA thA / rAjA usakI zilpa vidyA meM nipuNatA dekhakara bahuta hI prasanna huA thaa| uttamakumAra ne mahArAja ko Ate hI praNAma kiyA / use dekhakara rAjA bahuta hI prasanna huA aura kahane lagA - "rAjakumAra ! rAjaputrI ke rAja mahala-nirmAtA vizvakarmA ApahI to haiM / ApameM saba prakAra kI nipuNatA dekhakara maiM bahuta hI santuSTa hU~ / mujhe pUrNa vizvAsa hai ki Apa merI isa putrI ko avazya hI jIvana dAna deNge| mahAnubhAva ! kRpA karake isa kanyA ko jIvana dAna dIjie / isa rAjabAlA ko jIvana dAna pradAna karane se ApakA hamAre rAja parivAra para bar3A hI upakAra hogA / yadyapi maiM Apa ke isa mahAna-upakAra kA badalA kisI taraha bhI nahIM cukA sakU~gA tathApi mujhase ho sakegI utanI kRtajJatA prakaTa karane meM maiM kadApi nahIM cUkU~gA / aba Apa zIghrahI apane kisI prayoga se rAjakanyA ko jIvita kiijie|" dera karane kA maukA nahI hai|" rAjA ke mukha se aisI bAteM suna kara uttamakumAra usa rAjakanyA ke pAsa AyA aura usane turanta hI gAruDI maMtra kA mahAprayoga AraMbha kiyA / thor3I hI dera meM tilottamA nirviSa hokara uTha baiThI, aura usane saba se pahile apane upakArI kumAra ko praNAma kiyA; bAda meM pitA-mAtA ityAdi ko kramazaH praNAma kiyA / | rAja-putrI ko hoza meM dekhakara usakA pitA atyanta prasanna huaa| usakI A~khoM ke |duHkha bhare A~sU, Ananda ke rUpa meM badala gaye / Ananda aura harSa ke raMga meM raMge hue | rAjA naravarmA ne apanI priya putrI ko hRdaya se lagA liyA / isake bAda usane | premAzru girAte hue uttamakumAra kA antaHkaraNa se atyanta upakAra mAnA / cAroM 53
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ora rAja parivAra meM Ananda maMgala hone lagA aura prajA meM bhI ghara-ghara utsava manAyA jAne lagA ? apanI beTI ko nirviSa huI dekhakara prasannatA pUrvaka rAjA naravarmA ne rAjakumAra se kahA - "he upakArI, naravara ! yaha rAjya aura rAja kanyA grahaNa karake muje kRtArtha kIjie / rAjaputrI ko jIvanadAna dene vAle mahAnubhAva ! Apa isa kanyA tathA mere rAjya ke svAmI banakara mujhe Apake RNa se mukta kIjie / ApakI pahalI bheTa se hI ApakI kulInatA tathA nipuNatA kI gaharI chApa mere cittapara laga cukI thI abakI bAra Apake isa upakAra ne to aura bhI vRddhi kI hai| rAjaputra ! Apake isa upakAra kA badalA kisI dUsarI taraha se maiM de sakUM yaha asambhava hai / buddhimAna manuSya ko upakAra kA badalA jarUra denA cAhie / jo manuSya kisI ke upakAra kA badalA nahIM detA, vaha kRtaghnI ginA jAtA hai / vaha apane mAnava jIvana ko dUSita kara detA hai / kRtajJatA sabase bar3A guNa hai - kutte jaise nikRSTa prANI meM bhI yaha guNa hotA hai / pAlA huA kuttA apane pAlane vAle mAlika ke ghara kI aura zarIra kI rAta-dina rakSA karatA hai / itanA hI nahIM balki vaha apane mAlika ke lie prANa taka dene ko taiyAra rahatA hai / raNabhUmi meM mUcchita apane savAra ko chor3akara asalI jAtivAna ghor3A kabhI bhI nahIM bhAgatA / isa prakAra pazupakSI kITa pataMgAdi bhI kRtajJatA ke guNa se vibhUSita haiM to jIvo meM prathama mAnejAne vAlA buddhimAna manuSya kRtajJatA ke isa uttama guNa ko bhUla jAya to vAstava meM vaha kRtaghnI mAnA jAtA hai / kRtaghnI puruSoM ke malina jIvana ko nItikAroM ne atyanta ghRNita mAnA hai / ataH he priya rAjakumAra ! maiM kRtaghnatA ke mahApApa se bahuta DaratA hU~ aura isIlie yaha rAjya tathA rAja kanyA Apako dekara mere jIvana ke zeSa dinoM ko acche mArga meM lagAne kI icchA karatA hU~ / vRddhAvasthA meM dharma tathA Atma sAdhanA karane vAle puruSoM kA jIvana kRtArtha mAnA jAtA hai, aise kaI udAharaNa jaina itihAsa meM milate haiN| " rAjA ne tilottamA kI zAdi uttamakumAra se karane kA taya kara isa khuzI meM kaidiyoM ko chor3ane Adi kaI kArya kiye / isameM kuberadatta bhI chUTa gayA / 54
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ pariccheda paraspara prema kI utpatti rAja bhavana ke ekAnta sthAna meM pavitra hRdayA madAlasA khinna mana se baiThI huI | thii| usake lalATa para ciMtA kI tyaurI par3I huI thii| bAra-bAra nizvAsa chor3atI huI, tathA A~khoM se A~sU bahAtI huI vaha hRdaya ke duHkha se atyanta duHkhI thI / usakA ciMtAkula hRdaya-maMdira zoka ke andhakAra se AcchAdita ho gayA thA / isI samaya usakI vaha vRddhA dAsI usake pAsa AyI / apanI mAlakina ko zokAtura dekha usakA hRdaya bhI cintita ho gayA / usane madhura aura manda svara meM kahA - "rAjaputrI ! kisalie itanA zoka karatI ho ? Aja taka to tuma Ananda meM rahA karatI thIM, parantu Aja tuma acAnaka itane zoka meM kyoM par3I ho ? tumhAre samAna sujJa evam zikSita rAjabAlA hI jaba moha vaza hokara isa prakAra zoka sAgara meM DUba jAyagI to phira dUsarI sAdhAraNa strI kI to bAta hI kyA hai ? tuma guNI aura samajhadAra ho, tumhAre hRdaya para isa prakAra cintA lagI rahe, yaha to sarvathA anucita hai|" usa bur3hiyA ke yaha vacana sunakara madAlasA ne dhIre se kahA - "mujhe Aja mere prANa pati kA smaraNa ho gayA hai| merI bahina tilottamA ke vaivAhika kAryo ko dekhakara merI manovRtti apane patideva ke smaraNa meM laga gayI / Aja bahuta dina bIta gaye, parantu mujhe mere prANanAtha kA kucha bhI samAcAra nahIM milA / maiM Aja taka apanI AzArUpI belI ko harI banAye hue thI, parantu yaha AzAlatA abhI taka phalavatI nahIM huI ! aba merI AzA dina prati dina zithila hotI jA rahI hai aura mere hRdaya meM apane pati ke lie aneka zaMkAe~ utpanna hotI haiM / agAdhasamudra meM par3akara kyA mere pati aba jIvita rahe hoMge ? yaha bAteM mujhe asambhava sI mAlUma | hotI haiM / aba mujhe apane jIvana para prema nahIM hai / pati kI ora se nirAza hokara , maiM apane jIvana ko kaise dhAraNa kara sakatI hU~ / jaba kabhI maiM jIvana ke aMta karane 55
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA vicAra karatI hU~ tabhI Arhata dharma ke niyama mere hRdaya meM A jAte haiM / kASTha bhakSaNa kara ke AtmahatyA karanA Arhata dharma ke viruddha hai / isalie aba maiMne nizcaya kiyA hai ki isa sAMsArika jIvana se mukta hokara aura saMsAra kA tyAga karake cAritra jIvana meM praveza karanA cAhie / mere pitA tulya mahArAjA naravarmA kI kRpA kA maiMne yahA~ khUba lAbha uThAyA hai / dIna manuSyoM ko dAna dekara, aura azaraNa ko zaraNa dekara maiMne apane AcaraNoM ko upakAra dharma meM pravRtta kiyA hai / sAta kSetroM meM dravya vyaya karake, maiMne merA gRhastha dharma yathAzakti kRtArtha kiyA hai / isI taraha hRdaya aura vicAroM kI pavitratA ke nimitta, jina pUjA aura jinArAdhana bhI kiyA hai / aba merI icchA cAritra grahaNa kara AtmasAdhanA karane kI hai / aba maiM isa pravRttimArga se nivRtti mArga kI tarapha jAne ke lie vyAkula hU~ / isa saMsAra ke asAra svarUpa se mujhe aba kucha ghRNA sI utpanna ho gayI hai / " madAlasA ke yaha vacana zravaNa kara vaha vRddhA dAsI kahane lagI- "rAjakumArI ! tuma aisI ciMtA mata karo / maiMne Aja hI eka aisI bAta sunI hai, jisase ApakI murajhAI huI AzAlatA sIMcI jA sakatI hai . sAvadhAna hokara suno / tumhArI priya bahina tilottamA kA jisa puruSa se abhI vaivAhika sambandha huA hai, vaha koI videzI puruSa hai, aura usakI prazaMsA khUba ho rahI hai / usakA jJAna tathA kalA-kauzala alaukika sunA gayA hai / kahIM vaha vIra puruSa tumhAre pati to na hoM ? AyuSya bala se dustara samudra ko tairakara zAyada ve yahA~ A gaye hoM ? karma kI gati bar3I hI vicitra hotI hai / karma - vidhi se anahonI ghaTanAe~ bhI ho jAtI haiM / yadi ApakI icchA tathA AjJA hoto maiM usa vIra puruSa ko svayaM jAkara apanI A~kho dekha AU~ ?" I vRddhA dAsI ke ye vacana sunakara madAlasA kI AzAlatA puna: kucha aMkurita hone lagI / dAsI kI bAteM use asambhava nahIM mAlUma huI / karma kI vicitratA para vizvAsa karanevAlI madAlasA yaha bAteM sunakara apane avyavasthita hRdaya meM saMkalpa - vikalpa karane lagI / thor3I dera vicArane ke bAda 56
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa vRddhA strI ko usane vahA~ jAne kI AjJA dI / bur3hiyA prasannatA pUrvaka uTha khar3I huI aura apanI svAminI kA kArya siddha karane ke lie rAjaputrI tilottamA ke mahala kI ora cldii| vaha vRddhA usa mahala se bhalI-bhA~ti paricita thI, isalie vaha vahA~ binA kisI roka-Toka ke A jA sakatI thii| usane tilottamA ke mahala meM jAkara usa sundara rAjakumAra ko dekhA / rAjakumAra kI AkRti usake dhyAna meM to AI parantu vaha use dekhakara yaha nizcaya nahIM kara sakI ki vaha uttamakumAra hI hai, usake hRdaya meM kucha zaMkA raha hI gyii| uttamakumAra ko dekhakara vRddhA apanI mAlakina madAlasA ke pAsa AyI | aura pulakita hokara kahane lagI; "bAIsAheba ! yadyapi rAjakumArI tilottamA kA pati tumhAre pati uttamakumAra se bahuta kucha milatA julatA hai / tathApi meM nizcayapUrvaka aisA nahIM kaha sakatI ki vaha uttamakumAra hI hai| mujhe vaha uttamakumAra ke samAna hI dikhAI par3atA hai| AkRti to usakI vaisI hI hai / para usakI AkRti meM thor3A pharka hai, kintu vaha svAbhAvika nahIM, kRtrima hai|" vRddhA ke vacana sunate hI madAlasA kA hRdaya bhara aayaa|"shaayd vaha merA hI pati | ho / " aisA eka anizcita vicAra usake hRdaya meM cakkara kATane lgaa| usake hRdaya meM pati prema kI uttAla taraMge uThane lagIM / thor3I dera bAda usa satI strI ne apanA anizcita vicAra badala diyA aura turaMta hI usane apane mana ko samajhAyA - "are pApImana ! mujhe bhulAkara, binA pUrNa nizcaya kiye, usa ajJAta puruSa para apanA prema kyoM prakaTa kiyA ? tUM mere pavitra caritra ko kalaMkita karane ke lie taiyAra ho gayA, parantu maiM apane pUrva puNya ke bala se sAvadhAna ho gayI hU~ / yadi indra, deva, gandharva, cakravartI, arddha cakravartI, sArvabhauma yA mahArAjA bhI ho, to bhI unheM dekhakara mere vicAra meM vikAra utpanna nahIM hone pAyA thA, kintu are caMcala mana ! tUMne terA svabhAva dikhA hI diyA / aura tUM rAgI premI banane ke lie taiyAra ho gyaa| parantu isa samaya mujhe, mere samyaktva sahita satI dharma ne bacAyA hai| tere malina phande 57
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM se mere dhArmika vicAroM ne merA uddhAra kiyA hai / re anAcArI, caMcala mana ! pahile to tujhe yaha vicAra karanA cAhie ki terA aisA bhAgya hI kahA~ hai jo tere prANa pati kA punaH milApa ho / yadi terA sad bhAgya hI hotA to usa vIranara ko samudra meM kyoM dhakelA jAtA / milA huA ciMtAmaNi ratna phira kyoM kho jAtA ?" isa taraha apane mana ko upAlambha dekara madAlasA phira nirmohI tathA rAga zUnya | ho navakAra maMtra japane lagI / usakI rAgI mana meM phira dharma bhAvanA jAgarita ho gyii| samyaktva dharma kI zuddha chAyA usakI manovRtti para chA gayI / madAlasA kI aisI zuddha vRtti dekha kara vaha bur3hiyA bhI usI ke vicAroM kA anumodana karane lgii| idhara naravIra uttamakumAra apanI navIna priyA tilottamA ke sAtha rahate hue, | navIna Ananda kA anubhava kara rahA thaa| jaba madAlasA kI vaha vRddhA dAsI rAjakumAra ke mahaloM meM Akara isa prakAra cupacApa turanta hI lauTa gayI thI, taba catura kumAra ne apanI priyA se pUchA - "priye ! yaha bur3hiyA yahA~ Akara punaH tatkAla binA kucha kahe sune vApasa lauTa gayI, vaha kauna thI ?" pati ke isa prazna ko sunakara tilottamA ne javAba diyA - "jIvanAdhAra ! madAlasA nAmaka eka videzI strI yahA~ AyI hai, vaha rUpa aura dravya meM bhara pUra hai| use saba taraha se yogya samajhakara mere pitA ne apane yahA~ Azraya diyA hai| vaha mere aMta:pura ke eka bhAga meM rahatI hai| yaha vRddhA strI merI pyArI sakhI madAlasA kI dAsI hai|" rAjakumArI ke mu~ha se "madAlasA" nAma sunate hI rAjakumAra Ananda aura Azcarya ke samudra meM gote khAne lagA / "vaha merI pyArI madAlasA hI hogI" aisA nizcaya hote hI usake manomaMdira meM usake prema kI pavitra mUrti phira aGkita ho gayI / madAlasA kA pUrva prema usake hRdaya meM pUrNa rUpase jAgarita ho uThA / rAjakumAra mana-hI-mana socane lagA - "are karma ! terI kaisI vicitra gati hai ? kyA merI prANa priyA mahAsAgara ke prabala pravAha meM se bacakara yahA~ A sakatI haiM ? kyA mere jIvana kI vaha pyArI priyA punaH mujhe mila sakegI ? yaha sarvathA asambhava hai| parantu karma kI sattA kyA nahIM kara sakatI ? jagata ke jIvana mArga meM karma kA 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracaNDa tANDava-nRtya jo kAma karatA hai, vaha kisI dUsare se nahIM ho sktaa|" / yaha socate usake pavitra hRdaya meM prema jAgarita ho utthaa| zarIra romAMcita ho gayA / mukha mudrApara vikAra kI rekhA jhalakane lagI / pratyeka aMga meM sneha kA raMga vyApta ho gayA / usake sAmane na hote hue bhI vaha usa ramaNI ko apane sAmane | pratyakSavat anubhava karane lgaa| isa prakAra eka ora madAlasA aura dUsarI ora uttamakumAra apaneapane zaMkita tathA anizcita prema ke sundara rasa kA mana-hI-mana anubhava karane lge| ve paraspara prema magna ho gaye, kintu yaha prema, saMdehAtmaka hone ke kAraNa unake mana ko zaMkA aura saMkalpa-vikalpa ke jaTila jAla meM jhoMke de rahA thA lekina zuddha prema kI saccI pratimA hone ke kAraNa sahaja svabhAva se hI saMdeha hone para bhI niHzaMka dharma ko dhAraNa karake unake hRdaya meM vizvAsa utpanna karatI thI / yadyapi | satI madAlasA ne apane mana ko ulAhanA diyA thA, tathApi AzA ke balapara usake hRdaya meM satya kI chApa par3I aura isIse vaha "zAyada yaha bAta satya ho" aisA bhI vicAra karatI jAtI thI / usI taraha rAjakumAra bhI apane hRdaya ko |sa~bhAlakara AzA para jhUla rahA thA / isa prakAra una donoM viyogI dampati ke zuddha | hRdaya meM alaga alaga DhaMga se prema kI jAgRti huii| solahavA~ pariccheda sahastra kalA eka sundara bAlA apane manohara mahala meM baiThI huI thI / usakI avasthA mugdhA aura tAruNya ke bIca kI kahI jA sakatI hai / usake zarIra para anupama saundarya zobhA de rahA thA / usakA mukhacandra pUrNimA ke candramA ko bhI lajjita karatA thA / mukhacandra meM mRduhAsya apUrva mananohaka bana gayA thA / hAsya ke samaya usake dA~to kI ujjvala kiraNeM usake mukha-teja ko aura bhI prakAzita karane 59
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM sahAyaka ho rahI thiiN| isa ramaNI kA mahala bar3A hI sundara aura bhar3akIlA-camakIlA thA / usameM U~ce darje kI paccIkArI kA kAma kiyA gayA thA / usake Asa-pAsa aura bhI kaI manohara vizAla mahala the / unameM usa ramaNI kA dhanADhya kuTumba rahatA thA / mahala ke pAsa hI hAthI, ghor3e, gAr3I, pAlakI, myAnA vagairaha ke lie sundara makAna bane hue the / pratyeka sthAna para rAja vaibhava ko lajAne vAle ThATha-bATha ke dRzya dikhAI dete the / usakI gRhalakSmI rAjyalakSmI kA mukAbilA karatI thI / vizAla | A~gana meM hajAroM dAsa-dAsI naye-naye vastra pahine idhara udhara phira rahe the / pAThaka ! Apako isa sundarI kA pUrA vRtAnta jAnane kI utsukatA hogii| ApakI yaha utsukatA zAMta karanA, lekhaka kA prathama kartavya hai| isa sundarI kA nAma sahastrakalA hai / yaha "yathA nAma tathA guNA" hai / sahastra kalAoM kI jJAtA hone ke kAraNa isakA yaha nAma sArthaka kahA jA sakatA hai / isake pitA kA nAma mahezvaradatta hai / mahezvaradatta moTapallI nagara kA eka dhanADhya vaNika hai / rAjA naravarmA ke samRddha rAjya meM vaha bahuta hI pratiSThita dhanI seTha mAnA jAtA hai| | usane vyApAra ke dvArA atyanta aizvarya prApta kiyA hai| usakI pU~jI chappana karor3a moharoM kI ginI jAtI hai| bar3e-bar3e pA~ca sau jahAja usake adhikAra meM haiM / pA~ca sau gADiyA~, pA~ca sau dukAneM aura pA~ca sau godAma koThiyoM kA vaha mAlika hai / | usake vaibhava ke anusAra hAthI, ghor3e , pAlakI, sevaka aura yoddhA Adi maujUda haiN| isa dhana sampanna seTha mahezvaradatta ke eka mAtra santAna yaha sahastrakalA hI hai / guNa, vinaya tathA rUpa sampannA yaha sahastrakalA usa dhanapati seTha kI prANoM se | bhI pyArI beTI hai / putrI vatsala pitA ne isa bAlA ko uttama zikSA dekara eka viduSI bAlazrAvikA banAyI thI / jJAna evam kalA sampanna yaha bAlikA apane pitA ke yahA~ rahatI huI jJAna tathA kalA ke Ananda kA pUrNa rIti se anubhava karatI thii| | sahastrakalA jaba bar3I huI taba usake pitA ko usake yogya pati DhU~Dhane kI mahAna ciMtA utpanna huI / putrI ke anurUpa guNI tathA yogyavara DhU~Dhane kI ciMtA meM vaha 60
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtadina nimagna rahane lagA / usane bahuta se upAya bhI kiye kintu abhI taka saphalatA nahIM milI !! vahI, zrAvaka bAlA sahastrakalA apane mahala meM baiThI huI hai / apane bhaviSya jIvana ke viSaya meM vaha naye-naye saMkalpa-vikalpa kara rahI hai / isI samaya | eka dAsI ne hAjira ho sundarI ko praNAma kiyA aura kahA - "bAIsAhibA ! |Apako seTha sAhiba bulA rahe haiN|'' yaha sunate hI vaha khar3I ho gayI ora pAsa ke mahala meM jahA~ usake pitA mahezvara datta baiThe hue the, Akara vinayapUrvaka praNAma kiyaa|pitaa ne putrI ko prema se apane pAsa bitthaayii| vahA~ pahile hI se eka vidvAna jyotiSI baiThA thA / vaha apane nimitta-jJAna ke bala se bhUta tathA bhaviSya acchI taraha kaha sakatA thA / usa jyotiSI ko dikhAne ke lie hI sahastrakalA vahA~ bulAyI gayI thii| pitA ke kahane para sahastrakalA ne usa jyotiSI ke caraNa sparza kiye / zAntamUrti jyotiSI ne use AzIrvAda diyA / sahastrakalA kA daivI saundarya dekhakara vaha hRdaya meM Azcarya-cakita ho gayA / kucha dera bAda apane gaNita bala se tathA kanyA ke sAmudrika lakSaNoM ko dekhakara kahane lagA - "seThajI ! isa kanyA kI AkRti se mAlUma hotA hai ki Aja se eka mahIne ke andara ise yogya vara mila jAyagA / Apa niHzaMka hokara vivAha kI taiyAriyA~ kiijie|" jyotiSI mahArAja ke mukha se aisI bAta sunakara seTha mahezvaradatta bahuta hI | prasanna huaa|ciNtaa dUra ho gayI / usake hRdaya meM AnandAmRta kI avirala dhArA bahane lagI / usane jyotiSI ko acchI bheTa dI - vaha bhI prasanna hokara , seThajI kI AjJA |le AzIrvAda de, apane sthAna para calA gayA / yadyapi sahastrakalA apane vivAha kI bAta sunakara mana meM bar3I hI prasanna huI tathApi Upara se lajjA pradarzita karatI thii| vaha apane pitA se AjJA lekara apane mahala meM vApasa A gayI / usake pAsa usakI samAna umravAlI saheliyA~ Akara vivAha kI bAtacIta calAkara ha~sI dillagI karane lgiiN| 61
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSI kI bAtoM para vizvAsa kara, mahezvaradatta ne tatkAla hI sahastrakalA ke vivAha kI taiyAriyA~ karanA Arambha kara dI / vivAha kI nimaMtraNa patrikAe~ likha-likhakara apane iSTa mitroM ko bulAnA Arambha kara diyA / vivAha ke lie vizAla aura manohara maMDapa taiyAra karane ke lie kArIgaroM ko lagA |diyA / vividhabhA~ti ke pakvAnna tathA miSTAnna taiyAra karane ke lie acche-acche catura rasoiyoM ko bulAyA / mA~galika bAjoM kI dhvani se tathA suhAgina striyoM ke madhura maMgala gAna se mahezvara datta kA A~gana gUMja uThA / isa prakAra sahastrakalA ke vivAhotsava kI saba taiyAriyA~ hone lagIM - aura yaha bAta sAre nagara meM havA kI | taraha phaila gyii| jaba yaha bAta mahArAjA naravarmA ne sunI to vaha Azcarya meM par3akara vicAra karane lagA - "are ! mahezvaradatta jaise samajhadAra aura catura seTha ne yaha kyA kiyA ? abhI vara kA to ThikAnA hI nahIM, aura usane vivAhakArya zurU bhI kara diyA / aisI bhUla to koI bhI samajhadAra manuSya kadApi nahIM kregaa| isameM avazya hI kucha bheda honA cAhie / dUradarzI seTha mahezvaradatta aisI nA samajhI kA kAma kare | yaha bilakula asaMbhava hai|" isI taraha kI carcA usa nagara meM bhI janatA ke dvArA jahA~-tahA~ cala rahI thI / loga isa viSaya meM taraha-taraha kI bAteM kahate-sunate the / nagara seTha kI yaha bAta sunakara rAjA naravarmA Azcarya kara hI rahe the ki itane | hI meM eka rAjasevaka ne Akara kahA ki - "svAmin ! nagara meM aisI bAteM sunI jAtI | hai ki seTha mahezvaradatta ne gupta rUpa se apanI putrI ke lie yogya vara kI tajavIja kara lI hai aura usane apane mana meM yaha bhI nizcaya kiyA hai ki apanI putrI | sahastrakalA ke vivAha kArya se nipaTakara, apanI samasta sthAvara jaMgama sampatti kI mAlakina sahastrakalA ko evaM usake pati ko banA, svayaM dIkSA le AtmasAdhanA kregaa|" rAja sevaka ke yaha vacana sunakara rAjA naravarmA Ananda magna ho gayA / usake mana meM bhI pavitra bhAvanA prakaTa huI / rAjA ne apane hRdaya meM vicAra kiyA ki - "dhanya ! mahezvaradatta ke kaise pavitra vicAra hai ? isa rAjya vaibhava ke samAna 62
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI sampatti ko tyAga kara dIkSA grahaNa karane ke lie taiyAra hai / isa sadguNI seTha ko sahastrazaH dhanyavAda hai / rAja-lakSmI kA kIr3A banakara moha magna rahanevAle mujha jaise manuSya se yaha seTha sau guNA zreSTha hai / jaina zAsana devatA ! kRpAkara ke merI vRtti ko bhI isI taraha puNya ke pavitra mArga kI ora | prerita kiijie|" isa prakAra vicAra karate-karate rAjA naravarmA usa samaya uttama bhAvanAoM kA bhAvuka aura vairAgya-dharma kA prabhAvaka bana gyaa| usakI manovRtti tAttvika vAsanA se tRpta hokara ucca vicAroM meM tallIna ho gayI / usake zuddha aMtaHkaraNa meM tAttvika vicAroM kA tA~tAsA ba~dha gayA / isI kAraNa vaha Atmika bala kA poSaka tathA karma-paMka kA zoSaka huaa| satrahavA~ pariccheda tilottamA kI cintA eka gagana cumbI sundara mahala meM baiThI huI tilottamA, sira para hAtha lagAye ciMtA kara rahI thI / bAra bAra niHzvAsa chor3akara apane komala hoThoM ko atyanta glAni pahu~cA rahI thI / citA ke samAna, ciMtA se usakA komala hRdaya jalA huA thA / vaha saceta hote hue bhI jar3avat aura sakhI saheliyoM sahita hone para bhI zUnyasI dikhAI par3atI thii| isI samaya eka dAsI, jo usake sAtha samAna vartAva rakhane vAlI thI vaha vahA~ A pahu~cI / apanI svAminI ko ciMtAtura dekha vaha dAsI bhI cintita hokara kahane lagI - "rAjakumArI ! kisa viSaya kI ciMtA kara rahI ho ? mahArAjA naravarmA ne yogyapati se tumhArA vivAha karake tumhArI saba ciMtAe~ dUra kara dI haiM / vivAha ho | jAne para pati-gRha jAne vAlI kanyA ko pitRgRha kA viyoga hotA hai aura apane mAtA-pitA kuTumbI logoM se alaga honA par3atA hai| aisA avasara abhI tumheM nahIM | 63
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' AyA hai / tumhAre putrI vatsala pitA ne aisA acchA kAma kiyA hai ki, tuma vivAhita hone para bhI abhI pitA ke hI dhana aizvarya kA upayoga kara rahI ho / bAla krIr3A kI bhUmi kA Ananda, tuma yuvAvasthA meM bhI uThA rahI ho / itanA saba kucha hone para bhI tumhArA mukha ciMtA kI malina chAyA se AcchAdita kyoM ho rahA hai ? manda muskAna kI kiraNoM se prakAzita tumhArA mukha candra, cintA rUpI rAhu se grasta dekha kara mere mana meM atyaMta kheda hotA hai|" usa dAsI ke yaha vacana zravaNa kara tilottamA ne manda svara se kahA : - | "sakhi ! jisa sukha ke lie tUM mere bhAgya kI prazaMsA karatI hai, vaha aba durdaiva se | nahIM sahA jAtA; aisA jAna par3atA hai / pitRgRha meM rahakara patigRha ke sukhoM kA anubhava karane vAlA merA yaha bhAgya aba asthira ho calA, aisA mujhe bhAsa hotA hai| dAsI ne utsukatA se pUchA - "aisA bhAsa hone kA kyA kAraNa hai ? jaldI kho|"| / tilottamA kahane lagI - "sakhi ! Aja mere prANanAtha prAtaH kAla uTha kara, jina pUjA karane gaye the| aba sAyaGkAla hone AyA kintu ve abhI taka Aye | hI nahIM haiM / vahA~ bhI talAsa karavAyI parantu unakA kucha bhI patA nahIM lagA / ve kahA~| gaye hoMge ! isa bAta kI ciMtA mujhe ho rahI hai / Aja mere sukha kA prakAza asta | honA cAhatA hai / maiM Aja upavAsI hokara pati kI pratIkSA kara rahI huuN| mere prANa nAtha kI kyA dazA huI hogI ? jina pUjA ke pavitra kArya meM lage hue manuSya ko kisI prakAra kI vighna bAdhA honA asaMbhava sA hai / zubha kArya meM tatpara rahane vAle aura dharma-dhyAna karane vAle prANI kA aniSTa kadApi nahIM hotA / aise manuSya antarAya ke mahAsAgara se bhI baca jAte haiN| sakhi ! yaha kyoM huA? kucha samajha meM hI nahIM aataa| iSTa vastu kI upAsanA meM aniSTa ciMtana karanA anucita hai / parantu merA yaha nArI-hRdaya | aisI anucita bAteM soce binA nahIM rhtaa|" dAsI ne kahA - "rAjakumArI ! yaha khabara mahArAja ko denI cAhie / vaha apanI rAjakIya zakti dvArA tumhAre pati kA patA lagA leMge - jisase tumhAre hRdaya kI cintA dUra ho jaaygii|" 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakumArI kahane lagI : - "sakhi ! yaha bhI kiyA jA cukA hai| mahArAja ne yaha khabara sunate hI rAjakumAra kI khoja bar3e joroM se Arambha kara dI hai - usameM unheM sAmAnya saphalatA bhI milI hai / saccI bAta jAnane ke lie maiMne bhI eka dAsI ko bhejI hai|" isa prakAra tilottamA aura vaha dAsI Apasa meM bAtacIta kara hI rahI thIM ki vaha bhejI huI dAsI dauDatI huI vApasa lauTI / usane kahA - "bAI sahibA ! mere jAne ke pahile hI mahArAjA sAhiba ko khabara ho gayI thI ki, - "uttamakumAra jinAlaya meM pUjA karane gaye the, kintu ve vahA~ se na jAne kahA~ cale gaye, isalie rAjaputrI tilottamA atyanta duHkhI hai|" isa khabara ko sunate hI unhoMne apane maMtriyo ko bulAkara unako DhUMDhane ke lie cAroM ora idhara-udhara daur3Aye hai| yaha bAta nagara meM phaila jAne se kaI rAjabhakta bhI uttamakumAra kI khoja meM prayatna zIla hai / nagara ke hareka prasiddha tathA guptasthAnoM ko dekha liyA gayA, parantu uttamakumAra kA patA kahIM bhI nahIM lagA / isalie mahArAjA, mahArANI mitravarga, tathA prajAjana atyanta vyAkula ho rahe haiN|" dAsI ke yaha vacana sunakara, rAjakumArI kI ciMtA aura bhI adhika bar3ha gyii| rAjaputrI ke hRdaya meM zokAnala kI pracaNDa jvAlA dhadhaka utthii| vaha thor3I dera bAda mUcchita hokara pRthvI para dhar3Ama se gira par3I / dAsiyoM ne zItopacAra dvArA tilottamA ko bar3I kaThinatA se jyoM-tyoM karake hoza kraayaa| 65
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ pariccheda viSa prayoga eka atyanta sundara vATikA hai, jo vividha bhA~ti ke puSpa vRkSoM se suzobhita hai / zItala manda, aura sugaMdhita pavana usameM cAroM ora baha rahA hai / usa vATikA meM bhramaNa karane vAle manuSya, isa madhura aura sukha sparza vAyu kA Ananda lete hue hRdaya meM atyanta prasanna ho rahe haiM / koyala, mayUra, mainA aura tItara apane madhura kaMTha se isa vATikA ko saMgItamaya banA rahe haiM / vATikA ke bIca meM bane hue aMgUra-bela ke maMDapa aura jahA~-tahA~ banAye hue phavvAre vahA~ para ghUmanevAle manuSyoM ko vizrAma de, Anandita kara rahe haiN| __isI vATikA meM eka praur3ha yauvanA sundarI bhI ghUma rahI hai / usake eka hAtha meM DaliyA~ (puSpa caMgerI) hai aura dUsare hAtha se vaha vividha prakAra ke raMga-biraMge puSpoM ko tor3akara DaliyA~ meM rakhatI jA rahI hai / puSpa cunate hue yaha apane sumadhura kaNTha se manohara gIta bhI gAtI-jAtI hai / kabhI-kabhI makaranda ke lobhI bhauMre phUla para se ur3a-ur3akara usa ramaNI ko ghabarA dete haiM / isI samaya vahA~ eka adher3a umra kA puruSa bhI kahIM se A pahu~cA / vaha usa sundarI ko dekhakara usake | pAsa AyA aura khar3A ho gyaa| usa sundarI ne Darate-Darate pUchA - "bhAI ! tuma kauna ho ? aura yahA~ mere pAsa kyoM Aye ho ?" usa adher3a puruSa ne apane hRdaya kA Azaya prakaTa karate hue kahA - "bahina ! maiM eka musAphira hU~ / kisI kAraNavaza ghUmatA-phiratA idhara A nikalA huuN|" sundarI ne usakA asalI Azaya jAnane kI icchA se prazna kiyA, "tumhArA aisA kyA kAma hai jisake lie tuma khAsa karake yAtrA karane nikale ho ?" adher3a puruSa ne pUrNa vizvAsa dilAte hue kahA - "merA kArya to sAdhAraNa hai, parantu usake lie sAhasa kI atyanta AvazyakatA hai / yadi koI isa kArya ko karane ke lie taiyAra ho to maiM usameM jitanA bhI ho sakegA utanA dravya kharca 66
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ karane ke lie taiyAra huuN|" sundarI ne bhI apanA lubdha Azaya prakaTa karate hue kahA - "jo manuSya dravya kharaca ne ko taiyAra ho, usake lie saMsAra kA koI bhI aisA kArya nahIM hai, jo na ho ske|" | sundarI ke mukha se yaha vacana sunakara, vaha puruSa apane mana meM bar3A hI prasanna huA aura "aba merA kAma bana jaaygaa|" jaba aisI dRr3ha AzA usake mana meM paidA ho gayI, taba usane apanI gupta bAta kahanI zurU kI - "bahina ! isa nagara meM uttamakumAra nAmaka eka merA zatru rahatA hai / vaha jaba taka jIvita hai, taba taka mere mana ko zAMti nahIM hotI / isa zatru ke nAma kI yAda Ate hI, merI bhUkha, pyAsa, aura nIMda ur3a jAtI hai, isalie kisI bhI taraha use naSTa karane kI merI icchA hai / merI isa icchA ko pUrI karane vAle ko maiM mu~ha mA~gA dhana dene ko taiyAra huuN|" yaha bAta sunakara vaha strI kahane lagI - "bhAI ! usa uttamakumAra ko maiM acchI taraha pahicAnatI hU~ / vaha prati dina jinAlaya meM pUjana karane ke lie AtA hai aura | prabhu kI pUjA ke lie nitya mere hI pAsa se phUla kharIdatA hai|" / strI ke yaha vacana sunate hI puruSa ne utsukatA se kahA - "bahina ! kyA tuma mAlina ho ? taba to merA kArya tumhIM se bana sakegA / prAcIna itihAsoM ke dekhane se mAlUma hotA hai ki jo-jo kArya mAlinoM ne kiye hai vaise koI Aja taka dUsarA nahIM kara sakA hai / bhadre ! aba mujhe vizvAsa ho gayA ki Apa merA kAma jarUra siddha karogI / " aisA kahakara usa puruSa ne sone kI muharoM kA eka hAra nikAlakara usa mAlina ke gale meM pahinA diyaa| lakSmI eka aisI mohinI vastu hai ki usake dvArA jisa taraha acche se acche | kAma hote haiM, usI taraha bure se bure kAma bhI bana jAte haiM / mAnavI hRdaya ko lubhAne vAlI yaha lakSmI hI hai / lakSmI dvArA AkarSita lobhI manuSya saba prakAra ke duSkarma | karane ke lie taiyAra ho jAte haiM / lakSmI kyA nahIM kara sakatI ? isa capalA kA prabhAva avarNanIya hai / vaha jisa taraha prANoM kA poSaNa karatI hai usI taraha usako 67
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ haraNa bhI kara sakatI hai| lakSmI ke lobha meM par3akara manuSya ghora hiMsA karane ke lie taiyAra ho jAte haiN| sonA moharoM ke hAra ko prApta karake vaha mAlina bahuta hI prasanna huI / usa manamohaka sundara hAra ko dekhakara vaha phUlI nahIM samAI / usane muskurAte hue kahA - "seThajI ! ApakA zubha nAma kyA hai ? aura ApakA kArya kaba siddha honA cAhie? maiM ApakI dayA se saba kucha kara skuuNgii|" mAlina ke yaha vacana sunakara mana meM prasanna ho, usa puruSa ne kahA - "bhadre ! | | merA nAma kuberadatta hai, uttamakumAra merA kaTTara zatru hai / eka samaya maiMne use samudra meM pheMka diyA thA, parantu vaha mujha se badalA cukAne ke lie phira bhI Aja jIvita hai| aba jaise ho sake vaise maiMne usake lie prANa-nAza karane kA nizcaya kara liyA hai| maiMne kaI upAya soce bhI parantu koI bhI mujhe ThIka nahIM jacA / anta meM tere milApa | se mujhe Aja apane kArya ko banane kI pUrI AzA ho gayI hai / bahina ! batA tUM kisa taraha mere isa kArya ko karegI?" kuberadatta ke yaha vacana sunakara vaha mAlina prasanna mukha se kahane lagI - | "seThajI ! maiM abhI jinAlaya meM uttamakumAra ko phUla dene jA rahI hU~ / eka acche sugandhita phUla meM cheda kara ke usameM eka jaharIle choTe sarpa ko rakha dUMgI aura vaha puSpa uttamakumAra ko pUjA ke lie dU~gI / jaba uttamakumAra jinapUjA ke lie usa sugandhita puSpa ko legA to puSya-nalikA meM baiThA huA vaha viSadhara-sarpa use kATa khAyagA, jisase vaha tatkAla mara jAyagA / isa prakAra Apa apane zatru ke bhaya se mukta ho skeNge|" mAlina kI aisI caturAI kI bAteM sunakara kuberadatta ke harSa kA pArAvAra nahI rahA / vaha bolA - "bahina ! terI yukti prazaMsA ke yogya hai / isa kAma ke pUrNa ho| jAne para maiM tujhe anya amUlya inAma dekara khuza kruuNgaa|" aisA kahakara usa mAlina se kuberadatta ne vacana liyA, aura svayaM prativacana dekara punaH isI jagaha kala milane kA vAdA karake calA gayA / usa mAlina 68
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne dhana ke pralobhana meM par3akara viSa prayoga karane kI taiyArI kara lI / unnIsavA~ pariccheda mAlika aura seTha "seTha mahezvaradatta apanI putrI ke lie yogyavara na milane para bhI usake vivAha kI taiyAriyAM kara rahA hai, aura vivAha ke bAda apane dAmAda-jaMvAI ko apanI sArI sampatti kA mAlika banAkara paMca mahAvrata grahaNa kregaa|" isa samAcAra ko zravaNa kara rAjA naravarmA ke hRdaya meM seTha mahezvaradatta se milane kI utkaTa icchA utpanna huI, aura unhoMne apane eka maMtrI ko bhejakara seThajI ko bulvaayaa| maMtrI ne jAkara mahezvaradatta ko rAjA kI AjJA kaha sunAyI / seTha bar3A hI prasanna huA / usake roma roma meM rAja-bhakti jAgRta ho uThI / vaha mahArAjA ke | darzana karane ko bar3A hI utsuka huA aura apane ko aura usa dina ko vaha dhanya | samajhane lgaa|" rAjA naravarmA apane dAmAda uttamakumAra ke lApatA ho jAne se citta meM| atyanta duHkhI thA / isIlie usakI manovRti meM vairAgya kI bhAvanAeM prabala ho gayI thI / yaha asAra saMsAra use sUnA mAlUma par3atA thA / jagata ke nazvara padArthoM para | | use aruci utpanna ho gayI thii| virakta kI taraha baiThe hue mahArAjA ko dvArapAla ne Akara sUcita kiyA - "prabho ! apane nagara ke prasiddha seTha mahezvaradattajI rAjadvAra para Apake darzanoM kI icchA se khar3e haiN|" dvArapAla ke yaha vacana sunate hI mahArAjA saMbhrama se uTha khar3e hue aura usake svAgatArtha rAja mahala ke antardvAra ke pAsa jAkara khar3e ho gaye / dvArapAla seTha ko lekara mahArAjA ke pAsa AyA / mahArAjA ne usakA sammAna kara apane siMhAsana ke pAsa hI eka sundara yogya Asana para Adara pUrvaka bitthaayaa| kuzala prazna ke bAda mahezvaradatta ne kahA - "sarakAra ! isa sevaka ko kyA 69
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjJA hai ? Aja kA dina dhanya hai ki Apane mujhe bulAkara darzana diye / " . ___ naravarmA ne prasannatA pUrvaka kahA - "seThajI ! maiM bhI Apake darzanoM se kRtArtha huA huuN| Apa jaise pavitra gRhastha merI rAjadhAnI meM nivAsa karate haiM ise maiM apanA puNya yoga samajhatA hU~ / dhArmika aura vizvasta prajA para rAjya karane vAlA rAjA vAstava meM puNyavAna ginA jAtA hai / seTha sAhiba ! mere sunane meM AyA hai ki Apa apanI putrI kA vivAha karane ke bAda tyAga vRtti dhAraNa kI icchA rakhate ho, - jIvana ke zeSa dinoM meM paraloka sAdhana karane kI pravRtti dhAraNa karanA cAhate ho / " | mahezvaradatta ne namratA pUrvaka nivedana kiyA - "mahArAja ! yadi merI dhAraNAe~ pUrNa ho jAveM to, aisI merI icchA avazya hai / parantu yaha saba karmAdhIna hai| bAdhAoM se paripUrNa isa saMsAra se mukta honA atyanta kaThina kArya hai / karma ke AdhIna hokara manuSya-prANI vicAratA kyA hai aura hotA kucha aura hI hai / karma ke jaTila-jAla se nikalanA bahuta hI muzkila hai|" / rAjA ne dhairya dete hue kahA - "seThajI ! Apa kI dRr3hatA dekhakara mujhe to | pUrNa vizvAsa hotA hai ki ApakI icchA avazya hI saphala hogI / ApakI zuddha manovRtti ApakI manobhilASA pUrNa karegI / bhadra ! Apake aise pavitra | vicAroM ko sunakara mere hRdaya meM bhI aisI hI bhAvanA utpanna huI hai| yadi Apa mujhe sahAyatA dene kI icchA rakhate ho to merI zuddha bhAvanA ko bhI puSTi milegii| isa rAjya lakSmI kA tyAga karake paraloka sAdhana meM pravRtti karane kA maiMne bhI nizcaya kara liyA hai| jaba se Apa ke vicAra mere zravaNa karane meM Aye haiM, tabhI se | yaha mahatkArya karane ke lie maiM bhI zIghra hI taiyAra ho gayA huuN| parantu daivayoga se abhI eka mahAn-vighna AgayA hai, jisane merI dhAraNA meM gar3abar3I paidA kara dI hai|" mahezvaradatta ne bar3I hI utsukatA se pUchA - "mahArAja ! aisA kyA vighna A gayA hai ? naravarmA ne saMkSepa meM kahA - "merI putrI tilottamA ke pati na jAne acAnaka kahA~ cale gaye ? kucha patA nahIM lagatA / ve prAtaH kAla jina-pUjA karane gaye the, parantu abhI taka vApasa hI nahIM lauTe ! zahara aura AsapAsa ke sthAnoM meM bahuta 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ khoja karavAyI parantu unakA patA nahIM calA / isa Akasmika vighna se merA hRdaya ciMtA aura duHkha se vyAkula hai / isalie merI pavitra dhAraNA kI saphalatA meM mujhe zaMkA utpanna ho gayI hai| yadi yaha Akasmika ghaTanA na huI hotI to Aja hI maiM isa asAra saMsAra se mukta hokara muni mArga kA pathika bana gayA hotA / yaha vizAla rAjya lakSmI apane javAI ko de, Apake suvicAroM kA anusaraNa kara, apane AtmA ke uddhAra karane ke lie kabhI kI dIkSA le lI hotI / parantu karma yoga se isa vighna ne mujhe nivRtti mArga meM pravRtta hone se rokakara pravRtti mArga ke baMdhana se majabUta bA~dha diyA hai|" mahezvaradatta ne udAsa citta hokara kahA - "rAjendra ! Apake mu~ha se yaha antarAya (vighna ) kI bAta sunakara mujhe bahuta hI acaMbhA hotA hai / Apake taruNa vayaska javAI kA lApatA ho jAnA sunakara pratyeka sunane vAle ko Azcarya hue binA nahIM rahatA / isa para bhI jina pUjA jaise pavitra kArya ke lie gaye hue puruSa ke kAma meM vighna-bAdhA upasthita ho, yaha bhI eka asambhava bAta hai ! zAsana devatA Apake vighna ko dUra karake Apako zubha mArga dikhaaye|" mahezvaradatta kI yaha sAhasa yukta bAteM sunakara rAjA naravarmA jarA AzvAsana pAkara bole - "seThajI ! ApakI putrI kA vivAha kisa dina kA hai ? aura usake lie kauna sA yogya vara hai?" mahezvaradatta ne jarA kheda prakaTa karate hue kahA - "svAmin ! abhI koI yogyavara merI putrI ke lie nizcita nahIM huA hai / sirpha eka yogya jyotiSI ke kahane para se hI maiMne usake vivAha kI saba taiyArIyA~ kI hai| aba kyA hogA ? ise paramAtmA jAne / usa vidvAn jyotiSI ne apane jJAna bala se dAve ke sAtha kahA hai| ki "eka mahIne meM tumhArI putrI ko yogya pati mila jAyagA, isalie tuma zaMkA rahita hokara vivAha kI taiyAriyA~ kro|" usake ina vacanoM para vizvAsa karake maiMne vivAha kI saba sAmagrI taiyAra kI hai| aba Age jo kucha bhI ho so ThIka hai|" mahezvaradatta ke yaha vacana sunakara mahArAjA naravarmA ne use dhairya dete hue 71
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA, - "seThajI ! kisI bhI taraha kI ciMtA na karo / karma kI anukUlatA hogI to saba kAma pUre par3a jAyeMge / dharma tathA sukRti ke vicAra adhikatara saphala hI hote haiN| hama donoM eka hI sAtha isa saMsAra ke mArga se mukta hokara, paraloka sudhAra ke pavitra mArga ke anugAmI hoNge|jain zAsanapati ApakI cintA dUra kre|" rAjA naravarmA ke ina vacanoM se seTha mahezvaradatta hRdaya meM atyanta prasanna huA aura usakI vivAha sambandhI bhaviSyako cintA kucha zAnta ho gayI / tatpazcAt svAmI aura seTha donoM, aisI uttama bhAvanA bharI bAteM karake tathA apane-apane kartavya kA mArga nirdhArita kara alaga ho gye| bIsavA~ pariccheda pakSI kA pANDitya mahArAjA naravarmA apane rAja mahala meM baiThA huA thA / rAjya ke adhikArI loga usake Age A Akara apane adhikAra - prabandha kA vRtAnta nivedana karate aura nayA hukma dene kI prArthanA karate the / nIti parAyaNa mahArAjA, nyAya pUrvaka vicAra karake una rAja karmacAriyoM ko naI-naI AjJAe~ de rahA thA / sAtha hI unheM, apanI rAjabhakta prajA ko saba taraha se saMtuSTa rakhane kI hidAyateM detA thA / yadyapi rAjA naravarmA apane javAI ke kahIM cale jAne ke kAraNa atyanta cintAgrasta rahatA thA / tathApi rAjya-kArya meM nizcita hokara bhAga letA thA / prajA dvArA kucha| bhI zikAyata sunane meM AtI to dUsarI saba bAtoM ko eka tarapha rakhakara, pahile vaha usa para dhyAna detA thaa| rAja mahala ke eka gavAkSa meM se rAjA kI najara sAmane ke caurAhe para par3I / caurAhe para ikaTThe hue logoM kA jhuMDa bhI use dikhAI par3A / dekhate hI usake hRdaya meM usa bAta ko jAnane kI utsukatA utpanna huI / zIghra hI rAjA ne sevaka ko bulAkara AjJA dI - "isa caurAhe para itane loga kyoM ikaTThe hue hai ? isa bAta kA 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ patA lagAkara zIghra aao|" mahArAja kI AjJA pAte hI naukara mahala se utara kara dauDatA huA vahA~ pahu~cA jahA~ para loga ikaTThe the / vahA~ jAte hI "ahA ! pakSI kA pANDitya kaisA adbhuta hai !" yaha vAkya pratyeka darzaka ke mu~ha sunAI par3A / usane socA, "pakSI kA pANDitya" yaha kaisI vicitra bAta hai ?" usakI utsukatA aura bhI bar3ha gayI aura logoM kI bhIr3a meM ghusakara usane sabhya puruSoM se pUchA / use thor3I hI dera meM isa bAta kA pUrA patA laga gayA ki yaha mAmalA kyA hai ? tatkAla vaha vahA~ se lauTa AyA aura usane mahArAjA naravarmA se nivedana kiyA - "sarakAra ! prasiddha seTha mahezvaradatta kI ora se yaha DhiMDhorA pITA gayA hai ki : jo koI rAjakumArI tilottamA ke pati ko DhU~r3ha lAyagA athavA usakI khabara degA, usI ke sAtha maiM apanI sahastrakalA nAma kI kanyA kA vivAha kara duuNgaa| isake sAtha hI sarakAra kI tarapha se eka dUsarI DoMDI pITI gayI hai ki - jo puruSa rAjakumArI tilottamA ke pati kA patA lagAyagA athavA DhU~Dha lAyagA use mahArAjA naravarmA apanA rAja de deNge|" ina donoM bAtoM kA DhiMDhorA nagara meM phira rahA thA / jaba ghoSaNA kA Dhola bajatA-bajatA rAja mahala ke pAsa vAle caurAhe para AyA taba eka tote ne Akara una donoM DholoM ko chuA / yaha adbhuta camatkAra dekhakara Dhola bajAnevAle cakita ho Azcarya se vahIM khar3e raha gaye / itane hI meM usa pakSI ne manuSya vANI meM bolate hue kahA - "bhAiyo ! mujhe rAjA ke pAsa le calo, maiM rAjA ke javAi kA vRtAnta kaha duuNgaa|" tote kI aisI spaSTa vANI sunakara loga Ananda tathA Azcarya prakaTa karane lge| yaha bAta sAre caurAhe meM phaila gayI, aura loga jhuNDa ke jhuNDa ikaTThe ho gye| loga usa tote ke pANDitya kI prazaMsA karate haiN| naukara ke mu~ha se yaha bAta sunate hI rAjA naravarmA atyanta Anandita aura Azcarya-cakita ho gayA / usakI murajhAI huI AzAlatA ekadama lahalahAne lagI / mahArAjA ne turanta AjJA dI ki - "usa pakSI ko jaldI se jaldI yahA~ le aao|" AjJA pAte hI naukara cAkara daur3e gaye aura Dhola bajAne vAloM ke sAtha 73
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa tote ko darabAra meM le aaye| ___ vaha zuka pakSI rAjA ke pAsa AyA, aura usane vinaya pUrvaka sira jhukAkara unheM praNAma kiyA / rAjA ne bhI prema pUrvaka hAtha U~cA karake usakA praNAma svIkAra kiyaa| rAjA ne pUchA - "pakSirAja ! Apa pakSI rUpa meM kauna haiM ? aura mere jaMvAI kI | kyA khabara dete ho?" pakSI ne kahA - "rAjan ! yadi Apa pratijJA ke anusAra kArya karane kA vacana deM to maiM Apako Apake jaMvAI kA saba hAla khsunaauuN|" rAjA ne kahA - "yadi tuma uttamakumAra kI saccI saccI khabareM de sakoge to maiM apanI pratijJA ke anusAra kArya karU~gA ? uttama puruSa kabhI bhI apanI pratijJA bhaMga nahIM karate haiN| maiM ise bhalI-bhA~ti samajhatA huuN|" ___pakSI ne kahA - "rAjendra ! Apa apanI pratijJA para aTala raheM / maiM bhUta, | bhaviSya aura vartamAna kA jAnane vAlA hU~ / yadi merA kathana satya ho to Apako apanA rAjya aura mahezvaradatta ko apanI kanyA mujhe tatkAla denI par3egI / " yadi sahastrakalA ke dene kI bAta Apake vaza kI na hoto usake pitA mahezvaradatta ko bhI yahIM bulA liyA jAya aura pahile taya kara liyA jAya? pakSI ke kathanAnusAra rAjA ne naukara ko bhejakara seTha mahezvaradatta ko vahA~ | bulA liyA / sAtha hI dUsare aura bhI kaI nagara ke pratiSThita logoM ko bhI bulavA bhejA / rAjA ke pUchane para mahezvaradatta ne apanI kanyA sahastrakalA use dene kA vacana diyA / aisA hone para rAjA ne usa seTha kA atyanta AbhAra mAnA / tadanantara bhare darabAra meM vaha catura pakSI mAnuSI bhASA meM bolA "rAjan ! Apake javAI uttamakumAra kA pahile maiM pUrva vRtAnta kahatA hU~, suno / vaha uttamakumAra vArANasI nagarI kA rAjakumAra hai / usake pitA kA nAma makaradhvaja hai / vaha apane pitA se luka-chipa kara videza bhramaNa karane ke lie nikalA thA / apanI janma bhUmi vArANasI se cala kara vaha bhRgukaccha nagara To 74
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM AyA, vahA~ se jahAja meM baiTha kara usane samudra yAtrA kI / mArga meM eka dvIpa aayaa| usa samaya pyAsa se ghabarAye hue manuSyoM ke upakArArtha vaha dvIpa giri ke eka kue~ meM utarA / kue~ meM eka dvAra thaa| usake dvArA usane andara ghusakara eka devabhavana ke samAna mahala dekhA / usa mahala meM laMkAdhipati rAkSasa bhramaraketu kI putrI madAlasA se milA / madAlasA ne usake sAtha gAndharva vivAha kiyA / isake bAda rAkSasa pitA dvArA rakhI huI apanI eka vRddhAdAsI sahita vaha rAkSasa kanyA madAlasA rAjakumAra ke sAtha vahA~ se cala pdd'ii|" pazcAta vahA~ para rahe hue kuberadatta vyapArI ke jahAja para vaha apanI strI sahita savAra huA / rAkSasaputrI madAlasA ke pAsa pA~ca divya ratna the, unake dvArA usane kuberadatta ke jahAja meM ke pyAse logoM kI pyAsa bujhA dii| sAta hI usane ratnoM ke prabhAva se anna bhojana pradAna karake logoM ko sukhI kiyA / rUpa yauvana sampanna madAlasA aura usake uttama pA~ca ratna dekhakara kuberadatta ke hRdaya meM vikAra paidA huA / usane usa kumAra ko mAra DAlane kI ThAnI / eka dina usane rAta ke samaya uttamakumAra ko samudra meM dhakkA dekara girA diyA / samudra meM tairate hue eka bar3e bhArI magara ne use nigala liyA / usa magara ko dhIvaroM ne pakar3A / magara kA zarIra cIrane para daivayoga se usake peTa meM se uttamakumAra jIvita hI nikalA / dhIvaroM ne use uttamapuruSa jAnakara apane ghara rakhA / eka dina vaha rAjakumAra zahara dekhane kI icchA se nikalA / usane rAjakumArI ke mahala nirmANa meM cAturya pradarzita kara mahAn khyAti prApta kii| kucha dinoM bAda rAjakumArI tilottamA ko sAMpa kATA taba usane apane maMtra-bala se use acchI karake usake sAtha vivAha kiyA / tadanantara rAja sukhoM ko bhogatA huA vaha rAjaputra bar3e hI Ananda se rahane lagA / eka dina jina pUjana ke nimitta jinAlaya meM gayA / vidhipUrvaka pUjana karate samaya eka sundara phUla hAtha meM AyA / usameM moma se banda kI huI eka nalikA ko usane kholA to usake bhItara baiThe hue sarpane use kATa khAyA / sarpa viSa se aceta hokara vaha vahIM gira gyaa|" 15
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ itanI bAta kahakara pakSI ne kahA - "mahArAja ! Apake antaHpura meM madAlasA nAmakI jo ApakI putrI kI sakhI hai vaha vahI rAkSasa putrI hai| vaha uttamakumAra kI pahilI patnI tathA ApakI putrI kI sapatnI hai / rAjan ! yaha madAlasA aura rAjakumAra kA vRttAnta maiMne Apako kaha sunAyA / aba apanI pratijJA ke anusAra Apa seThajI kI kanyA aura apanA rAjya mujhe sauMpa diijiye|" pakSI kI yaha bAta sunakara rAjA naravarmA ne Azcarya-cakita ho kahA - "pakSirAja ! itanI bAta kahane se rAjakumAra kA kucha pUrA patA nahIM lagA / jinAlaya meM aceta par3e hue usa rAjakumAra kA phira kyA huA ? aba yaha kahanA Avazyaka hai!" pakSI ne caturAI se kahA - "mahArAja ! yaha to ThIka hai| parantu maiMne jitanI bhI bAteM Apase kahI ve satya haiM, isalie Apako mujhe sahastrakalA kanyA aura rAjya de denA cAhie / maiM sahastrakalA se vivAha karake acchI taraha rAjya calAU~gA / rAjan ! merA manoratha pUrA kIjie, maiM Apako zuddha mana se AzIrvAda duuNgaa|" rAjA ne AkSepa karate hue kahA - "pakSirAja ! mujhe apanI pratijJA pAlana karanA Avazyaka hai parantu eka pakSI, rAjya kArya kaise calA sakegA ! kisI prakAra tere sAtha vivAhakara dene para mAnava strI kyA sakha pA sakegI?" pakSI ne krodha karate hue usI samaya kahA - "zrImAn ! aba Apako aisI | zaMkA karane kA koI adhikAra nahIM hai / yadi Apako apanI pratijJA pAlana karanA ho to Apa mujhe rAjya aura kanyA dIjie / maiM kucha bhI karUM isa viSaya meM Apako prazna karane kI AvazyakatA nahIM hai . isapara yadi Apa apanI pratijJA bhaMga karanA cAheM to kareM, isakI mujhe kucha ciMtA nahIM hai| maiM apanI phala-phUloM kI AjivikA para svataMtratA pUrvaka vana meM ghUmUMgA-phirU~gA / ApakA bhalA ho ? rAjan ! jarA apane mana meM socie - Apa pRthvIpati hokara apanI pratijJA pUrNa nahIM karate - yaha anyAya hai| maiMne Apako yaha vRtAnta kahA hai, aba Apa mujhase bAta sunakara mujhe nirAza karate haiM / " yaha to "phor3A phUTA aura vaidya vairI" vAlI bAta huI hai / 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ itanA kahakara pakSI ne ur3anA cAhA - parantu rAjA ne use hAtha se rokakara kahA - "zukarAja ! dhairya rakho, maiM apanI pratijJA kadApi nahIM toDUMgA / maiM tumase prArthanA karatA hU~ ki tuma mujhe yaha batAo ki vaha rAjakumAra jIvita hai yA nahIM ? | mujhe satya-satya kho|" pakSI ne dhIre se kahA - "rAjendra ! maiMne Apako itanA vRtAnta kahA, parantu Apa mujhe apanI pratijJA para aTala nahIM mAlUma par3ate isalie aba Age kA hAla kahane kI merI icchA nahIM hotI / " pakSI ke yaha vacana sunakara eka ora baiThI huI antaHpura kI striyoM meM se nikala kara madAlasA sAmane AyI aura usane pakSI ke pairoM ko chUkara kahA - "pyAre pakSirAja ! maiM Apase prArthanA karatI hU~ / usa | mere prANAdhAra rAjakumAra kI saccI khabara sunaao|" madAlasA kI prArthanA sunakara, usa pakSI ke hRdaya meM dayA utpanna ho gayI / | vaha bolA - "suno ! vaha rAjakumAra jaba behoza hokara jinAlaya meM par3A huA thA; taba vahA~ mUrtimAna anaGga kI senA ke samAna 'anaGgasenA' nAmaka eka vezyA prabhu ke darzana karane ke lie vahA~ aayii| vaha maMtra-taMtra meM pravINa thii| usane uttamakumAra ko jinAlaya meM behoza par3A dekhA / kumAra kA anupama rUpa dekhakara vaha vezyA usa para mohita ho gayI / usake pAsa viSanAzaka eka maNi thI / vaha usa rAjakumAra ko uThAkara apane ghara le gayI / viSahAriNI maNi ko jala meM dhokara usa jala se | usane rAjakumAra ke zarIra ko chIMTe diye / jala siMcana se rAjakumAra kA jahara tatkAla utara gayA aura vaha uTha baiThA / usane prasanna hokara vezyA se kahA - "sundari ! tumane mujhe jIvita kiyA hai, isalie maiM tuma para atyanta prasanna hU~; jo tumhArI icchA ho mujhase mA~ga lo|" vezyA ne kahA - "priya rAjakumAra ! yadi Apa mujha para prasanna haiM to mujhase apanA prema sambandha kareM / Apake prema rasa meM magna | hone kI merI icchA hai / " vacana meM baMdhajAne ke kAraNa rAjakumAra ko yaha bAta mAnanI par3I / usane vezyA se apanA prema jor3a liyA aura vezyA ke rUpa-zRGgAra meM magna ho usake yahA~ rahane lgaa| mahArAja ! vaha pavitra rAjakumAra apanA vacana pAlane 77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lie usa vezyA ke yahA~ rahA / isa para se Apako socanA cAhie ki bar3e loga apane vacana kA pAlana karanA kitanA Avazyaka samajhate haiM ! yaha bAta Apako dhyAna meM rakhanI caahie| Apane jo vacana mujhe diyA hai, vaha Apako avazya hI pUrNa karanA cAhie / rAjan ! maiMne Apako yaha saba vRtAnta kahA aba Apa | mujhe sahastrakalA sahita rAjya do / yadi Apa aisA karanA nahIM cAhate haiM to, mujhe AjJA do, maiM apane nivAsa sthAna meM jAkara Ananda kruuN|" tote ke mukha se yaha bAta sunakara rAjA ne kahA - "pakSirAja ! ApakA kahanA kahA~ taka satya hai, yaha mujhe mAlUma kara lenA cAhie / isalie Apa thor3I dera, yahIM ArAma kIjie / maiM apane vizvAsa pAtra naukaroM ko usa anaGgasenA ke ghara bhejakara yaha patA lagAye letA hUM ki uttamakumAra vahAM hai yA nahIM ? ApakA kahanA yadi satya hai to naukara abhI dekhakara A jAte haiN|" yaha kahate hue rAjA ne apane vizvasta sevakoM ko anaGgasenA ke ghara bhejA / taba taka vaha pakSI cupacApa vahIM darabAra meM baiThA rhaa| thor3I hI dera bAda rAjA ke naukara anaGgasenA ke ghara jAkara lauTa Aye / / unhoMne mahArAjA se namratA pUrvaka kahA - "prabho ! anaGgasenA vezyA ke ghara meM | to rAjakumAra nahIM hai| hamane usake ghara ke pratyeka gupta tathA prakaTa sthAnoM ko acchI taraha dekha liye, parantu uttamakumAra kahIM bhI dekhane meM nahIM Aye / "| sevakoM ke yaha vacana zravaNa kara, rAjA nirAza ho gayA / usane pakSI ko ulAhanA dete hue kahA - "kahie ! zukarAja ! yaha kyA mAmalA ? tumhArI bAtoM se to merA vizvAsa uTha gayA / aise asatya samAcAra para pratijJA kI huI vastue~ Apako kisa taraha dI jA sakatI hai ? Apake kahe vRtAnta meM mujhe thor3IsI satyatA mAlUma hotI hai isalie Apa para se merA vizvAsa bilakula uTha nahIM gayA hai / Apake kahe hue madAlasA ke vRtAnta ne jo mere hRdayapara vizvAsa sthApita kiyA hai vaha vizvAsa kI chApa abhI taka mere hRdaya se miTI nahIM hai / ataeva he zuka ! kRpA karake aba isa viSaya meM jo kucha bhI satya bAta ho vahI kho|" 78
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA kI pUrNa utkaNThA aura apane prati zraddhA dekhakara vaha totA bolA - "rAjendra ! Apake sevaka anaGgasenA kA ghara DhU~Dhakara vApasa A gaye / parantu usa anaMgasenA ne kyA kiyA, vaha suno / usa catura vezyA ko yaha pahale hI mAlUma thA ki yaha rAjakumAra mahArAjA naravarmA kA javAI hai, isalie ise chipAkara rakhanA cAhie / aisA vicArakara usa pravINa vezyA ne eka sUta kA DorA maMtrita karake usake paira meM bA~dha diyaa| isase vaha puruSa totA pakSI bana gayA / vaha viSayI vezyA nitya rAtri ke samaya vaha DorA kholakara use puruSa banA letI hai, aura sArI rAta Ananda pUrvaka bitAkara phira prAtaH kAla usake pA~va meM DorA bA~dhakara use totA banAkara piMjare meM banda kara detI hai / aba vaha vezyA rAjakumAra ko pakSI banAkara piMjare meM banda karatI hai, usa samaya vaha rAjakumAra duHkhI hokara kahA karatA hai mAnava se pakSI banyo, maiM kyA kInhoM pApa / isa bhava meM sahane par3e, mahA kaThina santApa // hA~ hA~, maiMne hai harI, pitA adatta nAra / vyAhI kuMvari madAlasA, pA~ca ratna liye sAra // ye do pApa kiye yahA~, tinasoM Dasyo bhujngg| vezyA ghara meM Anakara, nara ko banyo vihaMga // isa taraha vaha rAjakumAra usa vezyA ke ghara eka mahIne taka rahA / eka dina bhUla se anaMgasenA piMjare kA dvAra khulA chor3akara kisI kAma se bAhira calI gayI / pakSI rUpa meM parataMtra rAjakumAra maukA dekhakara usa piMjare se ur3a gayA / rAjan ! aba maiM jo bAta kahU~gA use sunakara Apa bar3e hI prasanna hoMge / kintu Apako aba apanA vacana pAlana karanA pdd'egaa| Aja ApakI AjJA se zahara meM DhiMDhorA piTa rahA thA / use sunakara vaha pakSI vahA~ AyA aura usane Dhola ko chuA / pakSI kI yaha harakata dekhakara vahA~ para logoM kA jhuMDa ikaTThA ho gayA / isake bAda vaha pakSI ApakI AjJA se yahA~ lAyA gayA / mahArAja ! vaha pakSI maiM hI huuN| mere pA~va meM ba~dhA huA yaha DorA tor3a DAlie / 79
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAki maiM apane asalI rUpa meM ho jaauuN| ___ pakSI kI yaha bAteM sunakara rAjA tathA baiThe hue sabhAjana Anandita ho, Azcarya-sAgara meM magna ho gaye / rAjA naravarmA kA hRdaya Ananda se khila uThA / usane svayaM apane hAthoM se pakSI ke paira meM baMdhA huA DorA khola diyA / usI samaya vaha pakSI uttamakumAra ke rUpa meM parivartita ho gayA / usane Adara aura premapUrvaka pahile mahArAjA ko aura bAda meM sabhA ke anya sajjanoM ko praNAma kiyA / rAjA Adi sabhI loga Azcarya pUrvaka usa rAjakumAra se mile / sarvatra AnandahI-Ananda dikhAI dene lagA / tilottamA aura madAlasA ke Ananda kA pArAvAra na | rahA / yaha bAta sAre nagara meM phaila gyii| loga AzcaryAnvita hokara isa viSaya meM nayenaye tarka karane lage / koI anaMgasenA kI zakti kI tArIpha karane lage, koI uttamakumAra ke guNoM kI prazaMsA karane lage / koI karma kI anukUlatA kI prazaMsA karane lage to koI-koI dharma ke mahatva kI prazaMsA karane lage / koI karma kI vicitratA kA varNana karane lage aura koI pakSI ke pANDitya kI prazaMsA karane lge| | mAno mRtyu hone ke bAda usakA punarjIvana huA ho, yaha mAna kara uttamakumAra | ke snehI aura mitra usase milane ke lie Ane lage / ve rAjakumAra ko dekha-dekha kara apanA ahobhAgya samajhane lge| rAjakumAra ke mila jAne ke harSopalakSya meM rAjA naravarmA ne samasta jinAlayoM |meM mahotsava karane kI tathA bRhatsnAtra aura bar3I pUjA karane kI AjJA dii| pAThazAlA meM par3hane vAle bAlaka bAlikAoM ko miThAI bA~TI gayI / vidvAna, kavi aura guNIjanoM ko muraskAra tathA asaMkhya yAcakoM ko dAna diyA / isa prakAra moTapallI nagara meM ghara-ghara Anandotsava manAyA gyaa| 80
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavA~ pariccheda abhaya dAna uttamakumAra ke mila jAne para rAjA naravarmA bar3A hI Anandita rahane lgaa| | eka dina vaha nyAyAsana para baiThA thA / usake pAsa kaI nIti-nipuNa nyAyAdhIza bhI apanI-apanI yogyatA ke anusAra baiThe hue the / nyAya maMdira meM baiThe hue mahArAja ke sira para adRzya rUpa se nIti devI chatra liye khar3I thI / garIba se lagA kara apane rAja parivAra taka ko eka dRSTi se dekhane vAle rAjA ke darabAra meM bilakula ucita nyAya hotA thaa| isI samaya eka sevaka ne Akara mahArAjA ko praNAma karate hue kahA - "narendra ! ApakI AjJAnusAra vaha mAlina hAjira hai, jaisI AjJA ho pAlana kiyA jaay|" sevaka ke mu~ha se yaha bAta sunate hI mahArAjA ne use darabAra meM hAjira karane kA hukma diyA / sevaka ne usa aparAdhinI mAlina ko mahArAjA ke samakSa lAkara khar3I kI / mAlina ko dekhate hI rAjA ne krodha pUrvaka pUchA - "bAI ! tUM kauna hai|" mAlina ne kahA - "mahArAja! maiM Apake bagIce kI mAlina huuN|" | rAjA - "terA nAma kyA hai?" mAlina - "merA nAma capalA hai|" | rAjA - tUM bagIce meM kyA kAma karatI hai ? mAlina - maiM hameMzA phUla lAne kA kArya karatI huuN| | rAjA - una puSpoM ko lAkara tUM kyA karatI hai ? mAlina - ve phUla jagaha jagahadetI huuN| | rAjA - kahA~-kahA~ dene jAtI hai? mAlina - hajUra ! darabAra meM ,jinamandira meM aura maMtrIjI ke ghara / rAjA - puSpoM ke dene se tujhe kyA milatA hai? | mAlina - mujhe rAjya kI tarapha se vArSika jIvikA milatI hai| 81
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA - maMtrI kI tarapha se tujhe kyA milatA hai? mAlina - kabhI kisI parvotsava ke samaya acchA inAma mila jAyA karatA hai| rAjA - jinamandiroM se kyA milatA hai? mAlina - koI acchA gRhastha jinapUjA ke lie yadi mujhase puSpa letA hai to vaha mujhe inAma de jAtA hai| rAjA - tUM uttamakumAra ko pahicAnatI hai? mAlina -(mana meM kucha soca kara ) nahIM; maiM use nahIM jaantii| rAjA - koI rAjakumAra hamArA jaMvAI hai aura vaha isa darabAra meM rahatA hai, yaha bAta | tujhe mAlUma hai? mAlina - hA~, maiM rAjakumArI tilottamA ke mahaloM meM jaba phUla dene jAtI hU~, taba vahA~ kaI bAra unheM dekhatI huuN| rAjA - unakA nAma kyA hai yaha tujhe mAlUma nahIM? mAlina - unake nAma kA mujhe patA nahIM hai| rAjA - vaha kabhI jinapUjA karane ke lie jinAlaya meM Ate haiM yA nahIM? mAlina - yaha bAta bhI mujhe mAlUma nhiiN| rAjA - tUM unheM dekhakara pahicAna bhI sakatI hai yA nahIM? mAlina - hA~, yaha sunakara rAjA ne uttamakumAra ko bulA lAne ke lie eka naukara bhejaa| | vaha naukara daur3A huA gayA aura uttamakumAra ko bulA lAyA / rAjA ne use Adara pUrvaka apane pAsa Asana para biThAyA / kumAra kI ora saMketa kara rAjA ne mAlina se pUchA - "kyoM bAI ! inako tUM pahicAnatI hai?" mAlina - hA~, pahicAnatI hU~, yaha tilottamA bAI ke pati deva haiN|" rAjA - ye kabhI jinAlaya meM pUjA karane gaye the ? mAlina - yaha mujhe nahIM maaluum| rAjA - tUne kabhI jinapUjA ke lie inheM puSpa diye haiM ? 82
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlina - nahIM, mujhe kabhI aisA maukA nahIM milaa| rAjA - dekha, satya kahanA / yadi jhUTha bolegI to tujhe kAphI daNDa diyA jaaygaa| mAlina - mahArAjAdhirAja ! maiM satya hI bola rahI huuN| maiMne kabhI bhI inheM jinAlaya meM nahIM dekhA aura na kabhI maiMne inheM pUjA ke lie phUla hI diye haiN| rAjA ne rAjakumAra kI ora dekhakara kahA - "kyoM kyA isa mAlina kA kahanA satya hai?" rAjakumAra - "pUjya mahArAja ! yaha sarvathA asatya bola rahI hai / parantu strI| jAti ko adhika daNDa denA ThIka nahIM hai|" rAjA - are duSTA ! tUM nyAyAsana ke sAmane bhI aisI jhUThI bAteM kahatI hai ! aba maiM tujhe kaThora daNDa dUMgA / jo saca bAta ho vaha kaha de / mahArAjA ko kruddha dekhakara, vaha mAlina kA~pa uThI aura nIti devI ke pratApa se DaratI huI kahane lagI - "annadAtA ! mujhe kSamA kro| maiM Apake Age saca-saca arja karatI huuN| eka samaya maiM Apake bagIce meM phUla tor3ane gayI thI / vahA~ kuberadatta nAmaka koI eka vyApArI mere pAsa aayaa| usane svarNa kA hAra dekara mujhe lalacAyA aura maiMne puSpa kI nalikA meM tambolI nAga rakhakara ina rAjakumAra ko jinAlaya meM diyA thA / maiMne lobha ke vazIbhUta ho, aisA nIca kRtya kiyA hai| aba merA aparAdha kSamA kareM / bhaviSya meM| aba aisA aparAdha mujha se kadApi na hogaa|" mAlina ke mu~ha se aisI bAta sunakara rAjA ko bar3A hI krodha AyA / usane apane sevakoM ko AjJA dI ki "isa pApinI ko mAra DAlo / mere nIti pUrNa rAjya meM aisI duSTA striyoM kI AvazyakatA nahIM hai| aisI striyoM ke rahane se prajA kI rIti aura unakI nIti meM vighna utpanna hote hai| sAtha hI ise isa duSTa kArya kI preraNA karane vAle usa pApI kuberadatta ko bhI DhU~Dha lAo / use bhI prANadaNDa kI sajA do / rAjakumAra ko samudra meM dhakelane vAle aura viSaprayoga karavAkara mAlina se aisA kukRtya karavAnevAle - nara pizAca ko isa duniyA se uThA denA hI ThIka hai|" rAjA ke mu~ha se aisI bhayaGkara daNDAjJA sunakara dayAlu uttamakumAra ne 83
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArthanA pUrvaka rAjA se nivedana kiyA - "rAjendra ! kSamA karo, ina dIna pAmara aparAdhiyoM ko chor3a hI do / inhoMne karma ke vazIbhUta hokara aisA kiyA thaa| karma ke andhakAra se AcchAdita hokara prANI andhA ho jAtA hai - use bhale bure kA tanika bhI jJAna nahIM rhtaa| ye becAre donoM nirdoSa haiN| karma ke doSoM se dUSita bane hue dIna prANI para dayA karanA uttama puruSoM kA parama kartavya hai| mahArAja ! Apa jAnate haiM ki karma kA doSa atyanta balavAna hai / maiM samudra meM girA, magara dvArA khAyA gayA aura manuSya hote hue bhI pakSI yoni kA anubhava kiyA ityAdi saba mere pUrva karmoM kA hI phala hai| isameM isa becAre seTha kuberadatta kA athavA mAlina kA doSa hI kyA hai ? "indra candra, nAgendra nara, tapasI, RSi, munIndra / kiye karma bhogeM sabhI jana, chUTe nahIM narendra // kisa para krodha nikAlie, kisa para kIje roSa / kisakA doSa batAie, karmoM ke yaha saba doSa // nahIM kou dukha sukha deta hai, deta karama jhakajhora / urajhata surajhata ApahI, dhvajA pavana ke jora // " yaha sunakara rAjA naravarmA zAnta ho gayA / itane hI meM rAjA ke naukara usa pApI kuberadatta ko pakar3akara vahA~ le Aye / pApI kuberadatta ne mahArAja ke sAmane apane saba aparAdha maMjUra kara liye aura rAjA se kSamA prArthanA kI / uttamakumAra ke samajhAne para zAnta ho jAne ke kAraNa rAjA ne kuberadatta ko bahuta hI bhalA burA kahA aura anta meM una donoM aparAdhiyoM ke, prANadaNDa kI AjJA rada kara dI / usane kuberadatta kI saba sampatti japta karake use apane deza se nikalavA diyA aura usa mAlina ko bhI nagara se nikAla dI / isa prakAra | dayAlu rAjakumAra ne apane dayA dharma rUpI guNoM se una donoM aparAdhiyoM ko mukta karavAkara abhayadAna diyA / rAjakumAra kI isa udAratA ke kAraNa sAre moTapallI nagara meM usakI atyanta yaza kI kIrti phaila gayI, aura sArI prajA usakA yazogAna karane lgii|" 84
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayadAna isa jagata meM divya vastu hai / isake prabhAva se bharatakSetra meM aneka dharma vIroM ne apanI kIrti dhvajA phaharAI hai aura apane pavitra nAma ko | isa vizva meM cirasthAI banAkara ve zAzvata sukha ke bhoktA bane haiM / isalie pratyeka manuSya ko nirantara abhayadAna kA mahatpuNya upArjana karane ke lie tatpara | rahanA caahie| bAIsavA~ pariccheda ___catura caukar3I puNya kA prabala pravAha pApI ko kaisI-kaisI utkRSTa dazAoM meM pahu~cA detA hai ! jo duHkha ke mahAsAgara meM par3A huA pAmara jIva nirAza ho gayA ho, jise apanI jIvana kI unnati kI jarA bhI AzA na ho - aura AmaraNa duHkha bhoganA hai; jisane aisA nizcaya kara liyA ho vaha prANI bhI jaba usake puNyoM kA udaya hotA hai taba eka adbhuta aura abhinava Ananda kA anubhava karatA hai / jo jaMgala meM bhaTakatA ho, vaha rAja mahaloM meM vilAsa karane lagatA hai| jo daridratA ke cuMgala meM pha~sA ho, vaha kubera ke samAna dhanapati ho jAtA hai / jo naMge pA~voM paidala ghUmatA ho vaha hAthI, ghor3e, ratha, pAlakI, Adi kA svAmI bana jAtA hai, aura jo strI sukha se vaMcita ho vaha rUpa yauvana sampannA sundariyoM kA pati bana jAtA hai / bhAgyavAn uttamakumAra eka aisA hI puNyazAlI puruSa thA / usake puNyoM kA udaya udayAcala para virAjamAna thA / vaha moTapallI nagara ke rAjasiMhAsana para suzobhita thA / mahArAjA naravarmA ne use apane rAjya kA sarvesarvA mAlika banA diyA thA / moTapallI nagara kI prajA kA vaha mukhya nAyaka bana gayA thA / aba tilottamA rAjakumArI nahIM thI balki mahArAnI bana gaI thI / / seTha mahezvaradatta ne rAjA kI aura apanI pratijJA pAlana karane ke lie apanI kanyA sahastrakalA uttamakumAra ko vyAha dI thI / rAjakumAra dvArA pahile hI 85
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ se aMgIkAra kI huI vezyA anaMgasenA ne usake sAtha vivAha kara liyA isa prakAra madAlasA, tilottamA, anaMgasenA aura sahastrakalA ina cAroM kI catura caukar3I uttamakumAra ke antaHpura meM nivAsa karatI thI / vaha ina cAra caturAoM ke sAtha rahatA huA catura nAyaka uttamakumAra sAMsArika sukhoM kA bhalI bhA~ti upayoga karatA thA / isa para bhI apane dharma kA khAsa taura se pAlana karatA thA / arthAt dharma, artha aura kAma ina tInoM kA rAta dina acchI taraha sampAdana karatA thA / uttamakumAra kI dinacaryA niyamita thI / vaha nitya, Avazyaka kriyA se nivRtta hokara jina pUjA karatA aura zuddha antaHkaraNa se gurubhakti karatA thA / usakI cAroM patniyA~ pati sevA meM tatpara rahA karatIM aura zrAvikAdharma ke anukUla calakara apane strI jIvana ko saphala karatI thI / kaI bAra vaha dharmavIra kumAra apanI cAroM patniyoM ko dharma kathAe~ sunAyA karatA thA / kaI bAra ye cAroM, rAniyA~ jaina satI maNDala ke gIta gAkara uttamakumAra ke hRdaya ko prasanna karatI thIM / kabhI-kabhI ve taraha-taraha kI gUr3ha paheliyA~ Apasa meM pUcha kara sAhitya- -sudhA kA pAna karatI thIM / samaya samaya para zRGgAra, nIti aura vairAgya para vAda-vivAda karake yaha patnimaNDala Ananda kA anubhava kiyA karatA thA aura kabhI pavitratA ke poSaka vairAgya rasa kA anupama AzvAdana karake ve saba uttama bhAvanAoM ko hRdayaMgama karate the / yadyapi cAroM ramaNiyA~ alaga-alaga jAti - kula aura svabhAva kI thIM, tathApi jaise bhinna bhinna nadiyoM kA pravAha samudra ko anukUla hotA hai usI taraha unakA svabhAva uttamakumAra ke lie anukUla thA / una sabhI meM tilottamA ko paTarAnI kA pada diyA gayA thA / parantu tilottamA apane namra svabhAva ke kAraNa madAlasA kA Adara khUba karatI thI, aura use hI mahArANI ke rUpa meM mAnatI thI / anaGgasenA apanI kalA se rAjakumAra kA mana apanI muTThI meM rakhatI thI, kintu apanI dUsarI bahinoM se IrSyA bhAva nahIM karatI thI / sahastrakalA, zAnta svabhAva kI hone ke kAraNa sabhI se bahina kA sA vartAva karatI thI / isa taraha cAroM 86
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI yaha catura cokar3I paraspara prema magna ho, puNya-mUrti uttamakumAra ke | pavitra prema kI saccI adhikAriNI bana gayI thiiN| ___ mahArAjA naravarmA aura seTha mahezvaradatta apanI-apanI sampatti uttamakumAra ko sauMpakara donoM dharma kI ArAdhanA karane lage / ve paramArtha dRSTi se AtmasvarUpa ko samajhakara, AtmA aura paramAtmA kI ekyatA anubhava karate hue akhaNDa sukha pAne ke kArya meM tatpara ho gye| "svArtha dRSTi se yadi dekhA jAya to isaloka meM kucha sukha hai hI nahIM / jagat ke prANImAtra kA sukha kaise bar3he, Atmasukha prApta karate hue dUsare ko sukha kaise ho ?" ityAdi viSaya para ve nirantara vicAra karate rahate the| ina vicAroM ko saphala banAne ke sAdhana prApta karake usake prayatna meM rahate aura usa prayatna se mana meM santoSa dhAraNa karane ko hI jIvana kI saphalatA mAnate the / anta | meM ve zrAvaka jIvana ko sArthaka karate hue ananta saMsAra se pAra ho gaye / / uttamakumAra apane puNya ke prabhAva se moTapallI nagara kA rAjA banA thaa| vaha dharma aura nIti pUrvaka apanI prajA kA pAlana karatA thA / apanI rAjya lakSmI | kA sAtoM kSetroM meM upayoga karatA aura isI meM apanA jIvana saphala mAnatA thA / yahI kAraNa thA ki usake rAjya meM prajA kI dhArmika aura sAMsArika unnati vizeSa | dekhI jAtI thI / bacce se lagAkara bUr3he taka sArI prajA, dharma tathA nIti mArga para | calane vAlI, rAjabhakta, dhArmika' aura Atmika sukha cAhanevAlI thI / bAlaka, maMDalI, prajA, vidyA aura kalAoM kA sampAdana karane meM tatpara rahatI thI, yuvaka loga dharma tathA nIti ke anusAra calate hue udyoga aura kalA ko Azraya dete tathA| vRddha prajA Atmika sukha anubhava karane ke lie utsuka rahatI thI / / yadyapi rAjA uttamakumAra cAra catura striyoM kI caukar3I meM rAtadina rahatA| thA / vaha cAra ramaNiyoM ke zRGgAra rasa kA pAna karatA thA aura saba prakAra ke sAhitya kA premI thA tathApi usakI manovRtti dharma aura vairAgya kI ora adhika dikhAI | par3atI thii| usake hRdaya meM sadA pavitra bhAvanAe~ utpanna huA karatI thIM / vaha aneka bAra apanI catura striyoM ke sAmane apane pavitra vicAra isa prakAra pragaTa kiyA 87
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA thA "tuma apane mana meM isa jagata ke sAMsArika vicAroM ko sthAna kabhI mata | denA / varnA tumhAre aMtaHkaraNa meM ajJAnarUpI ghora aMdhakAra chA jaaygaa|jb taka hRdaya meM jJAna aura sadvicAra kA prakAza na hogA taba taka saMkalpa vikalpa ke ghor3oM kA savAra yaha jIva pUrNa saMtoSa nahIM prApta kara sakatA / jaba hRdaya kA aMdhakAra dUra ho jAtA hai taba prANI jJAna rasa ke zuddha prema se snAna karatA hai, aura tabhI vaha svayaM kauna hai ? yaha bAta use spaSTa rUpa se samajha meM A jAtI hai / isake bAda vaha Atmavastu kA yathArtha svarUpa samajha jAtA hai aura usake sAmane eka bhI prazna nahIM raha jAtA / pratyeka bAta Apa hI Apa spaSTa ho jAtI hai kucha bhI jAnane yogya nahIM rahatA / svayam jJAnI bana jAtA hai aura jJAnadRSTi se isa jagata ke saba bhAvoM ko dekhatA tathA anubhava karatA hai|" apane pati ke aise Atmika vicAra jAnakara cAroM striyA~ prasanna hotIM, aura apane jIvana ko unake kahe anusAra banAne kA prayatna karatIM thIM / __mahArAjA uttamakumAra kI cAroM patniyA~ Apasa meM hilamila kara rahatIM tathA viSaya sukha evam dharma jJAna kA anubhava karatI huI apane zrAvikA jIvana | ko sArthaka karane vAle sanmArga ko grahaNa kara, pati kI AjJA ke anusAra AcaraNa karatI thIM / unakA vyavahAra prazaMsanIya thA / moTapallI nagara kI prajA ina cAroM rAniyoM ko "catura caukar3I" ke nAma se pukArA karatI thI / 88
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ pariccheda zatru, mitra banA eka vikarAla puruSa bar3I bhArI sabhA meM baiThA hai / vaha sATha hajAra rAkSasoM |kA mAlika hai / usake Asa-pAsa bhayaGkara rAkSasa hathiyAra U~ce uThAye hue khar3e the / usakI sabhA meM saMsAra vinAza, yuddha, lUTa, corI, vyabhicAra, antarAya aura AkramaNa kI bAteM ho rahI haiM / krurakArya karane vAle, kAlakUTa rAkSasoM ke vahA~ vyAkhyAna ho rahe haiM / dharmajJAna, yoga, tyAga, dAna, upakAra aura sahAyatA karane vAloM kI nindA ke prastAva pAsa kiye jA rahe haiM / kaI ghor3e ke mukha vAle, gadhe ke mukha vAle, vyAghra mukha vAle, garur3a mukha vAle, bhayaGkara mukha vAle, kAle aura lAla mukha vAle puruSa usakI sabhA meM U~ce siMhAsana para baiThe hue haiM / usa vikarAla puruSa ne apane eka rAkSasa sevaka ko hukma diyA - "jAo ! kisI jyotiSI ko zIghra yahA~ bulA lAo / merI putrI ko curAnevAlA kauna hai ? kisake sira para mauta maMDarA rahI hai ? kauna mere hAthoM apane prANa khonA cAhatA hai? AjJA hote hI eka rAkSasa ne nivedana kiyA - "rAjarAjezvara ! daiva yoga se koI jyotiSI svayaM rAjadvAra para upasthita hai| yadi Apa AjJA deM to use bhItara hAjira karU~ ?" sevaka kA yaha vacana sunate hI rAkSasa pati ne prasanna hokara kahA - "zIghra hI use andara le aao|" / pAThakoM isa prakaraNa ke Arambha meM hI jijJAsA utpanna huI hogI - isalie use yahA~ spaSTa kara denA ThIka hai / jo vikarAla rAkSasa sabhA ikaTThI kiye baiThA hai, vaha laMkA kA rAjA bhramara ketu hai / vaha hamAre caritra nAyaka uttamakumAra kI pahalI patnI madAlasA kA pitA hai / usane apanI putrI madAlasA ko samudra giri ke eka kue meM mahala banavAkara eka vRddhA dAsI kI dekharekha meM rakhI thI / vahA~ se uttamakumAra usake sAthe gAndharva-vidhi se vivAha karake, moTapallI nagara meM le AyA 89
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai / pazcAt jaba bhramaraketu ko putrI ke haraNa kI bAta mAlUma hui to use atyanta krodha AyA / usane madAlasA ko bahuta DhUMDhA, talAza bhI karAI, parantu jaba usakA kahIM bhI patA nahIM calA taba anta meM usane jyotiSI ko bulAkara usa viSaya meM pUchane kA nizcaya kiyA aura isIlie vaha sabhA ikaTThI kiye baiThA hai / itane hI meM daiva yoga se vahA~ eka jyotiSI binA bulAye hI A nikalA, aura rAkSasa pati se usakI bheMTa huii| jyotiSI ko dekhakara rAkSasarAja ne use eka uttama Asana para biThAyA / aura usase pUchA - "jyotiSIjI ! batAiye, merI putrI madAlasA kahA~ hai ?" jyotiSI ne apane jJAna bala se vicAra kara kahA - "rAkSasapatijI ! ApakI putrI madAlasA kI sArI kathA isa prakAra hai sunie / vArANasI nagarI kA rAjaputra, uttamakumAra ApakI putrI madAlasA ko vyAha kara le gayA hai / aura vahI Apake khajAne meM se pA~ca ratna bhI le gayA hai / isa samaya vaha moTapallI nagara kA rAjA ho cukA hai| puNya ke prabhAva se bar3e bar3e rAjA aura vidyAdhara taka usakI caraNa sevA karate haiM / mahezvara datta nAmaka eka karor3a pati ne apanI putrI aura apanI sArI sampatti usako arpaNa kara dI hai| usake puNya kA prabhAva usa deza meM sarvatra phaila rahA hai|" | jyotiSI kI yaha bAta sunakara rAkSasa pati ko bahuta hI Azcarya huA / usake mana meM bhavitavyatA kI bAta para zraddhA utpanna ho gayI / kahA~ samudra giri, kahA~ kue~ ke bhItara kA mahala, aura kahA~ devatAoM ke lie agamya kUpa dvAra ! itanA hone para bhI vahAM para rAjakumAra pahu~ca gayA, aura madAlasA ko haraNa kara le gayA ! isa prakAra vicAra karatA huA, bhramaraketu digmUr3ha sA ho gayA / merI kanyA ko koI bhI manuSya dehadhArI byAha nahIM sakatA usakA yaha vicAra aba badala gayA / isake hRdaya meM kSaNabhara ke lie bar3I glAni utpanna huI / anta meM usane vicAra kiyA - "jo kucha honA thA, so ho gayA / aba yadi maiM moTapallI nagara meM jAkara usase yuddha bhI | karUM, to mujhe vijaya milane kI AzA kama hai / vaha catura rAjakumAra taMtra-maMtra meM praviNa hai| usane apane bAhu bala se mujhe ekabAra parAsta kiyA thaa| aba to vaha aura
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI adhika balavAna ho gayA hogA / kyoMki mere pA~co divya ratna usake pAsa haiM, usake cale jAne se merA jIvana nirAza ho gayA hai| vaha rAjakumAra mujhase kadApi hAra nahIM sktaa| sAthahI vaha aba merA dAmAda bhI bana gayA hai| usa parAkramI dAmAda ko mArakara apanI putrI ko vidhavA karanA, yaha nIti tathA loka viruddha kArya hai / isalie, aba to mujhe vahA~ jAkara usase milanA hI ThIka hai / " yaha socakara laMkApati bhramaraketu ne apane hRdaya kA krodha dUra kara diyA / usa jyotiSI ko khUba inAma dekara bidA kiyA / jyotiSI ke cale jAne para bhramaraketu moTapallI jAne ke lie taiyAra huA / yadyapi usake maMtrI usakI isa icchA ke viruddha the tathApi usa catura bhramaraketu ne unakI eka bhI nahIM mAnI, aura svayaM apanI putrI aura ja~vAI se milane ke lie moTapallI nagara ke lie ravAnA huaa| thor3e hI dino meM vaha vahA~ jA pahu~cA / rAkSasa patibhramaraketu apane jAmAtA uttamakumAra se bar3e prema pUrvaka mile / usane abhimAna tyAgakara rAjakumAra se kSamA mA~gI / tadanantara vaha apanI putrI se milA / pitA aura putrI donoM hI vAtsalya prema meM magna ho gaye / madAlasA aura bhramaraketu ne Apasa meM kSamA mA~gI / apane jAmAtA kI yaza-kIrti zravaNa kara rAkSasa pati ne prasanna ho, apanA laMkA kA sArA rAjya uttamakumAra ko sauMpa diyA / bAda meM bhramaraketu apane jAmAtA kI AjJA le, laMkA kI ora cala diyA / puNya kAryoM kA prabhAva kitanA acchA hotA hai ? laMkApati bhramaraketu jo apanI putrI tathA divya pA~ca ratnoM ke haraNa se uttamakumAra kA bhayaGkara zatru bana gayA thA, - vahI aba usakA mitra bana gayA / usane prasannatA pUrvaka uttamakumAra kI AjJA apane mastaka para car3hA, apanA rAjya taka use de diyA / yaha saba puNya hI kA prabhAva hai / puNyarUpI sudhA - sAgara meM snAna karane vAle prANI sadA amara ho jAte haiM / una para bhayaGkara zastra, vighna bAdhAe~, aura mAraNa prayoga kAma nahIM karate / unake zatru mitra bana jAte hai, viSa amRta ho jAtA hai| agni zItala ho jAtI hai / jala sthala bana jAtA hai aura sthala jala ho jAtA hai| puNya ke prabala yoga se jo kArya saphala hote 1 91
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM ve kisI dUsare yoga se nahIM ho sakate / isa saMsAra meM puNya kI hI jaya hotI hai aura puNya se yaza hotA hai| cauvIsavA~ pariccheda putra smaraNa vArANasI nagarI kA mahArAjA makaradhvaja, apanI candrazAlA meM baiThA huA cintA kara rahA hai| usake mana meM aneka prakAra ke saMkalpa-vikalpa uThA karate haiM / usake mukha maNDala para zoka kI chAyA nirantara banI rahatI hai / isI samaya usakA mukhya maMtrI kisI rAjakAja ke lie vahA~ A pahu~cA / dvArapAla ne maMtrI ke Agamana kI sUcanA dI - mahArAja ne use bhItara Ane kI AjJA dI / maMtrI ne Akara rAjA ko praNAma kiyA, parantu mahArAjA ke duHkha pUrNa mukha ko dekhakara vicAra meM par3a gyaa| kucha samaya taka jaba mahArAja zabda bhI nahIM bole taba maMtrI ke mana meM vizeSa ciMtA paidA huI / maMtrI ne namratA pUrvaka nivedana kiyA - "svAmin ! ApakA mu~ha Aja ciMtAtura kyoM dikhAI par3a rahA hai ? Apa sattAdhIza tathA eka vizAla rAjya ke mAlika ho, ApakA hukma mAnane ke lie vArANasI rAjya kI | sArI prajA taiyAra hai; phira Apa kisa bAta kI ciMtA kara rahe haiM ? ____ maMtrI ke mukha se yaha vacana zravaNa kara mahArAjA, makaradhvaja ne kahA - "maMtrIvarya ! merI ciMtA kA kAraNa anya kucha bhI nahIM; Aja mujhe apane prANa pyAre putra uttamakumAra kI yAda A gayI hai / bahuta samaya bIta gayA mujhe apane pyAre putra kI manohara sUrata nahIM dikhAI dI ! vaha merA vidvAna putra kahA~ gayA hogA ? usakI kyA dazA huI hogI ! ityAdi ciMtAe~ mere mana ko rAtadina jalAyA karatI haiM / Aja rAta ko svapna meM maiMne uttamakumAra ko cAra puSpavatI latAoM ke maMDapa meM Ananda pUrvaka baiThA dekhA hai / navIna puSpoM se suzobhita cAra latAoM ke bIca rAjakumAra krIDA kara rahA thA aura sAMsArika Ananda kA anubhava kara rahA thA / maMtrIjI ! isa 92
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapna ko dekhakara mujhe uttamakumAra se milane kI atyanta abhilASA ho rahI hai| mere mana meM apane putra ko dekhakara hRdaya ko zAnta karane kI prabala icchA ho rahI hai|" mahArAjA makaradhvaja kI aisI cintA janaka dIna vANI zravaNakara maMtrI ne hAtha jor3akara kahA - "svAmin ! Apa kisI bhI taraha kI ciMtA na kiijie| yaha ApakA svapna zubha-sUcaka hai| rAjakumAra kahIM Ananda pUrvaka hoNge| navIna puSyoM se suzobhita cAra beloM ke bica meM jo Apane unheM krIDA karate dekhA hai - isakA yaha artha hai ki, rAjakumAra kahIM cAra sadguNI mahArANiyoM ke sAtha Ananda kA anubhava karate hoNge| prabho ! Apa mere vacanoM para vizvAsa kiijie| maiMne kaI vidvAnoM ke mu~ha se 'svapna zAstra' sunA hai / ApakA yaha svapna atyanta zubha-sUcaka hai / maiM | Apako nizcaya pUrvaka kahatA hU~ ki rAjaputra uttamakumAra kisI bar3e rAjya ke rAjA hue hai| unake antaHpura meM cAra rANiyA~ haiM / ve cAroM viduSI mahilAoM ke sahavAsa meM rahakara sukha bhoga rahe haiN|" maMtrI ke yaha priya vacana zravaNakara, mahArAjA makaradhvaja kA hRdaya kucha kucha ciMtA rahita ho gyaa| usake zokAkula hRdaya ko kucha samaya ke lie tasallI| ho gayI / rAjA ne utsAha pUrvaka kahA - "maMtrIrAja ! ApakI amRta ke samAna vANI ne mere citta ko bar3I zAnti pahuMcAI hai / parantu rAjakumAra ko dekhane kI merI prabala icchA zAnta nahIM hotI / jaba maiM use apanI A~kho se dekha lU~gA tabhI mere | mana ko saccI zAnti milegI / vaha rAjakumAra kahAM hogA aura vaha kahA~ kA rAjA banA hogA ? isakA patA aba zIghra hI lagAnA cAhie yadi koI catura manuSya DhU~Dhane vAlA mila sake to use samasta bharatakSetra meM uttamakumAra kI khoja ke lie bhejanA caahie| mahArAja ke yaha vacana sunakara maMtrI ne utsAha pUrvaka kahA - "rAjarAjendra ! mujhe eka bAta yAda AyI ! apane darabAra meM eka vegavAna nAmaka rAjadUta hai, vaha khoja karane meM atyanta nipuNa hai / bharatakSetra meM cAhe jahAM chipA huA manuSya ho use vaha DhU~Dhakara lA sakatA hai| usameM zodhana kalA kA eka bar3A hI guNa hai / isa guNa 93
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kAraNa vaha apane rAjya meM prasiddha hai / isI kAraNa vaha apane rAjya ke | lie atyanta upayogI manuSya hai|" yaha bAta sunate hI rAjA ne prasanna hokara usa dUta ko tatkAla bulAne kI AjJA dI / AjJA hote hI use rAjA kI sevA meM upasthita kiyA gayA / mahArAja ne usase kahA - "bhAI ! tuma khoja karane meM atyanta pravINa ho, isalie sAre bharatakSetra meM ghUma phirakara rAjaputra uttamakumAra kA patA lagAo / isa kArya ke karane para maiM tuma para bahuta khuza hoU~gA aura tumheM tumhAre isa kArya ke badale meM kAphI InAma duuNgaa|" vArANasI pati mahArAjA makaradhvaja ke yaha vacana sunakara vegavAna ne utsAha pUrvaka kahA - "sarakAra ! maiM ApakI kRpA se yaha kArya avazya kara sakU~gA / bharata ke pratyeka gupta aura prakaTa sthAnoM ko dekhakara rAjakumAra kA patA lagAU~gA / maiM ApakA sevaka hU~ - svAmI kA kArya karanA hi sevaka kA dharma hai| Apa garIboM ke prati vizeSa kRpAlu haiM, isalie mujha jaise tAbedAroM ko apanA kartavya pAlana karane meM vizeSa Ananda AtA hai|" dUta ke yaha vacana zravaNakara, rAjA makaradhvaja ko pUrA vizvAsa ho gyaa| putra ko zIghra dekhane kI use AzA ho gayI / rAjadUta mahArAja ko praNAma kara apanA kartavya pAlana karane ke lie taiyAra ho gayA / calate samaya mahArAja ne usakI pITha para hAtha rakhA / vaha kharca ke lie icchAnusAra rupaye-paise lekara darabAra se |cala diyaa| 94
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ paccIsavA~ pariccheda gopAcala meM yuddha cAroM ora kolAhala macA huA thA / raNavIra yoddhA apane siMhAsana se gopAcala kI parvata upatyakAoM ko guMjA rahe the / prati dhvani ke garjana se | AkAza dhvanita ho rahA thA / kaI yoddhA raNa saMgrAma kA utsAha pradarzita kara rahe the / kaI vIratA dikhAne kA avasara AyA dekhakara hRdaya meM Ananda manA rahe the / koI apane mAlika kI sevA saphala karane kA samaya dekhakara mana meM bahuta hI Anandita hote the / kaI apane svAmI ke Adeza ko saphala karane kI icchA se prANArpaNa karane ke lie raNa-bhUmi meM taiyAra khar3e the| anta meM bhayaGkara yuddha chir3a gayA / yoddhA loga zastra, astra aura talavAreM liye raNAGgaNa meM kUda par3e / eka ora jujhAU bAje bajane lage / zUravIroM kA siMhanAda hone lagA / zastrAstroM se ghAyala yoddhAoM ke ruNDa nAcane lage / mAMsa bhakSI pakSI mAMsa kI lolupatA se cAroM ora ma~DarAne lage / rakta se sArI raNabhUmi latha-pata ho gayI / dhar3a se alaga hue mastaka raNabhUmi kI zobhA ko bar3hAne lage / bANavRSTi se cAroM ora aMdhakAra sA ho gayA / bhATa-cAraNoM ne vIra | rasa ke nimnAMkita kAvya kahane Arambha kiye - chUTa yahA~ bahu bANa, kAyara bhage le prANa / girane lage bahu ruNDa, kaTane lage nara muNDa // hone lagA raNa ghora, maca gayA cahu~ disi zora / thIM camakatI talavAra, maca gaI mArAmAra // bI calIM bandUka, lagate nizAna acUka / raNazUra ho ati yuddha, karane lage saba yuddha // ye vIra yuddha pracaNDa, haiM kATate ripu munndd| haiM liye kara ko daNDa, lar3ane lage nara-ruNDa / 95
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ aise cale taha~ bAna, dikhate nahIM haiM bhAnu / haTate nahIM hai zUra, saba prANa-praNa ke zUra // bAje bajata jujhAu, kSatrI ar3e tehi tthaaNu| bana gaye raNa-matavAla, haiM kAla ke bhI kAla // saba dharma apanA mAna, rakha kSatriyoM kI Ana / jUjhe samara meM Aya, ari zIza para ma~DarAya // yaha vIrarasa pUrNa kAvya sunakara zUravIroM kI chAtiyA~ phUla uThIM / isI samaya eka parAkramI vIra ne Age bar3hakara apane zatru ko pakar3a liyA / apane mAlika ko zatru ke paMje meM pha~sA dekhakara sainika apane prANa lekara bhAgane lge| sArI senA meM hAhAkAra maca gyaa| usa vIra dvArA pakar3A huA vaha zatru bar3A hI lajjita huA / vaha usa vIra | ke caraNoM meM gira par3A / dayAlu hRdaya vIra ne apane zatru ko jhukA dekhakara use chor3a diyA aura abhayadAna diyA / isI samaya usa parAjita puruSa ke hRdaya meM vairAgyabhAvanA prakaTa ho AyI aura usane usI samaya apanA gopAcala kA rAjya usa vijetA ko dekara Arhata dIkSA lene kI taiyArI kI / usa vIra puruSa ne use gopAcala para rAjya karane kA bahuta hI Agraha kiyA, parantu vaha virakta puruSa apane vicAra se vicalita nahIM huA / jaba usa vIra ne use rAjya karane ke lie bahuta hI Agraha kiyA taba usane kahA mAna malina merA huA, rahike rAja majhAra / mAnA sukhadAtA jise, vaha saba duHkha dAtAra // sampati meM Apad base, sukha meM duHkha kA vAsa / roga bhoga meM basata hai, deha maraNa AvAsa // isa sAMsArika jIva ko, bandhana hai dhana dAra / mUrkha sukha mAne ise , madhu lipaTI talavAra // mAna kisI kA nA rahA, isa saMsAra majhAra / 96
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayI nara to ho sake, nRpa yoM karata vicAra // isa kAvya ko sunakara usa vIra puruSa ne apane mana meM socA ki, ise | saccA-vairAgya huA hai / isalie aba ise vizeSa Agraha karake saMsAra ke gaDDhe meM | DAlanA ThIka nahIM hai / yaha socakara dUradarzI vIra puruSa ne vizeSa Agraha nahIM kiyaa| usa virakta puruSa ne apanI sampatti isa vIra ke hAtha sauMpa dI aura vaha isa saMsAra | rUpI mahAsAgara se pAra hone ke lie naukA ke samAna dIkSA lekara kahIM calA gyaa| pAThaka ! isa adbhuta ghaTanA ko jAnane ke lie Apa utsuka ho gaye| hoMge / sunie, vArANasI pati rAjA makaradhvaja ko apane putra kA smaraNa ho AyA thA, isalie usane eka vegavAna nAmaka dUta uttamakumAra kI khoja meM bhejA thaa| vaha dUta sAre bharatakSetra meM ghUmatA huA moTapallI nagara meM pahu~cA / vahA~ vaha uttamakumAra kI khabara sunakara bahuta hI khuza huA / usane uttamakumAra se milakara usake pitA rAjA makaradhvaja kA patra usake hAtha meM diyaa| isa patra meM, pitA ne putra ke prati bahuta prema pradarzita kiyA thA / usameM eka sneha-sUcaka kavitA bhI likhI huI thI / krodha na maiMne thA kiyA, kuvacana kahA na koya / binA kahe tUM cala diyA, yaha pachatAvA hoya // rAja nIti jJAtA kuMvara, tujha para thA saba khela / nirAdhAra taja cala diyA, hamako dukha meM Thela // isa patra ko par3hate hI uttamakumAra ke mana para gaharA prabhAva par3A / usake komala hRdayapara pitR bhakti kI bhAvanA prakaTa ho gayI / Age patra par3hA to usameM yahakavitA aura likhI thii| ku~vara ! bA~cakara patra yaha, DhIla na karanA bhUla // ___ pAnI pInA mata vahA~, yahI bAta hai mUla // tuja bina sUnA deza yaha, tujha bina sUnA raaj| tujha bina sUnI dRSTi hai, Akara rakha tUM lAja // rAja kArya meM tUM nipuNa, tuja bina kaisA rAja ? 97
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuladIpaka, sira maura hai, tUM sabakA siratAja // jo cAhe mujhako sukhI, aru cAhe kalyANa / to jaldI Ana yahA~, mileM prANa meM prANa // bhAgyavaMta tUM putra hai, vinayI aru guNavaMta / mAta pitA ko tyAga kara, kaise huA nizcita // jyAdA kyA tujhako likhU, tUM samajata saba bAta / thor3e meM samajho bahuta, Ana milo priya tAta // isa kavitA ko par3hate par3hate uttamakumAra ke netroM se A~sU baha cale / vaha | tatkAla apane tIrtharUpI mAtA pitA se milane ke lie vyAkula ho uThA / usake dukhI hRdaya meM vicAra huA ki - "maiM apane mAtA pitA kI AjJA liye binA hI acAnaka idhara calA AyA, yaha maiMne bar3A hI dussAhasa kA kAma kiyA hai / ataH maiM apane janma denevAle mAtA pitA ke lie duHkha rUpa ho gayA huuN| apane mahAn upakArI mAtA pitA ke lie duHkharUpa honevAlI saMtAna ko dhikkAra hai| aba mujhe zIghra hI apane pUjya mAtA pitA ke darzana kara, unake hRdaya ko saMtoSa dekara, apane putra jIvana ko saphala karanA caahie|" yaha socakara uttamakumAra eka bar3I bhArI | senA lie vArANasI rAjya kI ora prasthAna karane lgaa| uttamakumAra apanI bar3I senA sAtha liye citrakUTa parvata ke pAsa pahu~cA / vahAM ke rAjA mahIsena ne sunA ki - "moTapallI nagara kA rAjA uttamakumAra eka bhArI senA liye A rahA hai|" yaha sunakara rAjA mahIsena bar3e ThATha bATha se eka bar3I bhArI senA liye usake sAmane svAgata ke liye gayA / usane uttamakumAra ko praNAma karake kahA - "rAjendra ! maiM bahuta samaya se Apase milane kI rAha dekha rahA | thA / Aja Apake padhArane kI khabara sunakara bar3I prasannatA se Age milane AyA huuN| yaha merA rAjya aura saba sampatti Apa svIkAra kareM aura mujhe saMyama-rAjya karane kI AjJA deM / Apa mujhe isa upAdhirUpa rAjya se mukta kIjie, maiM ApakA atyanta AbhAra mAnU~gA / mujhe AzA hai Apa kRpA karake, mere zeSa jIvana ko 98
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhArane meM sahAyaka hoNge|" rAjA mahIsena kI yaha prArthanA sunakara uttamakumAra ke hRdaya meM bhAva dayA utpanna huI aura usane kucha bhI AnAkAnI na karate hue usakA rAjya aGgIkAra kara liyA / uttamakumAra citrakUTa ke vizAla rAjya kA svAmI banA aura rAjA mahIsena dIkSA lekara kahIM cala diyaa| uttamakumAra vahAM para apanI sattA kAyama kara vArANasI nagarI kI ora jAne lagA / usa mArga meM gopAcala rAjya AyA / gopAcala kA rAjA vIrasena, uttamakumAra ko bar3I bhArI senA liye AyA dekha usake pAsa yaha kavitA eka dUta ke hAtha likha bhejI "yuddha karana kI ApameM, ho rajapUtI shaan| jaldI se A jAie yahA~, hogA raNa ghamasAna // " yaha kAvya saMdeza par3ha kara uttamakumAra yuddha ke lie uttejita ho utthaa| itane hI | meM vaha gopAcala nareza vIrasena bhI bar3I bhArI senA liye hue yuddha karane ke lie sAmane A phuNcaa| Upara jo yuddha kA varNana diyA gayA hai, vaha uttamakumAra aura vIrasena ke yuddha kA varNana hai| donoM meM bhayaMkara yuddha huaa| anta meM vIra ziromaNi uttamakumAra ke sainikoM ne vIrasena ke sainikoM ko harA kara bhagA diyaa| bAda meM uttamakumAra ne rAjA vIrasena ko pakar3a liyA / mAna rahita hone para vIrasena ke hRdaya meM vairAgya bhAvanA prakaTa huI / isalie usane apanA rAjya uttamakumAra ko sauMpa kara, saMyama kA rAjya grahaNa kiyaa| dharmavIra, uttamakumAra citrakUTa aura gopAcala parvata ke, donoM rAjyoM kA mAlika bana kara vArANasI nagarI meM A pahu~cA / mahArAjA makaradhvaja ko apane putra uttamakumAra ke Ane kI sUcanA pahile hI se mila gayI thI / ataeva putravatsala pitA bar3e ThATha-bATha se senA sahita putra ko lene ke lie Age AyA / | usane bar3I dhUma-dhAma se apane putra kA pravezotsava kiyA aura usa dina sAre rAjya | | meM atyanta Ananda manAyA gayA / vArANasI nagarI kI rAja bhakta prajA ne 99
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane rAjakumAra ke zubhAgamana ke upalakSya meM sArI nagarI ko khUba sajAyI / pratyeka ghara ke dvArapara maMgala-toraNa lagAye aura agravedikA para maMgala-kalaza sthApita kiye / vijayI uttamakumAra ne apane mAtA-pitA ke caraNoM ko sparza kara caraNa dhUli ko mastaka se lagAyA / putra-premI mAtA-pitA ne apane pyAre putra ko hRdaya se lagA kara atyadhika Ananda kA anubhava kiyA / uttamakumAra kI catura caukar3I ke nAma se prasiddha cAroM bahuoM ne apanI sAsU ke paira chue / sAsU ne bhI cAroM ko hRdaya se lagA saubhAgyavarddhaka AzIrvAda diyA / | puNyazAlI uttamakumAra ke Agamana se harSita ho, rAjA makaradhvaja ne apane putra ko vArANasI rAjya ke rAjyAsana para baiThAyA aura svayaM nivRtti mArga grahaNa karane ke lie utsuka huA / apane pUjya pitA ko Atma-sAdhana karane kA adhikArI samajha kara, uttamakumAra ne vArANasI rAjya kI bAgaDora apane hAtha meM le lI / putra ko rAjyAsana para biThA kara makaradhvaja rAjA dIkSA le, Atma-sAdhana karane lgaa| priya pAThaka ! dekho, puNya kA prabhAva kaisA anupama hai ? eka rAjya ke mahArAjA kA rAjaputra jo mana meM kSubhita hokara, akelA jaMgala meM calA gayA thA, vaha Aja moTapallI, citrakUTa, gopAcala aura vArANasI, ina cAra rAjyoM kA svAmI banA / cAra catura striyoM kA pati huA, aura aTUTa sampatti kA mAlika bnaa| | yaha kevala puNya kA hI prabhAva hai| puNya ke prabhAva se uttamakumAra eka cakravartI rAjA ke samAna aizvarya kA upabhoga karane lagA / usake adhikAra meM cAlIsa lAkha |ghor3e, cAlIsa lAkha ratha, aura cAra karor3a paidala senA thI / cAlIsa karor3a gA~voM kI prajA uttamakumAra kI AjJA mAnatI thI / yaha saba usake puNya kI hI mahimA thii| yadyapi uttamakumAra itanI mahAn sampatti tathA samRddhi kA svAmI aura | pratApI thA tathApi usameM dhArmika vRtti niraMtara banI rahatI thI / ahaMkAra kA nAmonizAna nahIM thA / jyoM-jyoM usakA aizvarya bar3hatA gayA, tyoM-tyoM vaha dhArmika vRtti meM bhI uttarottara bar3hatA gayA / samRddhizAlI cAra rAjyoM kA adhipati 100
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hone ke bAda usane aneka jaina-mandira jagaha-jagaha banavAye / aneka tIrtha | yAtrAe~ kii| prajA ke kara mApha kara diye / sajjanoM kA poSaNa kiyaa|jin pratimAoM kI pratiSThA karavAI / pustakAlayoM kI sthApanA kI, dhArmika-sammelana kiye aura vividhaparopakAra kArya kiye / bharatakSetra ke mahAn kavi loga uttamakumAra ke sadguNoM kA isa prakAra varNana karate haiM - cAra rAjya-svAmI hue, uttama carita narinda / pUrva puNya ke udaya se, dina dina adhikAnaMda // cAra apsarA tulya thIM, cAroM catura sujAna / cAroM nAri pativratA, cAroM mAneM Ana // cAlisa lakha ghor3e jahA~, itane hI gaja maura / cAlisa lakha ratha haiM saje, paidala cAra karoDa // cAlisa koTi grAmAdhipati, RddhI kA nahiM pAra / cAra rAjya bhoge sadA, dina-dina ho vistAra // jinamandira banavAye bahu, kInhIM tIratha jAtra / bhAra rUpa kara, kari kSamA, poSaNa kiye supAtra / jina pratimAeM sthApita kara, pustaka bhare bhaMDAra / dhArmika vatsala vaha huA, kInheM para upakAra / una dinoM isa kavitA se uttamakumAra kA yazogAna bharata ke cAroM konoM meM hotA thA / bharatakSetra kI AryaprajA isa dharmavIra ke pavitra caritra ko zravaNa kara usake puNya kI bhUri-bhUri prazaMsA karatI thI / uttamakumAra jina dharma kA, parama | prabhAvaka bana kara Arhata dharma kA pracAra karane ke lie, tana, mana aura dhana se, prayatna karatA thaa| usakI samasta samRddhi sAtoM kSetra meM laga kara upayukta ho rahI thii| nIti parAyaNa uttamakumAra ke jIvana kA anukaraNa karane ki lie bharatakSetra ke samasta rAjA lAlAyita rahate the / aisA pavitra jIvana hI saMsArI manuSyoM ke lie lAbhadAyI hotA hai| 101
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ chavvIsavA~ pariccheda pUrvajanma cAra vizAla rAjya aura cAra mahArAniyoM kA svAmI uttamakumAra eka dina prAtaHkAla nitya ke Avazyaka kAryoM se nipaTa kara Ananda pUrvaka baiThA huA thA / usI samaya bAgavAna ne Akara nivedana kiyA- "sarakAra ! apane bAga meM koI kevalI bhagavAn Akara Thahare haiM / " amRta ke samAna yaha vacana zravaNa kara mahArAjA ne use isa ' vadhAI' ke lie khUba inAma diyA / aura svayaM rAja parivAra sahita una mahAnubhAva kI vaMdanA ke lie taiyAra huA / bar3e Ananda ke sAtha mahArAjA uttamakumAra bagIce meM AyA aura usane paMca abhigama kI rakSA karate hue kevalI ke nikaTa jA, vaMdanA kI aura yathA sthAna para baiTha gyaa| sabhI zrotAoM ke sAmane mahopakArI kevalI bhagavAn isa prakAra upadeza dene lage / "he bhavya jIvo ! Apa logoM ne jo jainadharma prApta kiyA hai, usase ApakA janma saphala huA hai / saMsAra sAgara meM gote khAte hue prANiyoM ko bacAne ke lie yaha dharma uttama hai / isa saMsAra meM bhramaNa karate hue prANiyoM ko yaha manuSya janma atyanta durlabha hai / isIlie ise cintAmaNi ke samAna kahA gayA hai / isameM bhI zruta-zAstra kA zravaNa bahuta hI durlabha hai / isake zravaNa karane se mana ke pApa naSTa ho jAte haiM, aura hRdaya kA AjJAna dUra hone se, usakA aMtardvAra khula jAtA hai / kisI samaya zAstra zravaNa kA suyoga to mila jAtA hai parantu usameM zraddhA utpanna honA atyanta kaThina hai / binA zraddhA utpanna hue kaccI miTTI ke ghar3e ke pAnI kI taraha prabhu kA upadeza hRdaya meM nahIM raha sakatA / yadi satkarmoM ke yoga se jinavANI para zraddhA ho jAtI hai to usameM saMyama rakhane ke lie brahmacarya vrata pAlana karanA kaThina ho jAtA hai / isalie pratyeka prANI ko manuSya zarIra, zruta zravaNa, zraddhA aura vIrya sphuraNa ina cAra padArthoM ko sarala rIti se prApta karane ke lie prayatna karanA cAhie / he bhavya jano ! Apa logoM ko nirantara smaraNa rakhanA cAhie ki dharma 102
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kArya meM nAnA prakAra kI vighna-bAdhAe~ AtI rahatI haiM / dharma kArya karane meM jaba pramAda Alasa Adi durguNa vighna karate haiM, taba inheM tyAgakara ekAgra mana se Apako Ahata dharma kI upAsanA karanI cAhie, aura usameM pUrNa zraddhA karanI caahie| jo manuSya hiMsA karatA hai, jhUTha bolatA hai, corI karatA hai, brahmacarya kA bhaMga karatA hai, aura parigraha kA saMcaya karatA hai, vaha durgati se prema karatA hai, aisA nizcaya samajhanA cAhie / jo manuSya krodhAdi cAra manovikAroM kA tyAga karatA hai aura indriyoM para apanA adhikAra rakhatA hai, use jaina dharma sulabha ho jAtA hai / isa saMsAra meM mAtApitA, putra-putrI aura strI Adi jo sage-sambandhI haiM, ve saba matalaba ke sAthI haiM / jIva jaba durgati meM par3atA hai to inameM se koI bhI use nahIM bacA sakatA / saba svArtha ke sambandhI hai - saba kA prema svArthapUrNa hai / jaba unakA svArtha nahIM bana pAtA taba usI samaya prema naSTa ho jAtA hai| jo prANI "yaha merI sampatti hai, yaha merA ghara hai, yaha merA parivAra hai|" ityAdi mamatA meM pha~sA rahatA hai, use mUrkha samajhanA cAhie / kyoMki paraloka jAte samaya koI bhI jIva ke sAtha nahIM jAtA, akele jIva ko hI jAnA par3atA hai / isalie, ina sAMsArika upAdhiyoM kA tyAgakara Apa logoM ko dharma kI zaraNa lenI cAhie / dharma ke sivAya prANI ke lie anya koI bhI saccA sahAyaka nahIM hai|" kevalI bhagavAn kA yaha upadeza sunakara baiThe hue sabhI sajjana bahuta hI prasanna hue / upadeza samApta hone ke bAda mahArAjA uttamakumAra ne hAtha jor3akara prArthanA kI "bhagavAn ! kRpA kara mujhe batalAie ki, maiM samudra meM kyoM par3A thA ? dhIvara ke ghara kyoM kaise rahA ? vezyA ke ghara totA banakara mujhe kyoM rahanA par3A ? aura anta meM mujhe yaha mahAn sampatti kyoM kaise milI?" mahArAja uttamakumAra ke ina praznoM ko sunakara kevalI bhagavAn ne madhura evam gaMbhIra svara meM kahA - "rAjan ! koI bhI prANI kiye hue karmo ke phala bhoge binA chUTa nahIM sakatA / jaise karma kiye jAte haiM vaisA hI phala prApta hotA hai| tumhArA pUrva janma kaisA thA - use dhyAna pUrvaka suno 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ "himAlaya parvata kI bhUmi ke vizAla pradeza meM sudatta nAmaka eka sundara gA~va hai| usameM dhanadhAnya se paripUrNa dhanadatta nAmaka bar3A hI sampatti zAlI gRhastha rahatA thaa| usake cAra striyA~ thIM / usane Arambha kara bahuta hI dhana saMcaya kiyA kintu bAda meM daiva yoga se usakA sArA dhana nAza ho gayA / usake aizvarya sampanna ghara meM daridranArAyaNa kA vAsa ho gayA / eka dina ThaNDa ke mausima meM koI cAra muni zIta se kA~pate hue usake ghara A pahuMce / una muniyoM ko ThaNDa se kA~pateThiThurate dekhakara usane pUchA - "munirAja ! Apake zarIra ke vastra kahAM gaye ?" muniyoM ne kahA - "vihAra karate hue Ate samaya mArga meM hameM coroM ne lUTa liyA haiN|" | yaha sunakara dhanadatta ke mana meM bar3I hI bhAvadayA utpanna huI aura svayaM nirdhana hote hue bhI | usane apane or3hane ke vastra una muniyoM ko de diye / usa samaya usakI cAra striyoM ne use aisA karane kI anumati dI thii| isa mahApuNya ke phala se vaha dhanadatta isa janma meM uttamakumAra banA hai aura una cAra muniyoM ko vastra dAna dene ke kAraNa tumheM cAra rAjyoM kI mahAn sattA prApta huI hai aura sAtha hI pA~ca ratna evaM bahuta sI dhana sampatti prApta huI hai| yaha cAra catura striyA~ bhI tumheM usI puNya ke prabhAva se prApta huI haiN| pahile tumheM kabhI kisI janma meM muni ke zarIra tathA veSa ko dekhakara glAni paidA huI thii| usI ke phala svarUpa tumheM magara ke peTa meM tathA machuoM ke ghara rahanA pdd'aa|aaj se hajAra janma pUrva tumane eka totA piMjare meM banda kiyA thA, isIlie tumheM vezyA ke yahA~ totA banakara pIMjare meM rahanA par3A / anaMgasenA pUrva janma meM kulIna strI thI, usakI eka pyArI sakhI zRGgAra karake usake ghara AyI thI, usa samaya usane ha~sI-majAka meM yaha kaha diyA thA ki "Ao vezyA bahina" kevala itanA kahane se hI use anaMgasenA nAmaka vezyA ke rUpa meM janma lenA par3A hai / "| kevalI bhagavAna ke mu~ha se isa prakAra apanA pUrva vRtAnta sunakara mahArAja uttamakumAra tathA usakI rAniyoM ke hRdaya meM vairAgya bhAvanA utpanna ho gayI / usane usI samaya apane samasta rAja vaibhava kI vyavasthA kara saMsAra kA tyAga karake apanI cAroM patniyoM sahita kevalI bhagavAna se dIkSA grahaNa kara 104
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ lii| isa prakAra uttamakumAra ne apanA mAnavajIvana saphala kara diyA / mahAtmA uttamakumAra rAjarSi cAritra ratna kA pAlana karate hue yathArtha jJAna ko upArjana kara akhaNDa zAnti kA anubhava karane lagA / mana ko zuddha karake, kabhI nAza na honevAlI parama tRpti ko khojane lage - "jIvana kisa prakAra sArthaka kiyA jAya ? samaya kA sadupayoga na karane se kaisI-kaisI bhayaGkara takalIpheM hotI haiM ? | zuddha vicAra rakhanA pratyeka sAMsArika manuSya ke lie anivArya bAta hai / Alasya pramAda se hone vAlI hAniyA~, viSayalolupatA sabhI ke lie tyAjya hai| bhAvazauca, zubhadhyAna aura saMyama sabhI ke lie sevana karane yogya haiM / kartavya tathA prAptavya kA svarUpa ityAdi uttama viSayoM para vaha rAjarSi vyAkhyAna | dekara lokopakAra karane lge| isa prakAra apanA zeSa jIvana sArthaka karake rAjarSi uttamakumAra cAritra | pAlate hue tapazcaryA dvArA karmoM ko kSaya kara, anta meM anazana vrata le svarga ko sidhAreM / vahA~ para daivI sukha bhogakara bAda meM mahA videha kSetra meM Akara phira siddha pada ko prApta kreNge| | jinhoMne Aheta tattva jJAna zravaNa kara saMsAra meM rahate hue bhI apane jIvana kA mahatvapUrNa bhAga lokopakArI banAyA hai, jisane apanI mahAna sampatti kA sAta kSetroM meM sadupayoga kiyA hai aura jisane kartavya, jJAtavya aura prAptavya kI avadhi ko dekhA hai, aise pUrva kAlIna tathA vartamAna samaya ke jaina | tattvajJa mahAtmAoM ne, aura dharmavIra puruSoM ne anta meM isI pavitra mArga kA anusaraNa kiyA hai| 105
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra priya vAcaka vRnda ! Apane eka dharmavIra mahAtmA kA yaha jIvana caritra Adi se anta taka par3hA hai|mhaashy uttamakumAra kI puNya mahimA ApakI dRSTi ke Age AyI hai| isa para se Apa dUradarzitA pUrvaka apane AtmA ko dekhanA / koI bhI kiyA huA satkarma kabhI bhI niSphala nahIM hotA / ThaNDa se ThiThure hue muniyoM ko pUrva janma meM vastra dAna karane vAle uttamakumAra ne kitanA aizvarya prApta kiyA ? isa para jarA manana karanA / Apako isase nizcaya hogA ki - "kisI bhI supAtra ko Azraya dene se duHkhI manuSya aura prANI ko duHkha se mukta karane se kitanI puNya lakSmI prApta kI jA sakatI hai ? yadi yaha dRr3ha nizcaya, Apake mana meM hamezA ke lie ho gayA to ApakI paropakAra vRtti ko sadA puSTi hI milatI rahegI / yaha vRtti Apako unnati kI ora le jAyagI / ise prApta karane kI pUrNa abhilASA Apake hRdaya meM pahile se utpanna honI caahie| Apa yaha jAnate haiM ki jaba taka kisI vastu ko pAne kI tIvra icchA manuSya ke hRdaya meM nahIM hotI taba taka usa vastu ko pAne ke lie jitanA prayatna honA cAhie utanA prayatna usase nahIM hotA hai / isalie, Apa meM tana, mana aura dhana se paropakAra karane kI pravRtti ho, aisI tIvra dhAraNA Apako rakhanI cAhie / | aise dharmavIra tathA paropakArI dharmavIra puruSoM ke caritra bhI vaisI hI pavitra vRtti kA | bodha karAne meM pUrNa sAdhana rUpa hote haiN| / isa bodha-prada caritra ke pAtroM ke jIvana se Apako alaga-agala zikSA lenA cAhie / isa kathA ke nAyaka uttamakumAra kA sAhasa sabase adhika prazaMsanIya hai / yadi usane videza-bhramaNa karake apane divya guNoM ko prakaTa nahIM kiye hote to usakA unnatAvasthA ko pahu~canA sarvathA asaMbhava thA / kUe~ ke mer3haka kI taraha apanI bhUmi meM par3e rahanevAle AlasI puruSoM ko uttamakumAra ke sAhasa kA anukaraNa kara apane guNoM ko prakAzita karane kI uttama zikSA lenI cAhie / / isake atirikta madAlasA, tilottamA aura sahastrakalA Adi mukhya nArI-pAtroM ne jo apane guNa prakaTa kiye haiM, vaise guNoM kI prApti ke lie pratyeka zrAvikA 106
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko prayatna karanA caahie| priya pAThaka vRnda ! isa jJAnaprada caritra se Apako jo acchA lage vahI grahaNa kareM / isa sAMsArika duHkha ko tyAgakara, sarvadA prasannatA dhAraNa kareM / Apa isa saMsAra ke samasta uttama padArtha evaM sadguNoM ko prApta karane ke adhikArI haiM / yogyatA, adhikAra, jo bhI kahA jAya vaha Apa hI meM haiM / kyoMki manuSya janma cintAmaNi ratna ke samAna hai, ataH Apa bhI cintAmaNi ratna ke samAna haiM / jina guNoM ko prApta karane ke lie Apa yatna karoge una guNoM ko prApta karane kA pUrNa sAmarthya Apa hI meM hai| ___yaha saMsAra duHkhamaya hai, ise tyAga karane kI sAmarthya zakti Apa meM ho to saMyama ko grahaNa kareM / kintu kadAca Apa meM vaisI zakti na ho to usa duHkhamaya saMsAra ko sukhamaya banAne kA prayatna kareM / yadi isa prakAra prayatna karanA ho to usakA mukhya sAdhana aisI-aisI sat pustakoM kA paThana aura manana hai / isa prakAra kI pustakoM ke vAMcana aura manana se Apa samAja meM dharma aura nIti kA pracAra kara sakeMge evaM duHkhamaya saMsAra ko sukhamaya banA skeNge| 107
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arthika sahayogI AcAryadeva zrI vidyAcandra sUrIzvarajI ke ziSya evaM munirAja zrI rAmacandra vijayajI ma. ke kRpApAtra munirAja zrI jayAnanda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM rASTrasaMta AcAryadevazrI jayaMtasenasUrIzvarajI ke ArzIvAda evaM vi.sA. zrI damayaMtI zrIjI (hamAre bena ma.) kI suziSyA vi. sA. zrI sUryodayA zrIjI Adi ThANA kI zubha preraNA se vi.sa. 2065 jeTha vada12 guruvAra tA. 21 - 5-09 se jeThasuda 5 guruvAra tA. 28-5-09 taka zrI jinendra bhakti mahotsava saha pU. pitAjI zrI rIkhabacaMdajI guNezamalajI mAtuzrI zAMtidevI rIkhabacaMdajI ke tapa anumodanArtha mahotsava pUrNa hone ke upalakSa meM nimna puSpa prakAzita karavAyA haiN| jayaMtIlAla, gautamacanda, mInAdevI jayaMtIlAla, gItAdevI gautamacanda, rohana, sidvArtha, pUjA, rAzI beTA potA rIkhabacaMdajI guNezamalajI bhaMDArI thalavADa nivaasii| Ara. jI. bhaMDArI SCHWA BE INCOAT 1/204 navajIvana sosAyaTI dUsarA mAlA lemIMgTana roDa muMbaI naM 8
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arthika sahayogI sva. zrIguNezamalajI bhaMDArI zrImati mAtRdevI gaNezamalajI bhaMDArI pU. zrI sA. zrI damayaMtIzrIjI zrI rIkhabacaMdajI gaNezamalajI bhaMDArI zrImatI zAMtidevI rIkhabacaMdajI bhaMDArI