Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ISSN 2454-3705
श्रुतसागर | श्रुतसागर
SHRUTSAGAR (MONTHLY)
lov-2015 Volume 02, Issue 6. Annual Subscription Rs. 1504 Price Per copy Rs. 15/1
EDITOR : Hirenbhai Kishorbhai Doshi
CANCERIES
NAY
EX
धायधनीनवलम्यो बकधारसंयोगान्मा विविधज्ञनिसावना हिमतालकपन सिन्नमगारंमस्त्पन प्रयागृह्यतेनचक्क त्या निवंगतवानतिंत्र
रस्मलिरकुणादि
GOSRORSAD
वितिलकण्व अकरयिष्यामिक पसाव ग्राउवाका चात्तीयाघहिती वहितासवतयहाथ रिष्यनिगम्पननु गाणिमत्पादिनादि
INTAST
दीपावली पर्व के प्रवर्तन की पूर्व वेला में भगवान महावीर द्वारा दी गई १६ प्रहर की अंतिम देशना के संग्रह रूप 'श्री उत्तराध्ययनसूत्र' की
सम्राट् संप्रति संग्रहालय में संग्रहित १६वीं सदी की कलात्मक हस्तप्रत का एक पत्र.
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री महावीर स्वामिने नमः श्री गौतमस्वामिने नमः
-: दीपावली की मंगलकामना :
भगवान महावीर प्रभुके निर्वाणओर अनंत
ल
ब्धि निधान श्री गणधर गौतम स्वामिक कैवल्यज्ञान प्राप्ति से उत्पन्न हो पावली पर्व
एवं नूलन वर्ष की शुभकामना। प्रकाशका यह पर्व अनादिकालीन अज्ञान के सिंधकार से मुक्त कर आप सब के जीवन को सम्यक् ज्ञान का प्रकाश देने वाला बने। सुख-शांति और धर्म आराधना यम वर्ष व्यतीत हो यही मंगल भावना पूर्वक हार्दिक आशीर्वादा
पद्मसागरसूि
For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ISSN 2454-3705
(आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर का मुखपत्र) श्रुतसागर શ્રુતસાગર
SHRUTSAGAR (Monthly)
वर्ष-२, अंक-६, कुल अंक-१८. नवम्बर-२०१५
Year-2, Issue-6, Total Issue-18, November-2015 वार्षिक सदस्यता शुल्क-रू. १५०/-* Yearly Subscription - Rs.150/अंक शुल्क - रू. १५/- * Issue per Copy Rs. 15/
आशीर्वाद राष्ट्रसंत प. पू. आचार्य श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा. * संपादक * सह संपादक* *संपादन निर्देशक * हिरेन किशोरभाई दोशी डॉ. उत्तमसिंह श्री गजेन्द्रभाई पढियार
एवं
ज्ञानमंदिर परिवार १५ नवम्बर, २०१५, वि.सं. २०७१, कार्तिक सुदि-४
आशाक
कन्य
वीर
प्रकाशक आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र कोबा, गांधीनगर-३८२००७
फोन नं. (०७९) २३२७६२०४, २०५, २५२ फेक्स : (०७९) २३२७६२४९ Website : www.kobatirth.org Email : gyanmandir@kobatirth.org
For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुक्रम
१ संपादकीय २ गुरुवाणी ş Beyond Doubt ४ श्री महावीरस्वामीनो सलोको ५ शारदाष्टकम् ६ आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर में
सूचना शोधपद्धति : एक परिचय
डॉ. उत्तमसिंह आचार्य बुद्धिसागरसूरिजी Acharya Padmasagarsuri मुनिश्री प्रियंकरप्रभविजय मंजुनाथ भट्ट
रामप्रकाश झा
प्राप्तिस्थान:
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर तीन बंगला, टोलकनगर, हॉटल हेरीटेज़ की गली में, पालडी, अहमदाबाद - ३८०००७ फोन नं. (०७९) २६५८२३५५
For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संपादकीय
डॉ. उत्तमसिंह प्रभु महावीर का निर्वाण-कल्याणक श्री दीपावली पर्व की हार्दिक शुभकामनाओं के साथ श्रुतसागर का यह नूतन अंक आपके करकमलों में सादर समर्पित है। अन्धकार से प्रकाश की ओर ले जानेवाले इस पावन पर्व पर हर्षोल्लासपूर्वक ज्ञानरूपी दीप जलाकर अपने जीवन को श्रेष्ठ बनाने का प्रयास करें व श्रुतपूजा का लाभ लें, ऐसी भावना के साथ इस अंक में प्रकाशित सामग्री का संकलन करने का प्रयास किया है। यहाँ गुरुवाणी शीर्षक के तहत आचार्यदेव श्री बुद्धिसागरसूरीश्वरजी म.सा. द्वारा लिखित 'विचारी लो तमे केवा' नामक औपदेशिक पद्य प्रकाशित किया जा रहा है, जो हमें आत्मविवेकी बनने की प्रेरणा देता है। हम सुधरेंगे जग सुधरेगा' सूक्ति यहाँ चरितार्थ प्रतीत होती है और यही 'असतो मा सद गमय, तमसो मा ज्योतिर्गमय' है। द्वितीय लेख राष्ट्रसंत आचार्य भगवंत श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी म.सा. के प्रवचनांशों की पुस्तक 'Beyond Doubt' से क्रमबद्ध श्रेणी के तहत संकलित किया गया है। ___ अप्रकाशित कृति प्रकाशन के तहत प्रस्तुत अंक में श्री अमृतविजयकृत 'श्रीमहावीर स्वामीनो सलोको' नामक प्राचीन कृति प्रकाशित की जा रही है जो मारुंगुर्जर भाषा में निबद्ध है । १८वीं शताब्दी में रचित इस पद्यबद्ध कृति का संपादन 'जैन ग्रन्थागार-मोरबी' गुजरात से प्राप्त प्राचीन देवनागरी लिपिबद्ध हस्तप्रत के आधार पर प.पू. मुनिश्री प्रियंकरप्रभविजयजी म.सा. ने किया है।
इसके साथ ही ज्ञानपञ्चमी पर्व के उपलक्ष्य में श्रुत आराधनार्थ 'शारदाष्टक प्रकाशित किया जा रहा है जिसकी रचना आचार्य श्री कैलाससागरसरि ज्ञानमंदिर, कोबा में कार्यरत शारदा उपासक पं.श्री मञ्जुनाथ भट्टजी ने की है।
'आचार्य श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर में सूचना शोधपद्धति एक परिचय' लेख के तहत हमारे इस ग्रन्थागार में विद्यमान शोधसामग्री वाचकों के लिए कम से कम समय में उपलब्ध कराने हेतु प्रयुक्त संगणकीय प्रक्रिया का परिचय दिया गया है। जिसके माध्यम से हम अपने वाचकों को आवश्यक सामग्री यथाशीघ्र उपलब्ध करा पाते हैं। आशा है कि वाचक गण संस्था में उपलब्ध सूचनाओं के महासागर में से अपेक्षित सूचनाएँ सटीक रूप से किस-किस प्रकार से प्राप्त की जा सकती हैं इससे अवगत हो कर उसका फायदा उठा पाएँगे। यह लेख आगामी अंकों में भी एक श्रेणी के तहत क्रमबद्ध प्रकाशित किया जायेगा। ___ आशा है इस अंक में संकलित सामग्री द्वारा हमारे वाचक लाभान्वित होंगे व अपने महत्त्वपूर्ण सुझावों से अवगत कराने की कृपा करेंगे।
For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गुरुवाणी
आचार्य श्री बुद्धिसागरसूरिजी વિચારી લો સ્વયં કેવા
(કવ્વાલ) કોઈ પણ દિશાના કોઈ પણ વિષયના વિકાસમાં સર્વ પ્રથમ પગથીયું છે સ્વયંનો સુધાર. સ્વયેના સુધાર વિના કંઈ જ શક્ય નથી. જાતને જાણ્યા, ઉજાળ્યા વિના કરવામાં આવેલ કાર્યનું વજન અને અર્થ પ્રાયઃ કંઈ જ રહેતો નથી હોતો.
શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે “અપ્પહિય કાયવૂ”, બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં પણ આવે છે “અપ્પો દીવો ભવ”, એક બહુ જ પ્રસિદ્ધ કડી છે તેમાં પણ ગવાયું છે કે “આતમાને ઓળખ્યા વિના રે ભવના ફેરા નહીં રે ટળે રે લોલ”
યોગનિષ્ઠ આચાર્ય ભગવંત શ્રીબુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ પણ પોતાના પ્રસ્તુત કાવ્યમાં આગળ વધીને કંઈક એવું જ કહેવા માંગે છે. આ રચનાની એક-એક કડી જીવને ઝંકર્યા વિના રહેતી નથી. આપણે કેવા છીએ તેનું હુબહુ ચિત્ર એક દર્પણની માફક કરાવી દે છે.
પ્રત્યેક ગાથામાં પ્રથમ ત્રણ પદોમાં આપણે શું કરીએ છીએ તેનું વિવરણ આવે છે અને પછી દરેક ગાથાના અંતે આવારનવાર આવતું ધ્રુવપદ જડબેસલાક ટકોરાની જેમ સાદ દેતું રહે છે કે “વિચારી લ્યો સ્વયં કેવા” આગળના ત્રણ પદો સાથે ચોથું આવતું ધ્રુવપદ એકબીજા સાથે ભાવ, તાલ અને અર્થનો એવો તો સમન્વય સાધે છે કે આ કાવ્ય વારંવાર ગાયા કરવાનું મન થયા કરે.
૨૧ ગાથાની આ કૃતિ એક વખત વાંચવા માત્ર થી ગમે તેવા વિષય-કષાય અને પ્રમાદાદિમાં પડેલા ભારેકર્મી જીવને પણ એકવાર તો વિચાર કરતો કરી જ દે તેવું છે. તો ચાલો આપણે પણ એનો રસાસ્વાદ માણીએ
For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
SHRUTSAGAR
www.kobatirth.org
5
કવ્વાલિ
ખરીદી સમ ધરો પ્રેમ, ખરો શો પ્રેમ સમજો ના; ભમાવો ચિત્ત ક્ષણ ક્ષણમાં, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
કરો નહિ ત્યાગ વા દાનજ, ભમો છો ભૂતની પેઠે; કરો ઈચ્છા ગમે તેવી, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
ધરો છો સ્વાર્થ સંબંધો, નથી કહેણી સમી રહેણી; ગુણો છોડી ગ્રહો દોષો, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
શરીરે ત્યાગીનો વેષજ, હૃદયમાં રાગની વૃત્તિ; બહિર્ અન્તર પડે ભેદજ, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
કરો અજ્ઞાનથી ઉંધુ, બનાવો શત્રુઓ હાથે; કરો નિન્દા ગમે તેની, વિચારી લો સ્વયં કેવા. મફતનો માલ ખાઇને, કરો ઉપકાર નહિ કિંચિત્; રજો ગુણમાં રહો રાચી, વિચારી લો સ્વયં કેવા. કરો તે કીર્તિ આશાએ, વિષય હોળી બળે મનમાં; અદેખાઇ હૃદયમાં બહુ, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
અવરની ઉન્નતિ દેખી, ભભુકે આંખમાં અગ્નિ; કરો છો કાર્ય દુર્જનનાં, વિચારી લો સ્વયં કેવા. કરો વિશ્વાસીનો ઘાતજ, કરો છો મિત્રનો દ્રોહજ; સરલને છેતરો છો બહુ, વિચારી સો સ્વયં કેવા.
અભિમાનજ કરો મિથ્યા, વિચારો શેખશલ્લીવત્; હઠીલાઇ ધરો ગાંડી, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
અમારૂં સર્વ છે સારૂં, અવરનું સર્વ છે ખોટું; કદાગ્રહ ચિત્તમાં ભારે, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
November-2015
11911
મારા
11311
૪
114411
યાદા
11911
!!
ધાણા
119011
।।૧૧।।
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नवम्बर-२०१५
૧૨ા
I૧૩
૧૪
૧પા
TI૧૬ll
श्रुतसागर
નથી આચારમાં ઉત્તમ, જરા ના ધર્મની પરવા; કરો છો ચિત્તમાં આવ્યું, વિચારી લો સ્વયં કેવા. બની ઉદ્ધત કરો ભૂંડું, અવિચારી અનાચારી; ગુરૂઓની કરી નિન્દા, વિચારી લો સ્વયં કેવા. ગુણો લેવા નથી ઇચ્છા, નથી વાચન સુશાસ્ત્રોનું; સુણે નહિ સત્તની વાણી, વિચારી લો સ્વયં કેવા. સમય ગાળો નિરર્થક બહુ, સ્વપરની ઉન્નતિ ના કંઈ; નથી પરમાર્થની વૃત્તિ, વિચારી લો સ્વયં કેવા. નથી શ્રદ્ધા ગુરૂની ચિત્ત, કર્યો ઉપકાર વાણીમાં, કરો ઉપકારપર અપકાર, વિચારી લો સ્વયં કેવા. બનીને સ્વાર્થનાં ગીધો, અવરનાં ચિત્ત ચૂસો છો; અવરને આળ ઘો કૂડાં, વિચારી લે સ્વયં કેવા. ધરી કેદારનું કંકણ, બિલાડીસમ કરો ભક્તિ; હૃદયમાં દોષની પોઠી, વિચારી લો સ્વયં કેવા. ઉપરથી ધર્મીનો ડોળજ, ગયા ના દોષ અત્તરના, ગમે તેવું ધરાવો નામ, વિચારી લો સ્વયં કેવા. ફસાશે ફન્દમાં અજ્ઞો, જણાશે અન્તમાં સાચું; કરો છો પુણ્ય કે પાપજ, વિચારી લો સ્વયં કેવા. કરો તે ચિત્તથી ના ગુપ્ત, વિચારો તે સ્વયં જાણો, બુદધ્યબ્ધિ” સત્ય દૃષ્ટિથી, વિચારી લો સ્વયં કેવા.
|| ૐશાન્તિઃ ૩
11શા
TI૧૮
|૧૯ો
૨૦ાા
૨૧
For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Beyond Doubt
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Padmasagarsuri
In the Vedas at one place it is said “विज्ञानघन एवैतेभ्यो भूतेभ्यः समुत्थाय । aidong fazrufa, a deu-eznsfta ||”
and you have interpreted the above as follows "Vijnanaghana" i.e. the soul comes into existence when the five elements (Pancha Mahabhuta's) namely Earth, Water, Fire, Air and Space come together and when they are destroyed the soul also ceases to exist. After death there is no such thing as soul or jiva. It is only on this basis you have concluded that there is no independent existence of Atman. As there are bubbles in water and there is intoxicating power in wine so also with the combination of the above mentioned five elements, Atman is born and when they split nothing exists. But at the same time in another context in the Vedas it has also been said:
"स वै अयमात्मा ज्ञानमयो मनोमयो वाङ्मयश्चक्षुर्मय आकाशमयो वायुमयस्तेजोमय आपोमयः पृथ्वीमयः क्रोधमयोऽक्रोधमयो हर्षमयश्शोकमयो, धर्ममयोऽधर्ममयः ॥
"Atman is attributed with the experiences of joy and sorrow as well as having its own existence. Such contradictory statements are the base of the doubt aroused in your mind".
Indrabhuti was very much astonished by the revealation of his doubt but at the same time his ego got a big blow as his short comings would now be the talk of the town.
For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रुतसागर
नवम्बर २०१५
Somehow he consoled himself and thought, "While studying the Vedas, He also must have developed the same doubt which I have. Hence I shall not accept his greatness until and unless he is able to clear my doubt". As it is said. ““यस्याग्रे न गलति संशयः समूलो ।
art
facft qfosalfmèfà ||
8
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
We cannot call him a Pandit i.e. Scholar who is unable to clarify our doubts completely. Indrabhuti said to Lord Mahavira, "Yes I have this doubt regarding the existence of soul, as you have told. How will you clear my doubt? Do have you any answer? If so answer and I will agree that you are an omniscient, not otherwise".
Lord Mahavira said to him very politely, anybody possessing Omniscience, does not depend upon some body's recognition. One does not cease to be an omniscient if some one does not accept it. So recognition is not essential, but what is essential is the knowledge of it. The Vedic statements are correct but you are unable to interpret them rightly and grasp the correct meaning. The exact interpretation and the correct
meaning of the Vedic statements are as follows:
“विज्ञानघन इति कोऽर्थः ? विज्ञानघनो ज्ञानदर्शनोपयोत्मकं विज्ञानम् । तन्मयत्वादात्मापि विज्ञानघनः, प्रतिप्रदेशं अनन्तज्ञानं पर्यायात्मकत्वात् ॥ "VIGNANGHAN" is to be understood as utilitarian philosophical knowledge which the soul possesses with the attribute mentioned above 'VIGNANGHAN'.
For Private and Personal Use Only
(Countinue...)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री महावीरस्वामीनोसलोको
मुनि प्रियंकर प्रभ विजय* सलोको एटले कडीबद्ध विगत। अने ते प्रायः सर्वने पोत-पोताना कंठमा सहजताथी गावा तेमज सहजताथी समजवान अद्वितीय साधन होवाथी जैनजैनेतरादि अनेक संप्रदायोमा आनो प्रचुर उपयोग पूर्वकालमां थयेलो छे, अने ते कालमां भाट-चारणादि सलोकोना माध्यमथी भवाइ विगेरे करवा द्वारा लोकोना मनोरंजननी साथे-साथे जीवनमा धर्मने केवी रीते वणवो ते खुब ज सरळताथी लोकोनी सामे रजू करता हता.
वर्तमानकालमां लोको पोतानी भाषाने, पोताना धर्मने, पोताना संस्कारोने, पोताना कर्तव्योने, पोताना परिधानोने, संबंधोने ज्यारे भूलवा लाग्या छे त्यारे आवा अद्भुत सलोकाओ तेनी भाषाने, तेना धर्मने, तेना संस्कारोने, तेना कर्तव्योने, तेना परिधानोने, अने तेना संबंधोने जागृत करे छे.
जेम रामायण अने महाभारतमां, जीवन केम जीवq?, जीवनमां कोनी साथे केम रहे?, जीवनमां कोर्नु केटलुं महत्व छे?, जीवनमां नाना अने मोटा माणसोनी साथे केवो वर्ताव राखवो? विगेरे विगेरे अनेक पासाओनो विचार छे.
तेम प्रभु महावीरना आ सलोकामां पण शुं करवू?, शुं न करवु?, केम जीव?, के, जीववु?, केवी रीते जीवQ?, केवो व्यवहार करवो? विगेरे विगेरे खुब सरळ अने बालभोग्य भाषामां बतावेल छे.
सम्यक्त्व प्राप्ति पूर्वना भवो एकडा वगरना मींडानी जेम व्यर्थ होवाथी तेनी गणतरी करवामां आवती नथी. सम्यक्त्व पाम्या पछी ज भवोनी गणतरी चालु थाय छे. प्रभुवीरनी मोक्षमार्गनी सफर पण नयसारना भवथी शरु थई अने श्री वर्धमानस्वामीना भवमां पूरी थई. कारतक वद अमावस्यानी रात्रिना द्वितीय प्रहरनी चरमक्षणो प्रभुवीरनी संसारनी समाप्तिनी परम क्षणो हती. ए सम्यक्त्वथी मोक्षमार्गनी सफरनी प्रत्येक पळोने बने एटलं संक्षिप्तमां आ 'सलोको'मां वर्णव्यु छे.
कृति परिचय :- आ कृति १३१ कवितानी कडीओ द्वारा गुंथायेली छे.
For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रुतसागर
10
नवम्बर २०१५
चार ढालमा १३१ गाथा चोपाइ बंधमां रचेली छे. प्रथम ढालमां ३५ गाथा, द्वितीय ढालमा २७ गाथा, तृतीय ढालमा ३७ गाथा, चतुर्थ ढालमा ३२ गाथा छे. प्रस्तुत कृतिमा कविए पोतानी कवित्वशक्तिने निखार आप्यो छे. परिणामे कृतिनी उपादेयता ओर वधी जाय छे.
द्वितीय अधिकारनी २३मी गाथामां परमात्माना दीक्षानो आचार जणाववा लोकांतिक देवनो उल्लेख नथी थयो. परंतु आकासमांथी देववाणी थाय छे.
पर्युषणमां पण २७ भवनुं स्तवन अथवा पंच कल्याणकना स्तवननी जेम बोलीए तो आनंद विशेष आवशे.
कर्ता परिचय :- तपागच्छनायक श्री विजयप्रभसूरिना शिष्य पू. पुण्यविजयजी महाराजना शिष्य पू. गुरु रंगविजयजी ने वंदन कर्या छे, त्यार पछी कविजननी दातारूप श्री सरस्वतीदेवीनं स्मरण करीने चोवीसमां तीर्थंकर, त्रिशलानंदन श्री महावीरस्वामी परमात्मानी स्तुति करवा रूप आ सलोकोनी रचना पू. अमृतविजयजी महाराजे करेल छे.
रचना स्थळ अने समय :- १३१ कविता द्वारा एक अद्भुत, अनुपम अने अद्वितीय सलोको, पूज्यश्रीए राजनगर (हाल - अमदावाद) मां संवत् १८०१ ना पोषवदि चोथना मंगलदिवसे रच्यो छे. श्री कल्पसूत्रमां आवतुं गद्य रूप श्री वीर चरित्र आसलोकोमां पद्य रूपे लागे छे.
प्रतनी झेरोक्ष पू. मुनिश्री जिनभद्रविजयजी म. सा. ए श्री अमृतविजयजी जैन लायब्रेरी - मोरबीमांथी मेळवीने लिप्यंतर करवा माटे आपी ते बदल तेओनो हुं ऋणी छु.
* श्री केशरसूरि समुदायवर्ति श्री हेमशिशु विज्ञानचरणरज मुनि प्रियंकर प्रभ विजय नूतन उपाश्रय, साबरमती, आसो सुदी, अष्टमी, २०७१ प. पू. आ. श्री प्रभवचन्द्रसूरि स्वर्गतिथि
For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री महावीरस्वामीनोसलोको
॥१॥
॥१॥
॥२॥
॥ श्री गोडी पार्श्वनाथाय नमः ॥ ॥ अथ सिल्लोको लिखिइं छइं ॥
॥दोहरो॥ प्रणमुं श्री महावीर चरण, गौतमादि गणधार। वली निजगुरु पदकज नमुंग्यांन दृष्टि दातार
॥अथ चालि सिलोकानी॥ प्रणमुं सरसति अमृतवाणी, कविजन दाता त्रिभुवन जांणी। चोवीसमो जिनवर श्री माहावीर, कहेंस्युं सिलोको तेहनो धरि धीर नयसार आदि, वीर पर्यंत, मोक्ष पहुंता कर्म करी अंत। च्यार अधिकारें कहु विचारी, प्रवचन केरी वाणी संभारी माहाविदेह पश्चिम मांहिं, नयसार-नामा ग्रामाधिप त्यांहिं। राजा अदेसिं वनमां परवरीओ, काष्ट लेवाने तेह संचरिओ मारगभ्रष्ट मुनि तिहां एक, देखी नयसार धरि विवेक। दान सुपात्र विपुल तिहां दिधो, देखाडे मारग जेह प्रसिद्धो उपदेश देई समकित आपें, साधुजी जेहथी दुरगति कापे। नवकार अंते समरतो हेव, आयु-पल्योपम सौधर्मे देव भरतचक्रीनो पुत्र उदार, तिहाथी चवीने हुओ सुखकार। वैराग्य पांमी ऋषभजी पासें, संयम लेई योग अभ्यासे अधित-एकादश-अंग सुजाण, ग्रीषम तापिं पीड्यो धिखाणि । चिंते संयमनो भार छै मोटो, तेह निरवेंहवा हूं तो छू छोटो इम चिंतिने अभिनव वेष, कीधो त्रिदंडी वेष विशेष । ऋषभ विचरता वनिताई आवें, चक्री आदें सहु हर्षि वधावे
॥३॥
॥४॥
॥५॥
॥६॥
॥७॥
॥८॥
For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रुतसागर
12
पूछें भरत को स्वामी अवदात, भरत मध्यें कोई तुम सरिखो तात । चोवीसीमांहि तीर्थंकर थासें, पुरषदमांथी प्रभुजी प्रकासें
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पुत्र छिं ताहरो मरिचि अभिधांन, इह चोवीसीइं जिन वर्धमांन । मुका राजधांनी प्रीयमीत्र नांम, चक्रीसर थासें ते अभिराम
त्रिपृष्टनांमा इहज भरतें, हरिवर थासें तेह सुणंतिं । आवि मरिचि नई नमी कहें राय, लाभ जे मोटा तुज वसु थाय भाविजिन बांदि नगर संचरिओ, कुलमदस्युं तव मरिचि परवरियो । मदनां जोराथी नीचकुले भलीयो, अन्यदा कपिल तेहनें मिलयो ‘इत्थं इहयंपि’ वचन ओचरियो, सागर कोडाकोडि भव अनुसरियो । पूर्व चोरासी लख आयु पाली, बह्मलोकें दश सागर, शालि
नवम्बर २०१५
असितिलखपूर्व कोल्लाक विप्र, पुष्फलख बिहोतेर पूर्व्वायुविप्र । पालि, सौधर्मे देव ते थाय, आगलि सुणयो जेह कहिंवाय
षष्टिलख पूरव अग्निद्योत नाम, इशांते सूर ते हुओ शुभ ठांम । मंदर सन्निवेश पंचावन लाख, पूव्वार्यु अग्निभूत ब्राह्मण भाख चीजें कल्पें सुर, चिउंआलीसलक्ष, आयु भारद्वाज विप्र सुदक्ष । र महेंद्र देवता थाय, केतलोकाल विचमांहिं जाय
राजग्रहि नगरि लाख चोत्रीस, पुरव आयु थावर जगीस । त्रिदंडी वेश सातभव सेव, ब्रह्मदेवलोकें मध्यस्थिति देव कोटिवर्षायु विश्वभूतिनाथ, युवराज पुत्र थयो ते जांम । संभूतमुनि पासें चारित्र, वरसहजार तपसु पवित्र बहु बल होयो एहवुं नीआंण, करी सातमें सुरलोक ठाण । सत्तरमई भवें देवता हुओ, हवें जे आगलि थायें ते जूओ तिहांथी मरिनें हरिवर थाय, त्रिपृष्ट नांमा जे जग गाय । पाप बहुलां तिणिं भवे कीध, सातमी नरके अवतार लीध चवी नरकथी वनमृगराय, नरकिं वली चौथी बहुभव थाय । मानवभव चोरासीलाख आय, प्रीयमीत्रनांमा चक्रीसर थाय
For Private and Personal Use Only
11811
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
।।१४।।
॥१५॥
॥१६॥
॥१७॥
118211
॥१९॥
॥२०॥
॥२१॥
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
SHRUTSAGAR
13
पोटिलाचारय पासें ते दिक्षा, लेई आराधेइं दुगविध शिक्षा । कोटिवरसनो पाली पर्याय, शुक्रदेवलोकें देव ते थाय पच्चीसमि भविं इहज भरतें, छत्रिकानगरी जितशत्रुवर तिं । भद्रानी कुखें पच्चीस लक्ष, नंदननांमा पुत्र सुदक्ष
पोटिलाचारय पासें चारित्र, लेई आराधें पुन्य पवित्र । मासखमणथी थानक वीस, आराधें तीर्थंकर नांम जगीस
नीकाचीत बांधी पर्याय पाली, लाख वरसनो भव अजुआली । सागर वीस स्थिति प्रसीद्ध, पामी पुप्फोत्तर देवनी ऋद्धि
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गांम माहणकुंड ऋषभदत, माहणी देवानंदा विदित । नीचगोतरथी उदरें अवतरीया, केतलें काले हरीइं मनि धरिया आलोची इंद्रि हरिणेगमेष, बोलाव्यो आविं हरख विशेष । हाथ जोडिने नमी हरिपाय, बोल्यो स्यो स्यामि करो पसाय
जागी सुपननो करे विचार, सेजथी उठें हरख अपार । जई सिद्धारथराय विनवीयो, राजाई सुपन अर्थ चिंतवीयो
सुरपति बोलिं, सांभलि सुजाण, माहण कुले जिन वर्धमान । तिहांथी लेई नई ख्यत्रियकुंडगांम, त्रिशलानि कुखि मुंको अभिराम आगिनाकारी तिहांथी ते चलीयो, कार्य करीनें वेगो ते वलीयो । तिणिकाले तिहां त्रिशलामात, चउदश सुपन देखइं विख्यात
मीठी वाण बोल्या माहाराज, अम कुलदीवो जग सीरताज । एहवो पुत्र अनोपम थासें, प्रभातें सुपन पाठक प्रकासें
November-2015
चोवीशमो जिनवर तुम कुल उपन्न, राजा सुणीनें हर्ष्या निज मन्न । माता त्रिशला हवें गर्भ प्रतिपालें, टाढा उन्हादिक आहारनिं टालें
For Private and Personal Use Only
थीर रह्या माता अनुकंपा आंणी, ज्ञानथी मातादिक दुख जांणी । गर्भथी हाल्या हर्ष अपार, आगलि सुणयो जन्माधिकार
॥२२॥
॥२३॥
||२४||
॥२५॥
॥२६॥
॥२७॥
॥२८॥
॥२९॥
॥३०॥
॥३१॥
॥३२॥
॥३३॥
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
श्रुतसागर
www.kobatirth.org
14
॥ दोहरो ॥
भववीस सात रसाल, सुदि आषाढ छठ्ठि च्यवन । जन्म क्रीडा नीसाल, पाणीग्रहण दिक्षा कथन
॥ ३४ ॥ सर्वगाथा - ३५ ॥
इति श्री महावीर पुरुषोतम स्तवनारुप लोकभाषया सिल्लोके सप्तविंशति भव चवन कल्यांणक वर्णनो नाम प्रथम अधिकार समाप्त ॥ १ ॥
श्री शारदाय नमः
श्री वीर प्रणमी आगलि अधिकार, कहुं ते भावे सुणयो नरनारि । चैतरसुदि तेरस त्रिण जगनाथ, जनम्या जयकारी शिवपुर साथ छपन्न दिशा कुमरी तव आवें, जन्म महोच्छव करें मन भावें । शक्र सिंहासन एवें चलियो, अवधि स्युं जोई हर्षमां भलियो
हरिणेगमेषी तेडी कहें देव, जावं छे करवा वीरनी सेव । घंटा सुघोषा योजन प्रमाण, ताडें त्रिणवार करवा सुर जांण लाखयोजननुं पालक विमांन, रचिउं रडिआलु शोभा असमांन । बहु हर्ष इंद्र आवे, सुरवृंद साथें अधिक सोहावें
प्रदक्षिण देई जिन जननी पाय, नमी कहें माता हुं सुरराय । जन्म महोच्छव तुज सुत केरो, मेरुगिरि शृंगे करस्युं भलेरो करि प्रतिबिंब जिनवर केरुं, मातानें पासें मुकें भलेरुं । कर संपूटमांहि तीर्थंकर लेई, पंचरूप कीधां उपयोग देई नाटिक करंतां हर्ष धरंतां, मेरुगिरि शृंगिं सुरपति पहुता । दश वैमानिक भवनपति वीस, ज्योतिषि दुर्गा व्यंतर बत्रीस
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चउसट्ठि इंद्र मिलीया सनूरा, मांहोमांहिं ते हर्षस्युं पूरा । बावनाचंदन फूल चंगेरी, पूजा सामग्री आणि भलेरी
पणवीस ज्योयण तुंग विराजे, बार योयणनो विस्तार छाजें । एक योयणनुं नालुंडं सार, सट्ठि लख इग कोडि अट्ठ प्रकार
For Private and Personal Use Only
नवम्बर २०१५
॥१॥
॥२॥
॥३॥
11811
11411
॥६॥
11611
॥८॥
11811
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
15
November-2015
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
॥१४॥
SHRUTSAGAR सूरपति चिंतई नीर अथाह, वीर लघु किम सहस्य प्रवाह । वांम अंगुठे वीरें गिरि चाप्यो, सूरगिरि हो सुरवृंद कांप्यो वज्रीइं जांण्यो वीर विरतंत, न लह्यो भिं मूढे बल अरिहंत। नाथ खमावी करें अभिषेक, बहुविध पूजा करीने छेक मातानी पासें मुंक्या जगनाथ, अनुक्रमि ऊग्यो जव दिननाथ । राजानें आपें दासी वधाई, राजा करें उत्सव हर्ष सवाई करी उत्सवनें दीधं अभिधान, गुणनिप्पन्न श्री वर्धमांन । नंदनवन जिम सुदु अंकुर, दिन दिन वाधिं तेज सनूर सहस अधिक अड लक्षण सोहें, रुप अनोपम सुर वधू मोहें। जीत्यो मुखें चंद्र कंचनवरण, गजगति चालें कज-सम-चरण अधर अरुण जिम सोहें प्रवलां, चंद गो सम सित दंत रसाला। केशरीलंक नाभि गंभीर, हृदय विपुलनिं सुगंधि गीर सहचर परवरीयो पुर बाहिर आवें, आमल क्रीडा तिहां सोहावें। मायि मिथ्याति जित्यो सूर धीर, वज्रीइं दीधुं नाम माहावीर आठ वरसनां थया जिनराज, भणवाने मुंके मातपिता य। चलित सिंहासन अवधिई स्युं जोई, सुरपति आवें द्विजरुपें सोई पंडितनां सांसा टाल्या तिहां सर्व, निजमंदिर पहुता वीर निगर्व । अनुक्रमि प्रभुजी यौवन पावें, रतिपति अधिकरुप सोहावें राय समरवीर पुत्री रुप धांम, चंपकवरणी यशोदा नाम । परणावें सिद्धारथ राजा मनरागें, सुख संसारिक विलसें मन भागि वरस अठावीस जाई तेणि वारि, मातपिता लहें सुर अवतार । पूण्ण प्रतिज्ञा दिक्षा अभिप्राय, नंदिवर्धननें कहइं जिनराय कहे नंदिवर्धन सुणि वर्धमान, मातपितानु दुःख असमांन । मातापितानां अनेक संबंध, कहो कुंण साथि करिइं प्रतिबंध
॥१५॥
॥१६॥
॥१७॥
॥१८॥
॥१९॥
॥२०॥
॥२१॥
For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रुतसागर
16
एह जांणउं हुं हुं पणि भाई, तुझ विरह मुझ पीडें दुखदाई। भाईनें वचनें बे वरस झाजां, रह्या गृहवासें छोडी गीत वाजां अवि आकासें कहें सूरवांणी, मोहदल भाजो जगगुरुनांणी । तीर्थ वरतावो त्रिभुवननाथ, जेहथी चालें शिवपुर साथ
दान देवानो जेह आचार, वरह वर करें घोषणासार । त्रिण अठ्यासि कोडिनुमांन, ऐंसी लख उपरि संवत्सरी दांन
देई निज हाथिं दारिद्र कापें, सुरद्रुम केरे शोभा उथापें । राज्य ऋद्धि सवि छोडी परिवार, बेंठा शिबकाई हर्ष अपार
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सिद्धारथ वनमां वृक्ष अशोक, मागसिर वदि दशमें सुर-नर थोक । संयम साथिं मनपज्जवनांण, आगलि सुणयो विहार मंडांण
॥ दोहरो ॥
नाथ थया षटकायना, त्यजी सावद्य व्यापार । विहार केवलज्ञानं छें, हवें सुणयो अधिकार
प्रणमी महावीर विहार मंडाण, कहुं आगलि ते सुणो सुजांण । परिवार पूछी कुमारगांम, आव्या प्रभु मुहुरत दीवस जांम
वृषभ भलावी गोवाल जाय, आव्यो न दीठा आकुल थाय । गोपव्यां जांणी करें उपसर्ग, वज्रीइं वार्यो आवी ते गर्ग
वज्र तव विनवे त्रिभुवन इश, उपसर्ग मोटा बार वरीस । रहुं तुम पासें तेह निवारुं, जगगुरु बोल्या ए तो न सारं
थयुं न था थातुं पणि नथी, अरिहानें केवलग्यांन साहायथी । मसिआई व्यंतर सिद्धारथ नांम, मुकिनें इंद्र त्रिदिवि जगां
For Private and Personal Use Only
नवम्बर २०१५
॥२२॥
॥२३॥
इति श्री माहावीर पुरुषोतम स्तवनारुप लोकभाषया सिल्लोके जन्मकल्याणक जन्मोत्सव आंमलक्रीडा लेखशाला पाणीग्रहण दीक्षा वर्णनो नांम द्वितीयोधिकार समाप्त ॥ २॥
॥२४॥
॥२५॥
॥२६॥
॥२७॥
11211
॥२॥
॥३॥
11811
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
SHRUTSAGAR
17
बहुल विप्रनें घरि प्रभु जायें, छठ्ठनुं पारणुं परमान्निं (थी) थाय ।
पंच दिव्य सुरिं परगट कीधा, तेहथी मनोरथ तेहना सिद्धा नारं संताप्यो ब्राह्मण आवें, निज दुख वितक कहें सभावें । दांन संवत्सरी वरसी जगनाथ, सुरपति सरिखा कीधा अनाथ पुष्कल जलधारा मही सवि पूरी, तोहें पणि तुंबी रही अधुरी । तेहनें पुरवा कहो स्यो प्रयास, थायें जगनायक पूरो मुझ आस दीन जांणिने वस्त्रार्द्ध आयें, दयानिधि तस दारिद्र कापें । वस्त्रा वलग्युं कंटाले वृक्ष, लेई वली चाल्यो विप्र प्रत्यक्ष संवत्सर साधिक वस्त्रना धारी, वलति अचेलक वस्त्र निवारी । दूइजंत तापस आश्रमिं आवें, पूर्व परिचयथी अधिक मन भावें विचरी चोमासु तिहां पधार्या, अप्रीति जांणी तिहांथी सधार्या । अभिग्रह ग्रहीनिं अस्थिक ग्रांम, आव्या शूलपाणी यक्ष आश्राम
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हस्ति पिशाच सर्पनां रूप, करि उपसर्ग कीधा विरुप । शिर', कान' नाक' चक्षु ने दंत', पिठ े नख वेयणें न चाल्या भदंत .
४
शूलपाणी तिहां प्रतिबोध पावें, मोराक सन्निवेशें प्रभु आवे । आछंदक तापस तिहां घरबारी, रुठो सिद्धारथ ईजत उतारी
अप्रीति जांणी कर्यो विहार, आवे श्वेतंबीइं जगत आधार । कनकखल तापस आश्रमिं जाय, चंडकोसीयो जिहां अहिराय
चंडकोसिओ देखी जिनराय, विषजाला मुंकें दुरित न थाय ! क्रोध धरीनें डसीयो प्रभुचरण, रुधिर देखीनें चिंतें स्यों वरण वीरप्रभु बोल्या रेरे अबुझ, चंडकोसिआ बुज्झह बुज्झ । जात संभारी अणसण कीधुं, सर्ग सहसार वेगें तिणिं लीधुं
गंगा उतरतां सीहनो जीव, देव उपसर्ग करिं अतीव । कंबल-संबल निवारि तेह, नागकुंमार देवता जेह
For Private and Personal Use Only
November-2015
॥५॥
॥६॥
॥७॥
॥८॥
11811
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
।।१४।।
॥१५॥
॥१६॥
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
18
॥१७॥
॥१८॥
॥१९॥
॥२०॥
श्रुतसागर
नवम्बर-२०१५ राजगृहि नगरी तंतुवायशाल, रह्या प्रभु तिहां तप उजमाल । मासखमण पारणुं जेह, श्रेष्ठि विजय घरि कीधु प्रभु तेह गोशालो मिलीयो राजगृह ठांम, पारणुं बीजुं आनंदधाम । सुनंद घरि पारणुं परमान्न, बपहुल द्विज घरि तेहीज अन्न नंद घरिं पारणुं बांभणगांम, तिहां थी प्रभु विचरें गांम आराम । शालिशीर्षि प्रभु प्रतिमा उद्यान, तिहाथी वीर पाम्या लोकावधिनांण ॥१९|| देश अनार्य बहु म्लेच्छ जिहां, कर्मखय करवा विचरें वीर तिहां। विचरी पेढालोद्यांने प्रभु आव्या, एकरात्रिनी प्रतिमा सोहाव्या इंद्र कहें वीर धीरता जेहवें, देव अभव्य संगम तेहवें। बोल्यो चलावू तेह प्रत्यक्ष, करी प्रतिज्ञा आव्यो समक्ष
॥२१॥ प्रथम धूलि वृष्टि कीधी अतोल', पिपीलीका डंसा३ धीमेलि नोल। विछी अहि मुषक हस्ती हस्तीनी पिशाचरुपनि थाय वाघनी" ॥२२।। सिद्धारथ त्रिशला करुणा विलापी पगविचिं वह्नि जालें बहुपापी"। शकुनी खरवायुं कलकलीवात सहसभारने चक्रिं अघात दिवस विकुर्वि कहें तुमे उठो, स्त्री नो परिसह करें ते रुठो। उपसर्ग वीस रयणीमां थाय, षटमास सुधी आहार अंतराय
॥२४॥ भ्रष्ट प्रतिज्ञा मुख करी शांम, देवलोकमांहिं जाये ते जाम। हरिइं ते काढ्यो मेरुगिरि आवें, आशातन केरां फल बहु पावें पोशवदि पडविं अवसर जोई, आव्या कोशंबीइं जगगुरु सोई। अभिग्रह ग्रहीनें घरघरि फिरता, नंदा मृगावती आरति करतां अभिग्रह पूरवा शतानीकराय, करें भगतिथी विपुल उपाय। चंदनबाला घरिं प्रभु जाई, षटमासी तपनुं पारणुं थाई
॥२०॥ छम्माणि मांसि वीर प्रभु आवें, प्रतिमा रह्या तिहां वृषभ भलावें। आवि गोवाल पुछे अहो देव, वृषभ किहां हाल्या कहो मुज हेव
॥२३॥
॥२५॥
॥२६॥
॥२८|
For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
SHRUTSAGAR
प्रभुजी न बोल्या, पापि तहां रुठ, कानमां खीला घाल्या तिणिं दुठ । त्रिपृष्ट हरिना भवनुं जे कर्म, उदयें इहां आव्युं जांणो ए मर्म
19
खरक सिद्धारथ पहुता ते सर्ग, सह्या ए वीरे उपसर्ग - वर्ग । कर्म खपेवा तप कर्यो जेह, कहुं विगतिथी सुणों हवे तेह
मध्यम अपापा सिद्धारथ गेहे, आव्या तिहां दिठा सशल्य देहिं । आवेंतिणिं वनमां वैद्य वणिक, कांनथी खीला काढ्या तहकीक
बि दोढमासी मासी तप बार, बिहोत्तेर पासखमण उदार । भद्र माहाभद्र सर्वतोभद्र, प्रतिमा दिन दुग चउ दश करें भद्र
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पूरण छमासी तप एकवार, दिन पांचि न्युन बीजो हितकार । चमासी नवनिं तप बि त्रीमासी, बिं अढीमासीं छ वलि बिंमासी
दुगत गुणती छट्ठ प्रसिद्ध, अट्ठम बार जगगुरु कीध । पारणां त्रिणसें एगुणपंचास, कीधो तप निर्जल जगगुरु खास
बार वरसनें साढा छमास, छद्यस्थ वीचर्या वीर निरास । हवें प्रभु पामें केवलनांण, थिर चित्ते सुणयो तेह सुजांण
निरावरणी था, हणीओ मोह नरेश ।
गणधर संघ ने मोक्षवली, सुणो आगलि सुविसेस
November-2015
भिका गांम ऋजुवालिका तीर, सालरुख हेठलि ध्यानें वडवीर । प्रथम बें पाईया शुक्लध्यांन, वैशाख सुदि दशमें केवलज्ञांन
दोहरो
प्रणमी सर्वज्ञ मोक्षमंडाण, अधिकार चोथो कहुं सुजांण । केवल पांमी अपापा स्वामी, महसेन वनमां आव्या गुणधांमी
For Private and Personal Use Only
सोमिल सदनिं विप्र बहु मिलीया, तेहमां एकादश विद्याना बलिया । चरम शरिरी एकादश तेह, वीरनिं प्रणमी लहिंसिं दुख छेह
113811
॥३०॥
॥३१॥
॥३२॥
113311
113811
॥३७॥
इति श्री माहावीर पुरुषोत्तम स्तवनारुप लोकभाषया सिल्लोके श्री वीरविहार उपसर्ग केवलज्ञानोत्पति वर्णनो नांम तृत्तियोधिकार समाप्त ॥ ३॥
||३५||
॥३६॥
11811
॥२॥
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
20
श्रुतसागर
इंद्रभूत्य' ग्निभूति' वायुभूति, व्यक्त सुधर्मामंडित सुभमति । मौर्यपुत्र निं अकंपीत अचलभ्राता, मेतार्य प्रभास प्रबल
९
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पांच पांचसे पाचनो परिवार, साढा त्रिण त्रिणसें दुगनो उदार । प्रत्येकें त्रिणसेंच्या (नो) जाणुं, शंशय तेहनो आगलि वखाणुं आम' कर्म शरीर तज्जीव', भूत जे जेहवो तेहवो सदीव । , पुन्य परलोक मोक्ष संदेह
६
११
८
१०
संदेही सर्व सर्वज्ञमांनी, वांदवा प्रभुनें आवें विमांनि । यज्ञप्रभावें आव्या सुर एह, चिंतवे एहवें सुर गया तेह द्विज दुख आणि मनमांहिं ताम, सर्वज्ञ बीजो सांभलें जांम । सर्वज्ञ बीजो मुझ थकां थाय, दुश्रवण श्रवणिं किम सोए सोहाय
गौड गुर्जनें मालव तिलिंग, लाटनां पंडित नाठा उंटसिंग । वा दुर्भिक्ष क्षय मुझ नाम, तो हवें एहनो फेडुं हुं ठांम
गाजें तहां खजुओ निं उडुराज, जिहां न पांमिं उदय दिनराज । खरज रसनानी उतारुं आज, इंम चिंति चाल्यो जिम युथराज इंद्रभूति तिहां देखी जगदेव, चिंति ब्रह्मा वा विष्णु माहादेव । चंद्रकलंकी सूर्यातप झाल, मेरु कठिन वा ब्रह्मा कुलाल हेमसिंहासन बिंठा जिनराज, सेवता नाकी देखी द्विजराज | किम रहिंसें माहारु जग जई नाम, चिंते हवें सारो शिव मुज्झ कां किम जाउं पासें बोलीस हवें केम, जाइ प्रभु पासें चिंतवतो इम । सुधासम वाणी वीरिं बोलाव्यो, गौतम! इंद्रभूति ! सुखिं आव्यो नाम छें माहरु त्रिजग विख्यात, जाणें न कोई एहवी सी वात । प्रकासें संशय मुझ मन केरो, तो हुं सर्वज्ञ जांणुं भलेरो
आतम संदेही वीर बोलावें, वेदपद अर्थि प्रतिबोध पावें । छिन्न संदेह पांचसें परिवार, गौतम लही दिक्षा हुओ जयकार अग्निभूति पणि सुणि वेगो आवें, वीर वचनथी प्रतिबोध पावें । समवसरणं द्विज इंम आव्या सर्व, विर वचनथी थया नीगर्व
For Private and Personal Use Only
नवम्बर २०१५
11311
11811
॥५॥
॥६॥
॥७॥
॥८॥
11811
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
॥ १४॥
॥१५॥
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
SHRUTSAGAR
सहसच्यार नें उपरि शत च्यार, प्रतिबोध्या प्रभुइं वांणी गुणसार । संघ चतुर्विध प्रभुजीनो जेह, कहुं आगलि ते सुणयो धरी नेह इंद्रभूत्यादिक चउदहजार, अणगार तेहना रत्नत्रय धार । चंदनबालादिक सहसछत्रीस, साहुणी परिकर जांणो जगीस
21
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इगलख एगुणसहिहजार, शंख प्रमुख श्रावक परिवार । त्रिणलाख उपर सहस अढार, श्राविका सुलसा प्रमुख जयकार चउदशपूर्व्वि त्रणसें संयमीया, तेरशत ओहिनांणि उपशमीया । केवलीशत सात वेउव्वी तेता, पांचशत विपुलमति मनवेता
वादीशतच्यार सिद्धा शतसात, साहुणी शत चउद सिद्धि विख्यात । अणुंतरविमानें आठसें जाणुं, गई ठिइ कल्याण आगलि वखाणुं
परिवार वीरनो जांणो ए संत, लख पांच सहस सत्तावीस हुंत । कर्या चोमासां प्रभु जे ठांम, कहुं हवें आगलि गांमनां नांम
November-2015
अस्थिक एक चंपा पिठचंपा, थई त्रिण वर्षा रह्या अकंपा । वैशालि वाणिज्ज गांमिं थई बार, राजग्रहि चउद वर्षा निर्धार षट महिला भद्रिकादुग विवेक, एक आलंभिका सावत्थी एक । भूमिं एक ह्या प्रभू नांणी, आव्या अपापा अवसर जांणी हस्तपालनी रज्जुसभाई, अंतिम चोमासुं रह्या उच्छाहिं । सोलपोहोरनी देशनासार, प्रभुजीइं दीधी भवि उपगार तीसवरस प्रभु रह्या गृहवास, छद्मस्थ बारसाधिक उल्लास । तीस देसुण केवलीपर्याय, पाली प्रभु बिहोत्तेर वरसनुं आय कार्तिक अमांस दिवालि दिन्न, शैलेशीकरण करी अदिन्न । भवोपग्राहिक कर्म निवारी, मोक्ष पहुता वीर उपगारी
संवत अट्ठरएकिं उल्लास, पोस वदि चोथिं पुगी मन आस । प्रीति धरीनें पूरण कीधो, राजनगर मां मनोरथ सीधो
अनुभव रसमां जे रहें लाल, सुणी प्रभु वांणी थाइं खुशाल । एहवा उत्तम प्रांणीनें हेतें, कीद्धो सिलोको सूत्र संकेति
For Private and Personal Use Only
॥१६॥
॥१७॥
॥१८॥
॥१९॥
112011
॥२१॥
॥२२॥
॥२३॥
॥२४॥
112411
॥२६॥
॥२७॥
॥२८॥
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रुतसागर
22
अलिक एहमां भाख्यं होयें जेह, मिच्छामीदुक्कड (डं) होयो मुझ तेह | लघु दिर्घ अर्थ विपरीत, सोघयो सुद्धि जन धरि प्रीति
तपगच्छनायक विजयप्रभसुरि, जास जस महिमा भूमंडल भूरि । तस सीस पुन्यविजय गुरुराजें, अंगे अनोपम ओपम छाजें
श्री गुरु रंगविजयनो सीस, अमृत इंम दिई आसीस । संघ सकल थाओ कल्यांण, दिन दिन वाधो सुभ मंडाण
॥ दोहरो ॥
भव परमेष्टि जन्म व्रत, नांण मोक्ष ए पंच । कल्याणकिं करी संस्तव्यो, वीर दीओ सुखसंच
धीर-धीरज वनिताइ = विनीतानगरी
वसु-वश - आधीन
आगिनाकारी=आज्ञाकारी
रडिआलुं =रळी आमणुं
विरतंत= वृत्तांत
कज-कमल
गो-किरण
सहचर = मित्र
सांसा= संशय
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कठिन शब्दार्थ
नवम्बर २०१५
॥३२॥
इति श्री माहावीर पुरुषोत्तम स्तवनारुप लोकभाषया सिल्लोके गणधर स्थापन संघ चतुर्विध स्थापना श्री माहावीर मोक्ष कल्याणक वर्णनो नांम चतुर्था अधिकार संपूर्ण ॥४॥ सर्वगाथा १३१ छे श्रीरस्तु
For Private and Personal Use Only
धिखाणि= बुद्धिनिधान
हरिवर = वासुदेव
कोल्लाक= संनिवेस
एहवें = एटलामां
अथाह = अथाक
छेक= कुशल
प्रवलां= प्रवाल, परवाळा
निं= अने
वज्रीइं=इन्द्रे थोक = समूह
॥२९॥
113011
॥३१॥
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
SHRUTSAGAR
November-2015 सधारया नीकली गया
अतोल अतुल्य-अ-तोल आरति-आरत=विनंति निरास उदासीन (आशा रहित) सदीव सदैव
लाल मग्न ता. ताडन करे, वगाडे (ताडयति) ताडयइ ता.) अवदात-अधिकार-वर्णन (कथाघटनापि भाग भगवद् गोमंडल पृ.५८२(२००)
भव
नाम
नयसार
चोसंठ इंद्रो
कलशनुं प्रमाण वैमानिक-दस
पचीस योजन उचुं भवनपति-वीस
बार योजन पहोळु ज्योतिषि-दुग
एक योजन नालचुं व्यंतर-बत्तीस इंद्र-चउसट्ठि
महावीरस्वामी भगवानना २७ भव । स्थळ । आयुष्य । विशेषता पश्चिम महाविदेहमां
सरळस्वभावी, महावप्रविजयमां
विवेकी, जयंती नगरीमां
सम्यग्दर्शननी प्राप्ति, पृथ्वी प्रतिष्ठान
जीवदयार्नु पालन, गाममा
जिनधर्मनो अभ्यास,
मुनिजनोनी भक्ति. सौधर्मदेवलोक |१पल्योपम जिनेश्वरोना पांच
कल्याणकना महोत्सव करवा, मुनिजनोनी उपासना, सिद्धायतनोना निरंतर दर्शन, जिनवाणीनु श्रवण
२
देव
For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रुतसागर
24
नवम्बर-२०१५ | भव | नाम | स्थळ | आयुष्य । विशेषता ३ मरीचि विनितानगरी ८४ लाख पूर्व कुळनो मद कर्यो,
उत्सूल प्ररूपणा, परिव्राजकनो वेष
ग्रहण कर्यो, |४ |देव
ब्रह्मदेवलोक |१० सागरोपम ५ कौशिकब्राह्मण कोल्लाग सन्निवेष ८० लाख पूर्व | वेदार्थना विचारमा
विमलबुद्धि जगतमां प्रसिद्ध यश नाम
कर्मनो उदय. |६ | पुष्पमित्र ब्राह्मण | स्थुणाकगाम |७२ लाख पूर्व कामभोगथी
कंटाळीने परिव्राजक
दीक्षा लीधी. ७ देव
सौधर्मदेवलोक मध्यमस्थिति. ८ अग्निद्योत ब्राह्मण | चैत्यसंनिवेश ६० लाख पूर्व | परिव्राजक दीक्षा
लीधी ९ देव
| ईशानदेवलोक मध्यमस्थिति | | १० | अग्निभूति | मंदिर नामर्नु गाम ५५ लाख पूर्व | परिव्राजक दीक्षा ब्राह्मण
लीधी | ११ | देव
|सनतकुमार मध्यम आयुष्य | १२ | भारद्वाज ब्राह्मण | श्वेतांबिका नगरी ४४ लाख पूर्व परिव्राजक दीक्षा
अने तीव्र बालतप
को. | १३ | देव | माहेंद्र देवलोक ७ सागरोपम
थावर नामे राजगृही | ३४ लाख पूर्व दुःसहतप तप्या छतां ब्राह्मण
| मिथ्यात्वने कारणे
सत्यज्ञान विलुप्त. ब्रह्मदेवलोक मध्यमस्थिती विश्वभूति | राजगृहीनगरी क्रोडवर्ष
| निदानबंध कर्यु। राजकुमार
| निया' कर्यु
For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
SHRUTSAGAR
भव
१७ देव
१९
स्थळ
महाशुक्र देवलोक
१८ त्रिपृष्ठ वासुदेव पोतनपुरनगर
२० सिंह
२१
२२
नाम
२३
नरक (७मी
नरक)
नरक
विमलराजा
नरभव
प्रियमित्र
चक्रवर्ती
२४ देव
२५ नंदनराजकुमार
२६ देव
२७ परमात्मा
महावीर
www.kobatirth.org
अप्रतिष्ठान नरक
| ४थी नरक
स्थानपुर नगर
25
महाविदेह क्षेत्रमां
मूका राजधानी
शुक्रदेवलोक छत्रिकानगरी
प्राणतकल्पमां क्षत्रियकुंड
+
आयुष्य
१७ सागरोपम
उत्कृष्ट स्थिति ८४ लाख वर्ष
३३ सागरोपम
१७ सागरोपम
१ क्रोड वर्ष
८४ लाख
पूर्वधर
१७ सागरोपम
२५ लाख वर्ष
२० सागरोपम
७२ वर्ष
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
November-2015
विशेषता
गाढ कोपथी दुःखना विपाकरूप निबिड
| वेदनीय कर्म बांध्.
हाथीओने विदारतो क्रूर सिंह थयो.
क्षयोपशम भावना योगे छट्ट-अट्टम तप
क.
पोटीलाचार्य पासे
दीक्षा.
तीर्थंकर नामकर्मनुं उपार्जन वीशस्थानक
तप, सविजीव
करू शासनरसीनी
भावना.
पुष्पोत्तर विमान | सिद्धशीला पर बीराजमान
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
॥ मञ्जुनाथभट्टकृत ॥
॥ शारदाष्टकम् ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मूल- वि. मञ्जुनाथ भट्ट
अनुवाद - विशाल जोशी
कोबाज्ञानसुमन्दिरेऽजयनिधौ पद्माब्धिसूरीगृहे, शृङ्गेरीपुरवासिनीमभयदां श्रीशङ्कराराधिताम् । देवीप्रेरितमानसो मनसिजां कल्याणवाणीमहम्, वन्दे तां मनसा करेण विमलां ध्यानैश्च राराजिताम् ॥ [शार्दूलविक्रीडित] अर्थः- इस पवित्र शारदाष्टक की रचना राष्ट्रसंत आचार्य श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी महाराज साहेब द्वारा स्थापित कोबा, (गांधीनगर, गुजरात) क्षेत्र में स्थित ज्ञानमन्दिर (library) में उनके ही आशीर्वाद से तथा उनके कृपापात्र आचार्य श्री अजयसागरसूरिजी म. सा. के सान्निध्य में हुई है । इस अष्टक की मुख्य आराध्य देवी माँ शारदा हैं, जो श्रृङ्गेरी (चार पीठों में से एक) के भगवत्पाद श्री शङ्कराचार्यजी से आराधित हैं।
यह कल्याणकारी वाणी मेरे मनमें माँ शारदा की ही मानसिक प्रेरणा से स्फुरित हुई। जिसके फलस्वरूप इस अष्टक की रचना हुई । वाग्देवी ऐसी सद्वाणी का प्रयोग मुझसे बार-बार करवाएँ इसी प्रार्थना के साथ मैं, मेरे मन में स्थित माँ शारदा को मानसिक ध्यानहस्तों से वन्दन करता हूँ ।
For Private and Personal Use Only
यां भावयामि निरतं मम शोकहर्त्रीम्,
देवेषु कल्पलतिकां मयि सन्निविष्टाम् ।
सर्वस्य पापशमने धृतचापहस्ताम्,
तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ||१|| [वसन्ततिलकायाम्]
व्याकरणविशेषः- शोकहत्रम् - शोकः हरणं शीलमस्याः सा शोकहत्रीं (हृञ् हरणे इति धातुः) ताम्, धृतचापहस्ताम् - धृतः चापः हस्ते यस्याः सा धृतचापहस्ता ताम् ।
अर्थः- मैं उसकी भावना करता हूँ, जो निरंतर मेरे शोक को नाश करनेवाली
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
SHRUTSAGAR
27
November-2015
है, जो मेरे हृदय में स्थिर होकर कल्पतरु के समान सर्वस्व देनेवाली है, जिसने पाप का शमन करने हेतु अपने हस्त में धनु धारण किया हुआ है। उस माता (सरस्वती) का करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मार्गेषु शुक्लपदवीं हृदि दर्शयन्तीम्, शक्तिं सयुक्तिफलकं नृषु सेचयन्तीम् । मन्दस्मितां च ललितां कमलासनस्थाम्, तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥२॥
व्याकरणविशेषः- शुक्लपदवीम् - शुक्लस्य पदवी शुक्लपदवी ताम्, कमलासनस्थाम्-कमलञ्च तदासनञ्च कमलासनम्, कमलासने तिष्ठति या सा कमलासनस्था ताम् ।
अर्थः- चञ्चलित मन के अनेक विचलित मार्गों में से जो शुभ्रमार्ग का मार्गदर्शन हृदय में करती है, मनुष्यों में युक्तिसहित फल के स्वरूप शक्ति का सञ्चार करती है, जो कमलासन पर स्थित है, जिसके मुखारविन्द पर सदैव मन्द स्मित छलकता है और जो अपनी कृपा से हमारे मन को ललित करती है । उस माता (सरस्वती) का करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ ।
शारञ्च दुःखजनकं हि निवारयन्तीम्, लोकेशपुष्करपदे च सदा लसन्तीम् । वीणानिनादनिनदेन मनोहरन्तीम्,
तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥३॥
व्याकरणविशेषः- लोकेशपुष्करपदे - लोकेशस्य पुष्करः लोकेशपुष्करः, लोकेश - पुष्करस्यैव पदं तस्मिन्, वीणानिनादनिनदेन- वीणायाः निनादः वीणानिनादः, वीणानिनादस्य निनदः वीणानिनादनिनदः तेन ।
अर्थ::- अज्ञान (शारं) का खण्डन करने से जो शारदा नाम से प्रसिद्ध है, जो अज्ञानता से उत्पन्न दुःखों का निवारण करनेवाली है, जो सदा सर्वदा ब्रह्मा के आकाश स्थान पर आनन्द से विहार करनेवाली है, वीणानाद के ध्वनि से जो हमारे मन के सन्तापों को हर लेती है, उस माता (सरस्वती) का करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ ।
For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रुतसागर
मध्ये ललाटतिलकेन विराजमानाम्, कण्ठे हिरण्यरजतैश्च हि भूषितां वै । पादौ च नूपुरयुतेन सुशोभयन्तीम्, तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥४॥
28
व्याकरणविशेषः- हिरण्यरजतैः- हिरण्यञ्च रजतञ्च हिरण्यरजतम् तैः, नूपुरयुतेन - नूपुरैः युतं नूपुरयुतम् तेन ।
मन्दारकेतकिदलैश्च हि दीप्यमानाम्, रागेण हेमवदनेन च कान्तियुक्ताम् । भक्त्या च मञ्जुलमयीं नवशारदाऽम्बाम्, तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥५॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अर्थः-जो अपने ललाट-तिलक से सुशोभित है, जिसका कण्ठ सुवर्ण तथा रजत आभूषणों से अलंकृत है, जिसके चरण भी पायल ( नूपुर ) रूपी आभूषण से सुशोभित हैं। उस माता (सरस्वती) का करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ ।
नवम्बर २०१५
व्याकरणविशेषः- मन्दारकेतकिदलैः - मन्दारश्च केतकी च मन्दारकेतकी तयोः दलम् तैः, हेमवदनेन हेम इव वदनं तेन, मञ्जुलमयीम् - प्राचुर्यार्थे मयट् ।
-
शाकुन्तला शशिकलां सितहंसरागाम्, विद्याधरीं विधुमुखीं विजयप्रसूताम् । काश्मीरजां भगवतीं भुवनेश्वरीं ह्रीम्, तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥६॥
अर्थः-जो मन्दार, केतकि इत्यादि पुष्पों से दैदीप्यमान है, जो अनुरागमय, सुवर्णमय वदन से कान्तियुक्त है, उस नूतनाभूषणधारिणी सर्वाङ्गसुन्दरी माँ शारदा (सरस्वती) का भक्ती पूर्वक करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ ।
For Private and Personal Use Only
व्याकरणविशेषः - शाकुन्तलाम् - शकुन्तस्य इदं शाकुन्तम्, शाकुन्तं लातीति शाकुन्तला ताम्, ( हंसप्रिया, हंसवाहिनीति तात्पर्यम् ), शशिकलाम्शशेः कला इव कला यस्याः सा शशिकला ताम्, सितहंसरागाम् -सितः हंसः सितहंसः, सितहंसे रागः यस्याः सा सितहंसरागा ताम्, विद्याधरीम् - विद्यां धरतीति विद्याधरी ताम्, विधुमुखीम् विधु इव मुखं यस्याः सा विधुमुखी ताम्,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
29
SHRUTSAGAR
November-2015 विजयप्रसूताम् - विजयः एव प्रसूता यया सा विजयप्रसूता ताम्, काश्मीरजाम्काश्मीरे जाता काश्मीरजा ताम्, भुवनेश्वरीम् भुवनेषु ईश्वरी ताम्। ___ अर्थ:-जो शाकुन्तला है अर्थात् जो हंस का लालन-पालन करती है, जिसका करुणतारूपी अनुराग अधिकतर श्वेत हंसरूपी सज्जनों में स्थित है। जिसमें चन्द्र के समान षोडश कलाएँ विद्यमान हैं। जिनका मुखारविन्द चन्द्र के समान आभायुक्त तथा शान्तमय है। जिसका विजय स्वयं सकलविद्या ही है। जो देवताओं से पूजित भगवती स्वरूप है। जिसके निवास से काश्मीर क्षेत्र पुण्य को प्राप्त हुआ। चौदह भुवनों में जो अधिष्ठात्री है वैसी माँ शारदा (सरस्वती) का भक्तीभाव करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ। पाणी च कङ्कणरवेण हि मङ्गलाङ्गीम्, कर्णौ च मौक्तिकमयेन हि सुन्दराङ्गीम् । नेत्रे च चञ्चलवशेन हि मोहनाङ्गीम्, तां पूजयामि जननीं करपल्लवेन ॥७॥
व्याकरणविशेषः-कङ्कणरवेण - कङ्कणानां रवः कङ्कणरवः तेन, मङ्गलाङ्गीम् - मङ्गलमङ्गं यस्यां सा मङ्गलाङ्गी ताम्। ____ अर्थः-हाथों में पहने हुए कंगनों की झनकार द्वारा सभी को प्रसन्न करनेवाली मंगलांगी और जिसके कर्ण अत्यन्त मूल्यवान मोतीओं के झुमकों से सुशोभित हैं, ऐसी चञ्चल नेत्रों वाली, मनमोहक माँ शारदा का मैं भक्तिभाव पूर्वक करपल्लव द्वारा पूजन करता हूँ।
नन्दन्तु नीतितनुजास्त्रिपुरां स्तुवन्तु, तुष्यन्तु कीर्तितनुजां च गिरनिरन्तु। ध्यायन्तु कोमलमयीं करुणां जपन्तु, तां पूजयन्तु जननी करपल्लवेन ॥८॥
व्याकरणविशेषः-नीतितनुजाः-नीतौ तनुजाः येषां ते (नीतौ इति वैषयिकसप्तमी), कीर्तितनुजाम् - कीर्तिः एव तनुः यस्य सः कीर्तितनुः, तस्माज्जाता सा कीर्तितनुजा ताम्, गिरन्तु - गृ निगरणे इति धातुः (लोटि प्रथमा बहुवचने)।
अर्थः- इस श्लोक के माध्यम से उद्बोधित करते हुए कहा गया है कि- हे
For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
30
.
श्रुतसागर
नवम्बर-२०१५ नीतिमान! आप अपनी पवित्र वाणी को अधिक पवित्र बनाने के लिये, जो कीर्तीप्रदाती है, जो कोमलमयी है, उस माँ शारदा का ध्यान करके, उसको अनुमोदित करने हेतु उनका स्तवन कीजिए, सद्विद्यारूपी जप कीजिए और अपने सद्ज्ञानरूपी भक्तिमय पुष्पों से सकलशास्त्रतरङ्गिणी माँ सरस्वती का अपने करपल्लव द्वारा पूजन करें।
शारदाऽष्टकमिदं पुण्यं ये पठेयुस्सदा मुदा। शब्दब्रह्म समाप्यैव रमन्ते ब्रह्मणा सह ॥ व्याकरणविशेषः-समाप्यैव इत्यत्र आप्लु गतौ इति धातुः।
अर्थः- इस पवित्रमय शारदाष्टक का जो स्वात्मानंद से पठन करेगा वह माँ शारदा के आशीर्वाद से शब्दरूपी ब्रह्म को प्राप्त करके ब्रह्म में समन्वित हो जाएगा।
विशेषः- पूर्वत्र सर्वेष्वपि श्लोकेषु अन्तिमचरणे करपल्लवेन इति प्रयोगः दृश्यते। अस्य विग्रहः – 'पल्लवी करौ यस्य सः करपल्लवः, तेन इति' । अत्र करः दानस्य सङ्केतमिति मत्वा प्रयोगः कृतः, अर्थात् इदं सम्पूर्णमपि शरीरं श्रीशारदाम्बायै अर्पणमिति बुद्ध्या अतीव भक्त्या पूजयामि इति तात्पर्यम्।
तथा च आदौ मङ्गलपद्ये अजयनिधौ (अजय एव निधिः यस्मिन्गृहे सः अजयनिधिः, तस्मिन्, अजयनिधौ) श्रीपद्मसूरीगृहे, पद्मसागरसूरयः एव गृहम्, तस्मिन्गृहे अजयसागरसूरयः एव निधिः इति मत्वा एवं प्रयोगः कृतः, अर्थात् पद्मसागरसूरि अजयसागरसूरि इत्याचार्याणां नामस्मरणेन तेषामनुग्रहप्राप्तिः पुण्यप्राप्तिश्च श्लोकेन सूचिता ॥
शारदासन्निधौ भक्त्या, कोबाज्ञानसुमन्दिरे । नेत्रर्षिरन्ध्रकर्णेऽब्दे, पूर्णेन्दौ शनिवासरे॥ रक्षापर्वणि यत्नेन, मञ्जुनाथेति शर्मणा। श्रीमतीश्रीधराणाञ्च, पुत्रेण रचिता मुदा॥
इस अष्टक की रचना वि.सं. २०७२ नेत्रर्षिरन्ध्रकर्णेऽब्दे (संख्यासूचक शब्द प्रयोग) पूर्णिमा के शनिवार को रक्षापर्व (श्रावणमास) के शुभावसर पर श्रीमती तथा श्रीधरजी के पुत्र मञ्जुनाथ भट्ट ने अपने भक्तिमय तथा ज्ञानपूर्ण प्रवाह से माँ सरस्वती के सान्निध्य में कोबा ग्रामविशेष क्षेत्र के ज्ञानमन्दिर (library) में की है।
For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
आचार्य श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर में सूचना शोधपद्धति : एक परिचय
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रामप्रकाश झा
प्रायः सभी ग्रन्थालयों में पुस्तक के ऊपर छपे हुए नाम से पुस्तक ढूँढकर वाचक को दी जाती है. परन्तु आचार्य श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर में किसी भी पुस्तक अथवा हस्तप्रत के शोध की विशिष्ट पद्धति अपनाई गई है, जिसके फलस्वरूप वाचकों तथा संशोधकों को उनकी अपेक्षित अध्ययन सामग्री कुछ ही क्षणों में प्राप्त हो जाती है. जब भी कोई वाचक या संशोधक ज्ञानमन्दिर में आता है, तो सर्वप्रथम हम उसकी अपेक्षित पुस्तक, हस्तप्रत या मैगेजिन के अंक के विषय में जानने का प्रयास करते हैं.
प्रायः वाचक उसकी अपेक्षित पुस्तक का नाम हमारे समक्ष प्रस्तुत करता है और हम संगणक में उसे प्रकाशन आदि के योग्य शोध- प्रपत्र में टाईप करके ढूँढते हैं. यदि वह पुस्तक ज्ञानमन्दिर में उपलब्ध हो तो उसका सम्पूर्ण विवरण कम्प्यूटर स्क्रीन पर आ जाता है और हम उस नम्बर की पुस्तक निकलवाकर उसे दे देते हैं. परन्तु कभी-कभी वाचक उस प्रकाशन आदि में रही किसी कृति का नाम, लेखक का नाम या संशोधक, संपादक, प्रकाशक आदि का नाम या अन्य सूचनाएँ बतलाकर उनके द्वारा लिखित, सम्पादित अथवा प्रकाशित पुस्तक की मांग करता है, तब अलग-अलग पद्धतियों से उनकी शोध की जाती है.
वाचकों को उनकी अपेक्षित अध्ययन सामग्री की त्वरित प्राप्ति हेतु आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर के लायब्रेरी प्रोग्राम में किसी भी पुस्तक, हस्तप्रत अथवा अंक में उपलब्ध विवरणों की सूचनाओं को प्राप्त करने के लिए निम्नलिखित शोधपद्धति विकसित की गई है -
१. पुस्तक आधारित शोधपद्धति
२. प्रकाशक आधारित शोधपद्धति ३. विद्वान आधारित शोधपद्धति
४. कृति आधारित शोधपद्धति
For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रुतसागर
नवम्बर-२०१५ ५. ग्रन्थमाला आधारित शोधपद्धति ६. हस्तप्रत आधारित शोधपद्धति, तथा ७. मैगेजिन अंक आधारित शोधपद्धति
पुस्तक आधारित शोध पद्धति : सामान्यतया वाचक पुस्तक का नाम लेकर हमारे पास आता है, और हम उस पुस्तक का नाम पुस्तक शोधप्रपत्र के पुस्तक नामवाले खाने में प्रविष्ट कर शोध करते हैं यदि वह पुस्तक ज्ञानमन्दिर में होगी तो उसका विस्तृत विवरण तर्कबद्ध भागों में विभाजित होकर तुरन्त प्राप्त हो जाता है. जिसके अन्तर्गत पुस्तक का नाम, उसका भाग, उसकी आवृत्ति, उस पुस्तक के प्रकाशक का नाम व स्थल, उसका प्रकाशन वर्ष तथा उसकी पृष्ठ संख्या कम्प्यूटर स्क्रीन पर दर्शायी जाती है.
उसके नीचे उस पुस्तक में स्थित अन्य स्वतन्त्र कृतियों की सूचनाएँ, जो पेटांक के रूप में होती हैं और जो आचार्य श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर की विशिष्टता है, उसे कृति अनुसार पृष्ठ सहित दर्शाया जाता है, उसके नीचे उस पुस्तक के सम्पादक, संशोधक, संकलनकार आदि का नाम तथा पुस्तक की भौतिक स्थिति दर्शायी जाती है.
इसके अन्तर्गत उस पुस्तक का नम्बर, उसका मूल्य, उसकी भौतिक दशा, जैसे- जीर्ण, श्रेष्ठ आदि और उस पुस्तक का प्राप्तिस्थल दर्शाया जाता है. सबसे नीचे उस पुस्तक में उपलब्ध कृतियों के नाम, उसके कर्ता का नाम, उसका स्वरूप मूल, टीका, अनुवादादि, उसका प्रकार गद्य-पद्यादि, उस कृति का आदिवाक्य, अन्तिमवाक्य तथा उसका परिमाण दर्शाया जाता है.
कभी-कभी मात्र पुस्तक नाम से यह स्पष्ट नहीं हो पाता है कि उस पुस्तक में क्या-क्या है? परन्तु आचार्य श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर में माल पुस्तक नाम से शोध करने पर उस पुस्तक के अन्दर उपलब्ध समस्त विवरण क्षणमात्र में कम्प्यूटर-स्क्रीन पर प्रदर्शित हो जाता है, जिसे देखकर वाचक यह तय कर सकता है कि वह पुस्तक उसके लिए उपयोगी है या नहीं?
(Countinue...)
For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सम्राट् संप्रति संग्रहालय में संग्रहित धातु प्रतिमा
'पंचमुखी सरस्वती देवी
For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TITLE CODE : GUJ MUL 00578. SHRUTSAGAR (MONTHLY). POSTAL AT GANDHINAGAR. ON 15TH OF EVERY MONTH. PRICE : RS. 151- DATE OF PUBLICATION NOV-2015 000004) व्यागारमागमषदादिनिधनमावीतरागाय॥अहमिछाचार्यापा नानावागारंजनरगशरीरज विद्यणामिस्मित्यमुनराधयनामोगाधाकर लादिबहिष निरक्षितेन त्रादिविषयांद्वाह्यांकषायाविषयादत्तरा ताजुबंधादिशिनिकषायमाह दितिविधिवषकार:पकर्षणपरीषदादिस नायोपव्यागार पाकननिषेध संयोगविषमुनस्या अविद्यमानयतावना नावागारपते वल्पतावाची / गास्नस्पविकत्पन्नानिगारशाहाविशेषण कषायनावसत्यागमुक्कवेन नारदिशशेयतिवाचकस्तदर्घस्पतिकुशाह विवाम्यगत बननेर निधार क नकषायमोहनीय स्थाxति दो घरव्या पणासंडागाणिमुक्कस्मणग पनाधारविष्यमाहाकककककnts सिकातशत्येवंशीलाल तनासिद्धगयाणमित्यागमा व्यतामा कु:समसिकारशासरिमिता सावत बसाहाचारंपति व ण बालिकxaxत्पयनस्पमित्याहनस्पपश्चादxxxन "यहोनात्याया नाजीवनामपरिपाटीतया x पाxxa मनात्मीयशिकतनिशिः। या अाकर्मयश्रवलंय त्य अनगारश्चासावस्वसिकुश्त्यना गारास्वनिकुम्नस्य विशिश्वविवि प्रश्हजगनिजिनमताममX पाक वानयानीतिर्विनयःमाधुजनाम विनयंपाकरिष्यामीकाक्त खान विन समाचारमोविनमनवाविन CONTAIN0000456 HODACODINonce प्रकाशक आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र कोवा, गांधीनगर :82009 फोन नं. (009) 23276204, 205,252, फेक्स (079) 23206249 Website: www.kobatirth.org email: gyanmandir@kobatirth.org PRINTED, PUBLISHED AND OWNED BY SHRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA, PRINTED AT NAVPRABHAT PRINTING PRESS. 9-PUNAJI INDUSTRIAL ESTATE, DHOBHIGHAT, DUDHESHWAR, AHMEDABAD-380004 PUBLISHED FROM : SHRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA, NEW KOBA, TA. & DIST. GANDHINAGAR, PIN : 382007, GUJARAT EDITOR: HIRENBHAI KISHORBHAI DOSHE For Private and Personal Use Only